جوش شیرین (یا بیکربنات سدیم) با فرمول شیمیایی NaHCO3 یکی از نمک‌های سدیم و در ترکیب با کربنیک اسید است و یک هیدروژن اسیدی این ترکیب با سدیم جایگزین گردیده است.
بی کربنات سدیم یا جوش شیرین ( NaHCO3 ) دارای ۲۷٫۹ % سدیم و ۷۱٫۹۹ % بی کربنات بوده و فاقد یون کلر است.
در کشور ایلات متحده آمریکا، جوش شیرین بعنوان یک ترکیب بی ضرری و قابل استفاده در غذای دام و طیور شناخته شده و توسط FDA نیز تایید شده است.
بی کربنات سدیم | جوش شیرین، یک ترکیب شیمیایی با کاربردهای فراوانی در تغذیه دام و طیور می باشد. جوش شیرین اگر چه خاصیت بازی (قلیایی) ضعیفی دارد ولی دارای خاصیت بافری مناسبی بوده و با جلوگیری از تغییرات شدید pH به حفظ تعادل اسید- باز بدن جانداران (دام و طیور) کمک می نماید. امروزه استفاده از موادی با خاصیت بافری برای حداقل رساندنی اثرات منفی اسیدی شدن جیره های غذایی امری ضروری می باشد، به همین دلیل مصرف مواد بافری مانند جوش شیرین | بی کربنات سدیم در تغذیه دام و طیور بسیار مرسوم شده است. در موارد اسیدوز (اسیدوز متابولیک در گاو)، خاصیت قلیایی جوش شیرین موجب حفظ تعادل اسید- باز در بدن جانداران می شود و در موارد از دست دادن و کاهش یون بی کربنات، می تواند این کمبود را جبران نماید (استرس گرمایی در طیور گوشتی و تخم گذار و نیاز بدن طیور تخمگذار به بی کربنات سدیم برای بهبود و افزایش کیفیت پوسته در اوایل و اواخر دوره تولید). در فصل های گرم سال می توان تا یک سوم نمک جیره طیور را با بی کربنات سدیم جایگزین نمود.
از بیکربنات سدیم | جوش شیرین دامی گاهی اوقات برای افزایش کیفیت پوست تخم مرغ یا مقابله با اثرات ناشی از استرس گرمای استفاده می شود. بی کربنات سدیم می تواند در وقوع نقرس از طریق ساخت ادرار قلیایی مؤثر واقع شود، که همراه با سطوح بالای کلسیم می تواند یک واسط مناسب برای تشکیل سنگ های کلیوی باشد. جوش شیرین هم اکنون در مرغداری های گوشتی اکثر کشورهای دنیا استفاده می شود که مقدار مؤثر جوش شیرین در حدود ۲ تا ۳ کیلوگرم در یک تن دان می باشد.
همچنین جوش شیرین گاوی در جیره گاوهای شیری به‌عنوان منبع بیکربنات مورد استفاده قرار می‌گیرد و به‌عنوان منبع تأمین سدیم بدون کلرید در جیره طیور نیز مورد استفاده قرار می‌گردد.
در گاوهای شیرده به منظور حفظ ظرفیت بافری شکمبه، علاوه بر بیکربنات تولید‌شده توسط بزاق دام، نیاز به تأمین از طریق افزودنی خوراکی (جوش شیرین دامی) نیز می‌باشد.
جوش شیرین دامی با تأمین بیکربنات در شکمبه گاو و سایر دام ها و حفظ وضعیت میکروفلور طبیعی شکمبه با ایجاد تعادل کاتیون آنیون جیوه و نیز کاهش میزان تخمیر نامطلوب در شکمبه، در بهبود میزان چربی شیر و همچنین کاهش عوارض ناشی از استرس گرمایی نقش وسژه و بسیار مهمی دارد.
موارد استفاده از جوش شیرین دامی | بی کربنات سدیم
در ادامه برخی از مهمترین موارد استفاده از جوش شیرین در جیره دام و به اختصار بیان شده است.
