نخست پیش از اینکه به روش رنگرزی بپردازیم رده بنده رنگزاهای دیسپرس را بازگو می نماییم ؛
رنگزای دیسپرس
S.D.C رنگزاهای دیسپرس را در ۴ کلاس تقسیم بندی کرده است: (به ترتیب از بالا تا پایین وزن مولکولی افزایش، یکنواختی کاهش، ثبات تصعیدی افزایش می یابد)
کلاس A : دارای وزن مولکولی پایین می باشند و بیشتر برای رنگرزی نایلون و استات به کار برده می شوند. مثال: Y.3, R.1, B.3
کلاس B : از لحاظ وزن مولکولی کوچکترین رنگزاهای دیسپرس برای رنگرزی پلی استر می باشند و عمده ی کاربردشان در رنگرزی فاستونی می باشد. یکنواختی و مهاجرت بالایی دارند، ثبات تصعیدی پایینی دارند و برای رنگرزی به روش کریری و HT توصیه می شوند. مثال: Y.54, R.60, B.56
کلاس C : وزن مولکولی و ثبات تصعیدی متوسطی دارند. برای رنگرزی به روش HTو ترموزول مناسب می باشند. مثال: Y.211, R.73, B.183
کلاس D : وزن مولکولی بالا و ثبات تصعیدی خوبی دارند. برای رنگرزی به روش HT و ترموزول و چاپ توصیه می گردد. مثال: Y.114, R.92, B.165
دسته بندی رنگزاهای بر اساس سطح انرژی
(Low energy dyes. (E .
این رنگها برای روش کریری در درجه حرارت ۸۰ تا۹۰ درجه مناسب بوده و از ثبات تصعیدی پایینی برخوردارند.
(Medium energy dyes. (SE
این رنگزاها برای دمای بین ۱۰۴ تا ۱۱۰درجه مناسب بوده و از ثبات تصعیدی بهتری نسبت به گروه قبل برخوردارند.
(High energy dyes .(S
این گروه برای رنگرزی در دمای بالاتر از ۱۲۹ درجه استفاده میشود و از ثبات بالایی برخوردار است.
این رنگدانه ها فاقد گروه های سولفونیک (Na2So3) بوده به همین دلیل غیر قابل حل در آب میباشند ازینرو برای حل کردن رنگ و در پروسه رنگرزی از دیسپرس کننده استفاده میکنیم تا به تعلیق رنگ در آب کمک کند.
روشهای رنگرز پلی استر به ترموزول ٬ HT و روش کریری تقسیم میشود که ما در اینجا روش HT را بررسی میکنیم .
آماده سازی پارچه :
وجود روغن بافت و آهار در پارچه در مراحل رنگرزی ایجاد مشکل میکند که باید طبق نسخه زیر پارچه شستشو داده شود ؛
کربنات سدیم ۲ گرم در لیتر
صابون حلال دار ۱ گرم در لیتر
دما ۸۰ درجه
زمان ۲۰ دقیقه
با توجه به جنس پارچه ممکن است نیاز به عملیات مقدماتی بیشتری داشته باشیم از جمله واترست که برای جلوگیری از شکستگی پارچه در طی پروسه رنگرزی بروی میکروفیلامنت ها و پارچه های ریون یا ریون کریستال صورت میگیرد.
مواد مصرفی در نسخه رنگرزی :
بطور کلی نسخه رنگرز پلی استر با دیسپرس شامل موارد زیر است
رنگزای دیسپرس X%
دیسپرس کننده
از نظر یونیزاسیون دو دسته اند ؛ آنیونیک و نانیونیک که ترکیب های
Alkyl polyglycolether sulphated polyglycolether میباشند و برای پراکنده کردن و تعلیق رنگ های دیسپرس بکار میروند.
اسید استیک (معمولا رنگزاهای دیسپرس بخصوص نوع آنتراکینونی آن به PH اسیدی حساس بوده و هیدرولیز میشوند ازینرو بهترین حالت برای راندمان رنگی بالا اسیدی بودن حمام رنگرزی است PH=5-5.5)
ضد شکستگی
مواد ضد شکست با ایجاد کراس لینک مانع از چروک و شکستگی پارچه میشوند.
