سر خشکیدگی درختان مرکبات (ناتراسیا) Citrus dieback
در ایران علاوه بر مرکبات به سایر درختان منجمله بادام، زردآلو، گیلاس، اوکالپتوس و … پسته، انار، توت، حمله می کند. ولی بیماری در همه گیاهان اهمیت ندارد، بیماری در خوزستان وسایر مناطق گرمسیری اهمیت دارد در فارس گاهی روی سیب نیز دیده شده است. در شهرستان جهرم به شدت درخت توت را مورد حمله قرار میدهد (مهندس ایازپور). عامل بیماری قارچ Nattrassia mangiferae است قارچ بیشتر از محلهای آفتاب سوخته و قسمتهایی از درخت که در معرض آفتاب وگرمای شدید است وارد میشود. علائم به صورت ورقهورقه شدن پوست که زیر آن پودر سیاه رنگ (آرترو کنیدیم ) قارچ است دیده میشود، قارچ پیکنیدیم نیز تولید کرده که در بافت گیاه تشکیل شده و اهمیت چندانی ندارد، معمولاً قارچ در دمای زیر 30 درجه سانتیگراد خسارت نمیزند.
کنترل شیمیائی :
اکسی کلرور مس (کوپراویت ) WP35% به میزان 5 در هزار
توصیه:
1- تقویت درختان بخصوص در مقابل تنشهای آبی وآفتاب سوختگی
2- حذف شاخههای آلوده
3- در صورت امکان اجتناب از کشت ارقام پرتقال، لیمو، نارنگی گریپفروت و نارنج که حساسیت بیشتری دارد.
4- بهداشت باغ (خروج چوبهای آلوده )
بیماری مرگ گیاهچه مرکبات Citrus Damping off of seedlings
خسارت وشدت بیماری مرگ گیاهچه بیشتر در خزانه و نهالستانهاست. این بیماری وقتی در خزانه حرارت ورطوبت خاک زیاد باشد وحرارت برای قارچ عامل بیماری مناسب است خسارت شدید میشود. دو نوع از این بیماری تشخیص داده شده است یکی قبل از بیرون آمدن گیاهچه ودیگری پس از ظهور گیاهچه. قارچ عامل Rhizoctonia solani که عامل اصلی مرگ گیاهچه است همچنین قارچهای پیتیوم و فایتوفتورا نیز اگر درجة حرارت ورطوبت زیاد باشد به گیاه حمله میکند. بر اساس تحقیقات مهندس ایازپور در جهرم جنس پونسیروس نسبت به بیماری مقاوم و هیبریدهای آن حساس میباشد.
کنترل بیماری :
1- تهیه خزانه سالم با استفاده از خاک بکر
2- ضد عفونی خاک خزانه با متیل برو ماید و D-D و واپام
گموز مرکبات Citrus gummosis
بیماری گموزGummosis یا پوسیدگی طوقه و ریشه Root-rot درختان مرکبات اولین بار در سال1834 ازآسور گزارش گردیده است. در ایران بیماری اولین بار در سال 1320 گزارش شده و در مناطق شمالی و جنوبی کشور بخصوص خوزستان و فارس وجود دارد.
عامل بیماری در بیشتر مناطق ایران Phytophthora citrophthora و Phytophthora parasitica میباشد. قارچ Phytophthora ازقارچهای کاذب Oomycetes است که فرم جنسی آن بصورت oospore است. قارچ دارای تیپهای متفاوت وهتروتالیک است. اما زمستانگذرانی بوسیله ااسپور وکلامیدسپور میباشد.
علائم بیماری بروی طوقه در ابتدا به صورت لکه کوچک قهوهای ظاهر شده که خیلی نامشخص است وبه تدریج گسترش یافته وجهت پخش آن به طرف بالا است وبه صورت بیضی در میآید وآوندهای آبکش را از بین میبرد. در محل آلودگی مرکبات ترشح صمغ دارد از جمله موارد دیگر مورد حمله ریشه است؛ که اغلب لهیدگی وسیاه شدن ریشه را در پی دارد. در بارندگی شدید میوه نیز بر اثر حمله قارچ دچار آسیب میشود.
