فیبر غذایی بخشی از مواد غذایی با منشا گیاهی است كه توسط آنزیم های موجود در دستگاه گوارش قابل هضم نیست. به عبارت دیگر فیبرها موادی هستند كه در دستگاه گوارش بدون اینكه جذب شوند، عبور می كنند، اما برای بهسازی بدن از نظر فیزیكی ضروری هستند.
به گزارش سرویس بهداشت و درمان ایسنا، در گذشته اهمیت تغذیه ای برای فیبر قائل نبودند اما امروزه ثابت شده است كه وجود فیبرهای غذایی در رژیم غذایی روزانه نه تنها برای پیشگیری بلكه برای درمان بسیاری از بیماری هایی كه امروزه بشر با ان دست به گریبان است لازم و ضروری است.
فیبرهای موجود در مواد غذایی دو نوع هستند:
فیبرهای محلول: همانطور كه از نامشان پیداست در آب حل شده و ماده ای ژله مانند تشكیل می دهند. این نوع فیبر باعث پایین آوردن كلسترول خون می شود و در جو، مركبات و حبوبات یافت می شود. فیبرهای محلول به كاهش وزن نیز كمك می كنند چرا كه پس از مصرف غذای حاوی این نوع فیبر فرد احساس سیری و سنگینی می كند و در نتیجه دیرتر گرسنه می شود.
فیبرهای نامحلول: این نوع فیبر در آب حل نمی شود و سبب افزایش سرعت حركت مواد غذایی در دستگاه گوارش شده و حجم مدفوع را افزایش می دهد. سبوس گندم، آرد كامل گندم، انواع سبزی ها و آجیل منبع بسیار خوب فیبر نامحلول هستند.
مقادیر مورد نیاز روزانه فیبر
به طور كلی كودكان ۲ ساله باید حداقل ۵ گرم فیبر در روز دریافت كنند و به ازای هر سال افزایش سن، ۵ گرم بیشتر مصرف كنند. برای مثال كودكی كه ۱۰ سال دارد باید حداقل ۱۵ گرم فیبر در روز دریافت كند. جوانان و بزرگسالان حداقل ۲۵ گرم فیبر روزانه نیاز دارند. یك رژیم غذایی متعادل كه میوه، سبزی، حبوبات و غلات كامل مانند نان سبوس دار در آن وجود داشته باشد نیاز ما را به فیبر و سایر موادغذایی تامین می كند.
منابع غنی فیبر در مواد غذایی
مواد غذایی را از نظر میزان فیبر به ۳ دسته می توان تقسیم كرد:
مواد غذایی با فیبر زیاد (۵/۲ تا ۵ گرم فیبر) شامل: جو و سبوس جو، لوبیا، نخود، عدس، آرد كامل گندم، خرما، گلابی، آلو، اسفناج، آرتیشو (كنگر فرنگی)، كلم بروكلی، هلو و كشمش
مواد غذایی با فیبر متوسط (۲ تا ۹/۴ گرم فیبر) شامل انواع سبزی خوردن، كرفس، هویج، ذرت، انجیر، سیب با پوست، پرتقال، بادام و پسته
مواد غذایی با فیبر كم (كمتر از ۲ گرم فیبر) شامل: انواع آب میوه، سیب بدون پوست، انگور و غلات بدون سبوس، مواد غذایی همچون آرد سفید، ماكارونی بدون فیبر، انواع كمپوت ها و آب میوه های صنعتی از نظر میزان فیبر بسیار فقیر هستند.
فیبر و نقش مفید آن در پیشگیری و درمان بیماری ها
پژوهش ها نشان داده كه مردم كشورهایی كه رژیم غذایی غنی از فیبر دارند مقاومت بیشتری نسبت به انواع سرطان ها، بیماری های قلبی عروقی و بیماری های دستگاه گوارش از خود نشان می دهند و برعكس كشورهایی كه مصرف غلات تصفیه شده و نان های سفید، انواع نوشابه ها و آب میوه های صنعتی در آن زیاد است و یا به عبارت ساده تر مصرف فیبر مواد غذایی آنها كم است، بیشتر به بیماری های مانند انواع سرطان، بیماری های قلبی عروقی، عفونت های روده ای و ... دچار می شوند.
فیبر و یبوست:
یكی از دلایل ایجاد یبوست بویژه در مناطق صنعتی و شهری عدم دریافت كافی از مواد غذایی حاوی فیبر نظیر میوه ها، سبزی ها، دانه های كامل، غلات و حبوبات است. این افراد كمتر از ۱۰ گرم فیبر در روز دریافت می كنند و همین امر باعث یبوست در آنها می شود. اضافه كردن ۲۵ ۳۰ گرم فیبر در رژیم غذایی روزانه می تواند به رفع این مشكل كمك كند.
فیبر در دستگاه گوارش هضم و جذب نمی شود، مدفوع مخلوط با فیبر مقدار زیادی آب جذب می كند و در روده بزرگ به تدریج حجیم می شود و به صورت توده مرطوبی درمی آید و برخلاف مدفوع بدون فیبر، خیلی سریع تر در روده حركت كرده و زودتر خارج می شود.