دما و زمان رنگرزی
رنگرزی پلی استر در دمای بالا امکان بهره مندی از مولکول هایی با اندازه بزرگتر راه فراهم می سازد. همچنین رنگرزی در دمای بالا و عملیات پس از آن نیاز هر چه بیشتر برای مواد رنگزایی که دارای ثبات تصعیدی بهتری باشند را روشنتر می نماید تا رنگرزی خوبی بدست آید .
رنگرزی پلی استر
نکاتی در مورد دما و سرعت رنگرزی پلی استر :
رنگرزی های با عمق یکسان پس از ۱۱ ثانیه در درجه حرارت ۲۰۰ درجه ، ۵ دقیقه در درجه حرارت۱۲۵ درجه و ۵ روز در دما ۶۰ درجه حاصلی یکسان دارند.
همچنین سرعت رنگرزی در درجه حرارت ۱۳۰ درجه ،۲۰۰ برابر بیشتر از سرعت رنگرزی در درجه حرارت ۱۰۰ درجه است و نشان داده شده که سرعت رنگرزی به ازای هر ۱۰ درجه سانتیگراد افزایش ، تقریبا ۶ برابر افزایش میابد.
بالا رفتن دما باعث افزایش نفوذ رنگزا به داخل لیف میشود پس با پذیرش این حقیقت که که عامل کار ساز و تعیین کننده در رنگرزی پلی استر سرعت مهاجرت درونی است میتوان گفت افزایش دما سبب دگرگونی درونی در الیاف پلی استر شده و بدین طریق سرعت رنگرزی افزایش پیدا میکند.
جذب رنگزای دیسپرس
مزیت های رنگرزی در دمای بالا ( بدون کریر )؛
زمان کوتاهتر رنگرزی
نفوذ پذیری عالی
پوشانندگی نایکنواختی های رنگرزی
راندمان رنگی بالاتر
در برخی موارد خواص ثباتی بالاتر
بکاربردن کریر گاهی به یکنواختی ، آسیب کمتر به بافت پارچه با نخ تکسچره وآزاد سازی کمتر اولیگومر هارو نتیجه میدهد اما توجه به نکته زیر لازم است که بدانید؛
پارچه پلی استر در آب داغ چروک میشود ، چروک خوردگی با حضور کریر ها و در افزایش درجه حرارت بیشتر میشود . که باعث سخت شدن الیاف پارچه میشود ، درنتیجه در بیشتر موارد از جریان یافتگی محلول جلوگیری میکند و منجر به کاهش یکنواختی و نفوذ رنگزا میشود٬ افزایش اولیگومر ها ٬ سمی شدن پساب ٬ اثرات حساسیت زا بروی پوست ٬ افزایش مواد ریداکشن جهت خارج کردن کریر از داخل پارچه از نکات منفی دیگری است که در بکاربردن کریر باید بدان توجه کرد.
روش رنگرزی
- حل کردن رنگزا در دمای حدود ۵۰ درجه به همراه بخشی از دیسپرس کننده
- تزریق مواد تعاونی پیش از افزودن رنگزا به دستگاه
- تزریق رنگ به آرامی در دمای ۴۵ الی ۵۰ درجه
- بالا بردن دما تا ۱۲۰ الی ۱۳۰ درجه که شید رنگ و حساسیت پارچه تعیین کننده ی دماست.
- رنگرزی را بین ۴۵ دقیقه تا یکساعت در این دما ادامه میدهیم.
- حمام را به آرامی خنک کرده تا حدود دمای ۷۵ الی ۸۰ درجه پس از تایید شید رنگ ٬آماده مراحل شستشوی نهایی پارچه می شویم.
عملیات شستشو و ریداکشن
- بهترین حالت برای خروج اولیگومر های احتمالی در حمام خالی کردن حمام در دمای ۸۰ درجه است .
- آبکشی با آب ۸۰ درجه
- عملیات ری داکشن برای از بین بردن رنگزاهای هیدرولیز شده و یا رنگزاهایی که جذب سطحی لیف شده اند با سود کاستیک و هیدرو سولفیت سدیم(و یا مواد تعاونی جایگزین هیدرو) در دمای ۸۵ درجه .
- خنثی سازی با اسید استیک در دمای ۵۰ الی ۶۰ (و یا پایین تر)
- آبکشی سرد.