کنترل: شامل پیشگیری ومعالجه میباشد.
پیشگیری :
1- انتخاب پایه مقاوم : انواع پرتقال، انواع نارنگی، لیموترش، لیموشیرین، بکرائی و ترنج از جمله ارقام حساس میباشد. نارنج (به تریستیزا حساس) ونارنج پونسیروس تریفولیاتا (به اگزوکورتیس حساس) به بیماری گموز مقاومند.
2- محل پیوندک باید 30-15 سانتیمتر از خاک فاصله داشته باشد.
3- حذف علفهای هرز از دور طوقه
4- خوداری از ایجاد زخم اطراف طوقه
5- جلوگیری از جمع شدن آب دور طوقه درخت
6- ضدعفونی ریشه توسط محلول بردو 3 درهزار
7- خرید نهال سالم از خزانه
8- باید دقت شود در حین پیوندزنی قطراتی از آب یا ذرهای ازخاک باغ بین پایه وپیوندک قرار نگیرد.
9- فواصل بین درختان حفظ شود
10- اگر پوسیدگی بیشتر از نصف دور طوقه را فرا گرفته باشد باید درخت آلوده را قطع کرد.
معالجه:
ابتدا خاک دور طوقه درخت مبتلا را کنار زده واز رسیدن آب به آن جلوگیری به عمل آورد. درخت مبتلا باید جداگانه آبیاری شود. نقطه پوسیده اگر توسعه نداشته باشد ودر مراحل اولیه پیشرفته است با یک چاقوی تیز پوست محل را تراشیده تا به بافت زنده برسیم آنگاه به وسیله محلول یک درصد پرمنگنات پتاسیم و یا مخلوط بردو و یا ارتوساید و کوپراویت به میزان یک در هزار ضدعفونی سطحی میکنیم وپس از دو هفته محل را با چسب باغبانی میپوشانیم.
طرز تهیه محلول بردو یک درصد:
کات کبود یا( سولفات مس) 200 گرم، آهک زنده200 گرم، آب20 لیتر
طرز تهیه محلول بردو برای ضدعفونی ریشهها قبل از کاشت:
کاتکبود 70 گرم، آهک زنده 70 گرم، آب 20 لیتر
لکه سبز مرکبات Citrus greening
بیماری ناشی از باکتریهای سخت کشت Liberobacter asiaticum (عامل لکه سبز آسیایی) و L.africanum (عامل لکه سبز آفریقایی) در مرکبات که نشانههای آن موزائیک در برگها، زردی شاخهها، باقی ماندن لکههای سبز روی میوه و زوال درختان است. باکتریهای مزبور در بافت آبکشی درختان آلوده استقرار دارند و هر یک با گونهای پسیل انتقال مییابند. یکی از پرخسارت ترین بیماریهای مرکبات درجنوب شرقی آسیا، شبه قاره هند، آفریقای جنوبی و شبه جزیره عربستان است.
پســـوروز مرکبات(ویروس پوسهی مرکبات) citrus psorosis virus
به گروهی از بیماریهای ویروسی گفته میشود که از نظر ظاهری کاملاً متفاوت میباشند. ولی یک صفت مشترک در نقوش کردن برگهای تازه روئیده دارند. این نقشها به دو صورت 1- Flecking pattern یا نقش میخی که بصورت خطوط کمرنگ و لکههای روشن بین رگبرگها و موازی با آنها میباشد. 2- Oak leaf pattern یا نقش برگ بلوطی ،لکهها یا خطوط روشن که حاشیه مجموع آنها نقشی مانند برگ بلوط ایجاد میکند. از دیگر علائم پوسته پوسته شدن پوست درخت در ناحیه طوقه، گلدهی خارج فصل،فرورفتگیهای عمودی باریک روی چوب و زیر پوست، تولید صمغ و زوال است که دراغلب نواحی مرکبات خیز به ویژه نواحی خنکتر وجود دارد. برای این ویروس و ویروس لکه حلقوی مرکبات نامهای جنس spirovirus و ophiovirus پیشنهاد شده است.