بیشتر محققان تصور می كردند كه فقط فیبر نامحلول در آب كه عمدتا در دانه های كامل گندم وجود دارد برای رفع یبوست موثر است اما امروزه عقیده بر این است كه هر دو نوع فیبر (محلول و نامحلول) برای رفع یبوست و كمك به سهولت دفع موثر است پس استفاده بیشتر از میوه ها، سبزی ها، غلات كامل و حبوبات كه حاوی فیبر زیادی هستند بهترین درمان یبوست است.
فیبر و چاقی:
متخصصان معتقدند كه فیبر ماده مهمی برای كنترل وزن است. رژیم های غذایی حاوی فیبر معمولا با چربی و قند كمتری همراهند، بنابراین رژیم های غذایی غنی از فیبر انرژی كمتری دارند. همچنین غذاهای حاوی فیبر با سرعت بیشتری از دستگاه گوارش عبور می كنند و فرصت جذب مواد غذایی پرانرژی كمتر شده و دفع این غذاهای چاق كننده بیشتر می شود و علاوه بر آن غذاهای حاوی فیبر حجیم ترند و سبب پر شدن معده و احساس سیری زودرس می شوند. پس در مقایسه با سایر غذاها، غذاهای پرفیبر سبب می شوند كه كالری كمتری به بدن برسد و كمتر باعث چاقی می شوند.
فیبر و كلسترول:
مصرف فیبرهای خوراكی محلول در آب با تشكیل ماده ای ژله ای مانند به كاهش كلسترول خون كمك می كنند. جودوسر، نخودفرنگی، حبوبات، سیب، مركبات، هویج و گیاه اسفرزه (پسیلیوم) حاوی فیبر محلول است كه مصرف آن به كاهش كلسترول خون كمك می كند.
فیبر و سرطان:
دانشمندان معتقدند فیبرها با پیوند خوردن به استروژن (هورمون زنانه) در روده مانع رشد برخی از تومورها در بدن می شوند و بین مصرف زیاد فیبرهای غذایی و سرطان پستان یك رابطه معكوس مشاهده شده است. مصرف فیبرها همچنان می توانند مانع از ابتلا به سرطان روده بزرگ شوند.
فیبر و دیابت:
فیبر به ویژه فیبر محلول در آب جذب گلوكز (قند) را كند كرده و به كنترل بیماری دیابت كمك می كند. تحقیقات نشان داده كه رژیم های غذایی سرشار از فیبر كه حاوی ۵۰ گرم فیبر هستند كنترل گلیسمیك را در بدن افراد دیابتیك نوع ۱ افزایش داده و در این افراد افزایش قند خون كمتر مشاهده می شود. اثرات مفید مصرف فیبر در دیابت شامل كاهش میزان قند خون ناشتا، كاهش قند در ادرار، كاهش نیاز به انسولین و افزایش اثر انسولین در بدن افراد دیابتیك است.
توصیه های مفید برای مصرف روزانه فیبر
روزانه از هر دو دسته فیبرهای محلول و غیرمحلول در آب استفاده كنید. به عنوان مثال استفاده از انواع نان های سبوس دار، انواع میوه ها، سبزی ها، حبوبات و انواع مغزها توصیه می شود.
مصرف مواد غذایی فیبردار را در ۳ وعده اصلی غذایی و دو میان وعده تقسیم كنید و برای پیشگیری از نفخ از مصرف زیاد مواد غذایی فیبردار در یك وعده خودداری كنید.
در صورت كمبود فیبر در رژیم غذایی روزانه و تمایل به افزایش آن توصیه می شود برای پیشگیری از نفخ و اسهال مقدار توصیه شده فیبر را كم كم در برنامه غذایی خود افزایش دهید.
به جای مصرف نان های سفید كه فاقد فیبر هستند از انواع نان های سبوس دار و نان سنگك استفاده شود.
به جای استفاده از انواع كمپوت بهتر است از انواع میوه های تازه كه دارای فیبر بیشتر و قند كمتری هستند استفاده شود.
به جای استفاده از پلوهای ساده توصیه می شود پلوهای مخلوط مانند عدس پلو، لوبیا پلو، ماش پلو و ... بیشتر مصرف كنید به این ترتیب فیبر بیشتری دریافت می كنید.
سالاد و سبزی خوردن را در برنامه غذایی روزانه گنجانده شود.
توصیه می شود از مواد غذایی حاوی فیبر مانند ماكارونی فیبردار و كیك های تهیه شده با آرد كامل استفاده كنید.
رعایت برنامه غذایی مبتنی بر راهنمای هرم غذایی می تواند به شما اطمینان دهد كه روزانه ۲۵ تا ۳۰ گرم فیبر دریافت كرده اید.
مكمل های دارویی حاوی فیبر، اثرات مفید فیبر در مواد غذایی را ندارند.