مصرف جوش شیرین برای طیور گوشتی:
- کاهش تأثیر منفی استرس گرمایی: بر اثر استرس گرمایی دفع میزان زیادی کربن دی اکسید بواسطه تنفس (له له زدن)، تعادل اسید و باز بدن طیور را به هم زده و با قلیایی شدن خون (الکالوز) پرنده ، کلسیم یونیزه خون که برای استخوان سازی و ساخت پوسته تخم مرغ ضروری است، کاهش پیدا می کند.
- پیشگیری از بیماری آسیتدر طیور
- بهبود رشد و افزایش ضریب تبدیل
- بهبود کیفیت بستر: با جایگزینی بخشی از نمک جیره با جوش شیرین دامی، مصرف آب توسط ماکیان تا حدود زیادی کاهش یافته و مشکل رطوبت بالای بستر برطرف می شود..
- بهبود اثر بعضی از داروهای ضد کوکسیدیوزی: مصرف همزمان موننسین و سالینومایسین به همراه جوش شیرین، باعث افزایش اثر این داروها می گردد.
کاربرد جوش شیرین برای طیور تخم گذار
- کاهش اثرات منفی استرس گرمایی.
- بهبود کیفیت و تولید و افزایش ضخامت پوسته تخم مرغ: (مخصوصاً در ابتدا و انتهای دوره تولید)
استفاده از جوش شیرین برای گاو های شیری و پرواری
- کمک در رفع عارضه اسیدوز متابولیک.
- کمک به مشکلات ناشی از تغییرات جیره غذایی: جوش شیرین به علت ویژگی بافری، موجب حفظ تعادل اسیدیته در شکمبه به هنگام تغییر در جیره دام می گردد.
- بالانس و تنظیم جیره غذایی دامی برای تغییرات فصلی.
- بهبود مصرف غذا در دوره پس از زاییدن: در دوران پس از زایش، کاهش ترشح بزاق دام و کاهش فعالیت شکمبه، باعث کاهش مصرف غذا می شود که می تواند اثر منفی بر کل دوره شیرآوری دام داشته باشد که این موضوع به راحتی برگشت پذیر نیست. با اضافه نمودن جوش شیرین به جیره دام، کاهش تولید بزاق جبران گشته و با تنظیم pH شکمبه، مصرف خوراک به حالت طبیعی باز می گردد.
- بهبود کیفی و کمی شیر تولیدی: بی کربنات سدیم در حفظ تعادل اسیدیته شکمبه موثر بوده و با تحریک باکتری های تجزیه کننده مواد غذایی، موجب افزایش اسید استیک (جزء پیش ساز اسید های چرب در غده های پستانی گاو)، می شود. همچنین نشان داده شده جوش شیرین در کنترل اسیدیته شکمبه و روند هضم غذا نیز موثر است.
- کمک به هضم غذا، بهبود ضریب تبدیل و افزایش رشد.
- کمک برای درمان نفخ در دام
افزدون جوش شیرین به شیر برای جلوگیری از فساد آن
شیر در طی مراحل تولید، نگهداری و توزیع به روش های گوناگون آلوده می شود اگر در شرایط نامساعد و غیر بهداشتی نگهداری گردد به سرعت فاسد می شود. شیرآلوده و فاسد در اثر حرارت لخته گردیده و به دو بخش مایع و دلمه تبدیل می شود که این عمل به علت بالا رفتن مقدار اسیدهای آلی سنتز شده توسط میکروب های آلوده کننده ی شیر صورت می گیرد و بیان کننده ی این است که شیر فاسد بوده است.
به منظور پوشاندن عیب و فساد شیر، برخی از دامداران یا فروشندگان متقلب شیر ، مقداری جوش شیرین به شیر فاسد اضافه میکنند که موجب خنثی شدن اسیدهای سنتز شده توسط میکروب ها شده و به این ترتیب شیر در اثر حرارت، لخته و دلمه نمی شود و فساد آن مخفی می ماند. در حالی که سایر مواد مضر حاصل از میکروب ها ممکن است همچنان فعال باقی بماند و با مصرف شیر فاسد اختلالاتی در بدن به وجود آید.