براثر عواملی چون حمله تریپسها، کنهها، عنکبوت قرمز، دانههای تگرگ یا وزش بادهای شنی به سطح برگها علائمی شبیه پسوروز ایجاد مینمایند.
انتقال پسوروزها:
1- پیوند(بیماری پسوروز بوسیله پیوندک آلوده از درختان بیمار به درختان سالم منتقل میشود.)
2- بذر(چند مورد از بیماری crinkly leaf توسط بذر منتقل شده است)
3- مکانیکی(تنها ابلقی شدن برگها و میوهها و برگ موجی crinkly leafبا عصاره منتقل شده است)
4- پیوند ریشه
5- سس cuscuta
کنترل:
1- انتخاب پیوندک سالم
2- انتخاب نهالها و پیوندکهای جدید
3- تراشیدن پوستهها قبل از توسعه شدید آنها
4- ترموتراپی: سه ماه نگهداری در درجه حرارت c40 به مدت 16 ساعت در روز وc30 به مدت 8 ساعت در شب موجب حذف پسوروز concave gum، in factions variegation، A تریستیزا، vein Enation شده است.
5- از بین بردن درختان آلوده
بیماری فوماژین مرکبات(دودهی مرکبات) citrus sooty mold
بیماری در اثر وجود مواد قندی(عسلک) حاصل از حشرات مکنده بروی مرکبات در نواحی گرم و مرطوب عارض میشود.در طی این شرایط قارچهای ساپروفیت تکثیر و رشد پیدا میکنند. این قارچهای ساپروفیت به هیچوجه حالت انگلی نداشته و در نهایت باعث تجزیه عسلک میشود. بیماری از لحظهای که عسلک حشرات درخت را خیس میکند شروع میشود. معمولا قارچ Capnodium citri روی شاخ و برگ و میوه مرکبات ایجاد کپک میکند.
مبارزه با این بیماری فقط از طریق کنترل حشرات ایجاد کننده عسلک(شتهها و شپشکها) میباشد
تریستیزای مرکبات(بیماری غم) Citruc Tristeza
Trieste به معنی غم و اندوه است. این بیماری اولین بار در اواخر سال 1890 در آفریقای جنوبی مشاهده شده است. در ابتدا تصور میشد که علت ناسازگاری بین پایه و پیوندک است. در ایرن بیماری در سال 1355 در ساری روی نارنگی ساتسوما satsuma مشاهده شده است. تریستیزا به انواع مرکبات حمله میکند. پایههای نارنگی و پرتقال حساسند و پایههای نارنج و لمون بسیار حساسند. روی پایه سلطانی مرکبات، توسرخ، توسبز مرگ ناگهانی ایجاد میکند.
عامل ویروس رشتهای به ابعاد 2000×12 نانومتر از گروه Closterovirus که با شته انتقال مییابد و دارای گسترش جهانی است. علائم تیپیک در درختان پیوند خورده با پایههای حساس بصورت زوال(decline) سریع یا مزمن بروز مینماید. اما در درختان پیوند نخورده زردی ظاهر میشود. در درختان جوان گل دهی به میزان بالایی است. در درختان مسن درخت میوه زیاد و ریزی تولید میکند. ازعلائم دیگر بیماری آبلهای شدن (stem pitting) ساقههای کمتر از یک سال است. بر اثر فعالیت ویروس در بافت آبکش مواد غذایی به ریشه نمیرسد و درخت دچار زوال میشود. در حالتهای شدید باعث زرد شدن برگهای انتهایی و توقف رشد آنها میشود. متداولترین روش تشخیص بیماری تریستیزا روش تست Elisa است.
تنها راه مبارزه و پیشگیری بیماری تهیه پیوندک عاری از ویروس و پیوند آن روی یک پایه مقاوم است. البته باید با ناقلین نیز به شدت مبارزه کرد. ازپایههای مقاوم نارنج poncirus trifoliata و راف لمون است. پایههای متحمل پرتقال، لیمو خارکی، نارنگی کلئوپاترا و ترنج است.
سبزردی ابلق مرکبات Citrus variegated chlorosis
بیماری ناشی از باکتری سخت کشت Xylella fastidiosa در مرکبات که نشانههای آن بطورعمده شبیه کمبود روی است. سبزردی (chlorosis) بیشتر دربرگهای مسن دیده میشود. در محل لکهها ممکن است آسیبهای صمغ آلود درسطح زیرین برگ به وجود آید. از بیماریهای جدید و مهم مرکبات در امریکای جنوبی بشمار میآید.
بلاست مرکبات Citrus blast
بیماری ناشی ازباکتری Pseudomonas syringae pv. Syringae است که در مرکبات ایجاد لکههای نکروتیک در برگها، دمبرگها و میوه مینماید. لکههای تیره رنگ روی میوه black pit نیز نامیده شدهاند. نشانههای بیماری در شاخ و برگ جوان شبیه نشانههای سرمازدگی است.
کنترل: سمپاشی با ترکیب بردو 0.5درصد و اکسی کلرور 1 درهزار. هرس شاخههای آلوده واقدامات قرنطینهای
بیماری آنتراکنوز مرکبات Citrus anthracnose
عبارت آنتراکنوز به معنای شبه زغال Like-coal واولین بار توسط Faber و Dunal در سال 1853 روی انگور گزارش شدهاست. بیماری در سال 1326 توسط اسفندیاری از مناطق شمالی کشور جمعآوری وگزارش شده وسپس در سال 1333 از مناطق جنوب توسط شریف گزارش گردیدهاست.
آنتراکنوز مرکبات انتشار جهانی دارد. بیماری ناشی از گونه Colletotrichum gloeosporiodes در انواع مرکبات که نشانههای آن لکههای نکروتیک در برگ و خشکیدن سرشاخههاست. در میوه نشانه بیماری به صورت لکههای قهوهای تا سیاه ظاهر میشود. آنتراکنوز میوه در میوههای رسیده مخصوصاً واریتههای میانرس و زودرس گریپفروت دیده میشود.
کنترل شیمیایی :
1- استفاده از قارچکشهای فربام، زینب، کاپتان به نسبت 2- 1.5 درهزار
2- در پاییز موقع خواب سمپاشی با دو کیلوگرم سولفات مس، یک کیلوگرم سولفات روی و دو کیلو گرم آهک وصد لیتر آب
توصیهها: 1- تقویت گیاه 2- حذف شاخههای خشکیده در پاییز 3- کنترل آفات وسایر بیماریها
شاخه میری مرکبات Citrus blight
زوال درختان مرکبات با نشانههای پژمردگی و مرگ شاخهها، تاخیر در رشد بهاره و نشانههای کمبود عنصر روی در برگها، این بیماری با بسته شدن راه آوندهای چوبی و تمرکز روی در شاخهها همراه است. شاخه میری مرکبات درفلوریدا(امریکا) شایع است و عامل آن به درستی معلوم نیست
شانکر باکتریایی مرکبات citrus canker
نوعی بیماری در مرکبات که در مناطق جنوبی کشور از جمله هرمزگان جیرفت، کرمان، سیستان و بلوچستان باعث بروز مشکلاتی برای باغداران گردیده است.
عامل آن باکتری Xanthomonas axonopodis pv.citri است وروی میوه وبرگ لکههای ابتدا آبگز وبعد چوب پنبهای کمی برجسته وروی شاخههای جوان زخمهای جرب مانند ایجاد میکند. از این باکتری پنج سویه به نامهای A،B،C،DوE گزارش شده است سویهA نسبت به سویههای دیگر قدرت بیماریزایی بیشتر ودامنه میزبانی وسیعتری دارد
ویروئید کاکسیای مرکبات Citrus cachexia viroid
ویروئیدی متشکل از حدود 300 نوکلئوتید که در بیشتر گونههای مرکبات به ویژه بعضی از انواع نارنگی تولید آلودگی میکند و نشانههای آن عبارت است از تولید صمغ در پوست، تشکیل حفرههایی در چوب و مقابل آنها برجستگیهایی در سطح داخلی پوست و کوتولگی
لکه سیاه مرکبات Citrus black spot
این بیماری در آفریقای جنوبی، استرالیا و تایوان اهمیت بالایی دارد و دارای خسارات اقتصادی است. بیماری ناشی از Guignardia citricarpa است که شکل غیر جنسی قارچ Phyllosticta citricarpa است . تمام واریتهای تجارتی مرکبات به این بیماری حساس هستند وبیشتر بیماری روی درختان مسن وضعیف است. قارچ روی درختان دیگری مثل بادام و رز دیده شده است. برگهای آلوده بیشتر حالتLatent دارند. این برگها پس از افتادن اندام باردهی قارچ بر روی آنها تشکیل میشود. پس از رسیدن آسکها آسکوسپورها آزاد شده وبه وسیله باد منتشر میشود پیکنیدیوسپورها نیز به وسیله باران پخش میشوند ولی نقش آسکوسپورها مهمتر است. نشانه اصلی بیماری وجود لکههای تیره در برگ ومیوه است کنترل بیماری از طریق سمپاشی با ترکیب بردو یا زینب.
نماتد مرکبات citrus nematode
نماتد مرکبات Tylenchulus semipenetrans اولین بار در سال1912 توسط یک بازرس اداره باغبانی کالیفرنیا به نامR.Hdges در یکی از باغات لسآنجلس مشاهده شد. اولین نمونهبرداری در ایران درشیراز انجام شد. نماتد درفسا، جهرم، کازرون، برازجان، اندیمشک، اهواز، آبادان نیزنمونهبرداری شده است.
مرفولوژی و بیولوژی
دارای دو شکل جنسی بوده و مادهها تخممرغی شکل و درخارج ریشه روی آن قرار میگیرد.نرها باریک میباشند. Bursa دیده نمیشود. مادهها بروی ریشههای فرعی ضخیم که رشدشان متوقف شده ویک لایه از خاک روی آنها را پوشانده است قرار میگیرند.این توده خاک در اثر ترشح مخاطی ریشه باقی میماند و نماتد را در مقابل شکارچیها و دشمنان طبیعی محافظت مینماید.
طول بدن مادهها بین 0.35 تا 0.40میلیمترمتغیر بوده و دارای بدنی کیسهای شکل است،که معمولابه سمت شکم در ناحیه vulva درست در سمت جلو ودر فاصله کوتاهی از دم خم شده است. حفره دفعی خوب رشد یافته ودر جلو vulva قرار گرفته است. Ovary معمولا دارای دو خمیدگی بوده و به ناحیه مری میرسد.
اولین پوست اندازی درون تخم انجام میشود. از مجموع پورهها در حدود26% تبدیل به نماتد نر میشود.مرحله دوم پورگی قبل ازتوده تخم خارج شوند بوجود میآید و طول آنها بین 0.28 تا0.34 میکرون تغییر میکند. مرحله دوم پورگی نرها 48ساعت مرحله سوم 108 ساعت ومرحله چهارم پورگی180 ساعت طول میکشد.معمولا نرها یک هفته پس از تفریخ به سن بلوغ میرسند. درسن چهارم طول بدن به0.26 تا 0.33 میلیمتر میرسد و Testis و Spicule قابل رویت میباشد،اما stylet نامشخص باقی میماند و مری باقی میماند.
مرحله دوم پورگی ماده در حدود 14 روز وقت لازم دارد تا ظاهر شود واز سلولهای ریشه تغذیه نماید و خود را برای پوست اندازی آماده نماید. در این مرحله وقتی خاک مورد مطاله قرارمیگیرد نماتد مشاهده میشود و در صورت نبود گیاه میزبان میتواند به زندگی خود ادامه دهد.
Vulva بصورت یک شکاف عمیق وحفرهی دفعی خیلی برآمده است. دم نسبتا مخروطی و به سمت پشت برگشته است و به یک نوک کلفت خاتمه مییابد.anus و rectum مشاهده نمیشود.مادههای جوان ومادههای سن چهارم 21 روز بعد از ورود نماتد به داخل ریشه گیاه ظاهر میشوند. پس از یک هفته مادههای جوان به لایه pericycle ریشه نفوذ کرده و در حدودسه چهارم طویلتر میشوند.
برای تکمیل دورهی زندگی از مرحله تخم تا خاتمه دوره بلوغ8-6 هفته طول میکشد. در اثر حمله این نماتد برگها وشاخههای مرکبات زرد شده و محصول کاهش مییابد. تعداد تخمی که یک ماده میگذارد75-100 عدد میباشد. درجه حرارت مناسب برای آلودگی میزبان31-25 میباشد. تحت شرایط خشک لاروها ونرها پس از 9 روز که در آب فرو برده شوند مجددا به زندگی خود ادامه میدهند.
علائم و نشانههای خسارت :
براثر حمله نماتد به ریشه مرکبات،درختان به تدریج روبه زوال میروند. برگها کم پشت وسبز مایل به خاکستری وکدر میشوند. سرشاخهها خشک شده میوهها کوچک و کم بوده و اغلب میریزند.ریشههارشد طبیعی نداشته، ضخیم به نظر میرسند. و یک لایه خاک روی آنها فرا گرفته است که به آسانی شسته نمی شود. این علائم موید آن است که نماتد ریشه مرکبات را آلوده کرده است. هیچگونه تورم یا گال روی ریشهها دیده نمیشود. ولی ریشههای آلوده کلفتر هستند.
نرهای بالغ نماتد مرکبات انگل نبوده وتغذیه و خسارت به مادهها ولاروهای نر وماده محدود میشود.تغذیه لاروها بطور پارازیت خارجی روی بافتهای پوست است. مادههای جوان از ناحیه سر تا گردن در پوست فرورفته است. سرآنها داخل حفرهای که دریک ناحیه گیاهی ساخته شده به اطراف حرکت میکند. تغذیه از6-10 سلول مجاور این حفره که بنام یاختههای پرستار معروفند صورت میگیرد. درگیاهان مقاوم پس ازنفوذ لاروها به یاختههای پوستی این سلولها نکروز شده و درنتیجه تغذیه صورت نگرفته و نماتد از بین میرود. درشیره گیاهان مقاوم و غیر میزبان مواد مسموم کننده نماتد نیزدیده شده است. معمولا تاوقتی که جمعیت نماتد روی ریشه درخت به حد نصاب (40000 لارو ) نرسد درخت کاملاً از بین نمیرود. ازطرفی نشانههای بیماری روی اندامهای فوقانی 3-5 سال بعد از آلودگی ریشه ظاهر نخواهد شد. وسرانجام براثر فساد ریشه و عدم جریان شیره گیاهی به بالای درخت از بین خواهد رفت.
کنترل :
1- شناسایی باغهای آلوده و جلوگیری از انتقال خاک و نهال آلوده
2- استفاده از پایه های مقاوم از جمله نارنج سه برگ
3- فومیگاسیون خاک به صورت موضعی
4 - سم دایتراپکس SL100% قبل از کشت، ضدعفونی خاک
توصیهها:
ین سم دارای گیاه سوزی شدید میباشد و در ضد غفونی خاک کاربرد دارد. برای جلوگیری از گسترش بیشتر نماتد مرکبات باید اقداماتی در جهت تهیه نهالهای سالم و جلوگیری از کاشتن نهالهای آلوده انجام گیرد. استفاده از پایههای مقاوم از قبیل نارنج سه برگی نیز موثر است. برای ضد عفونی از متیل بروماید نیز استفاده میشود. اینکار بوسیله اپلیکاتور و در زیر پوشش پلاستیکی انجام میشود.
