شاید بارها سوزش سر دل ، ترش کردن و یا به اصطلاح ریفلاکس را تجربه کرده اید، در جامعه امروزی افراد با وجود پدیده هایی مانند کم تحرکی و نداشتن برنامه غذایی مناسب این مسئله را بیشتر و بیشتر تجربه می کنند. بسیاری از افراد این مشکلات به ظاهر کوچک را نادیده می گیرند که این عمل باعث بروز مشکلات بعدی می شود، ریفلاکس یا به اصطلاح عامیانه” ترش کردن” حاصل برگشت غذا به همراه اسید معده، درست ساعاتی پس از صرف غذا است که باعث ایجاد سوزش در نواحی مختلف و آسیب به مخاط مری می شودگاهی نیز باعث ورود محتویات معده به ریه و در نتیجه خفگی می شود، در صورتی که ریفلاکس معده مرتب اتقاق افتاده و فرد بی توجه نسبت به آن باشد باعث تبدیل شدن به زخم و در نهایت به مسائلی از جمله سرطان می شود.
علائم شایع ریفلاکس
- سخت بلعیدن غذا
- احساس افزایش آب دهان (ترشح بیش از حد بزاق که به علت بالا آمدن اسید ایجاد می‌شود)
- احساس پر بودن گلو و یا چسبیدن چیزی در حلق
- حالت تهوع و تلخ شدن دهان
سوزش سردل(سوزش زیر قفسه سینه)
گلودرد
- سرفه مزمن و خشک
علائمی شبیه آسم از قبیل خس خس سینه
درد قفسه سینه
گرفتگی و خشونت صدا
- ریفلاکس یک عامل محرک است که بیماری آسم منجر می‌شود
- خوردگی مینای دندان :که به علت اثرات اسید معده موجود در محتویات ریفلاکس بر روی دندان بروز می کند .
چه عواملی باعث ایجاد و تشدید ریفلاکس می شود؟
به طور کلی غذایی که می خوریم از طریق لوله ای به نام مری وارد معده می شود. هضم غذا در معده توسط اسید و شیره معده آغاز می گردد. دیواره معده مملو از پرزهایی است که با ترشح نوعی ژلاتین از هضم شدن معده به دلیل تماس مداوم با اسید و شیره معده جلوگیری می کنند و در مقابل اثرات مخرب آنها مقاوم شده است و بالعکس دیواره مری به دلیل اینکه بطور معمول در معرض تماس با اسید و شیره معده نیست دفاع مناسبی هم در برابر این عوامل ندارد. در حالت طبیعی دریچه ای بنام دریچه مری(اسفنگر تحتانی) بین مری و معده قرار دارد که اجازه می دهد غذا از مری وارد معده شود، ولی از بازگشت غذا و شیره معده به مری جلوگیری می کند، اگر دریچه مری وظیفه خود را به درستی انجام ندهد، یعنی به خوبی بسته نشود یا بی موقع باز شود، اسید و شیره معده به داخل مری بر می گردند. همانطور که قبلا ذکر شد دیواره مری در برابر اسید و شیره معده آسیب پذیر است. بنابراین در شرایطی که دریچه مری کار خود را به درستی انجام ندهد، بازگشت اسید و شیره معده به داخل مری باعث آزردگی مری می گردد. به بازگشت غیر عادی اسید و شیره معده به داخل مری و آزرده شدن مری در اثر تماس با این عوامل، بیماری ریفلاکس معده به مری گفته می شود، اگر این عمل به صورت مکرر اتفاق بیافتد ممکن است باعث ایجاد زخم در مری و به سرطان منجر شود.
از موارد ایجاد و تشدید کننده ریفلاکس می توان به موارد ذیل اشاره کرد :
- سریع غذا خوردن و کامل نجویدن غذا یا غذا خوردن با استرس و نگرانی
- حاملگی
- چاقی، تاخیر در تخلیه معده و پرخوری
- مصرف غذاهای دیر هضم ،چرب و پر ادویه
- مصرف غذاهای ساندویچی به همراه سس های فلفلی
- مصرف میوه و مرکبات بلافاصله پس از غذا
- خوردن چای پر رنگ
- مصرف نان های فاقد سبوس مانند : نان باگت ، سفید و نان بربری
- و مصرف نانهای که خمیر آنها به خوبی نمی پزد مثل نان باگت، نان سفید و نان بربری
- مصرف دخانیات به ویژه سیگار و قلیان
- مصرف نوشیدنی های الکلی
- مصرف انواع نوشیدنی میان غذاو بلافاصله بعد از غذا
- مصرف بیش از حد نوشیدنی های قندی ، نوشابه‌های گاز‌دار، قهوه، چای، و نوشابه‌های کافئین‌دار
- مصرف مواد غذایی و به خصوص فرآورده های گوشتی حاوی مواد نگهدارنده
- مصرف انواع کنسرو
- عدم وجود آرامش و خواب راحت
- تحمل استرس و فشارهای روانی به مدت طولانی
- مصرف انواع سس های چرب و پرنمک(به خصوص سس کچاپ)
چگونه می توان از ریفلاکس پیشگیری و درمان کرد؟
بی شک تغییر در سبک زندگی یکی از ساده ترین روشهای پیشگیری و درمان بسیاری از بیماری ها از جمله مشکلات گوارشی است، پرهیز از مواردی که در بالا ذکر شده است می تواند به بهبود علایم ریفلاکس و پیشگیری از بروز آن کمک کند. بنابراین خوردن غذا به اندازه، پرهیز از پرخوری، کاهش مصرف فست فود، نوشابه های گاز دار، سس آماده به خصوص سس قرمز و غذاهای سنگین و بسیار چرب، کم کردن نوشیدن چای، ترک سیگار و قلیان، کاهش وزن و داشتن برنامه منظم ورزشی (حداقل روزانه ۳۰ دقیقه پیاده روی) در کاهش علایم یا پیشگیری از رفلاکس موثر هستند. همچنین کنترل استرس و تعدیل فشارهای روانی در کنترل ریفلاکس بسیار موثر است.
کاهش وزن : با مشورت و تهیه برنامه غذایی تحت نظر پزشک و یا کارشناس تغذیه اقدام به کاهش وزن کنید! این نکته فقط برای افرادی است که دارای اضافه وزن یا چاق (چاقی شکمی) یا افرادی که شروع علایمشان با افزایش وزن همزمان شده است .
صبحانه را کامل بخورید : مهم‌ترین و سودمندترین وعده غذایی «صبحانه» است و لازم است که افراد روز خود را با صرف یک صبحانه کامل شروع کنند. اگر در تغییر سبک زندگی که مطرح شد به این گونه که صبحانه(هر نوع غذای کاملی که میل دارید در وعده ظهر نهار میل کنید) را کامل میل کنید ، نهار را حذف و شام را حدود ۶ تا ۷ شب میل کنید مطمئناً شاهد تغییرات فوق العاده ای از جمله : کاهش استرس ، خواب راحت ، سحر خیزی و سلامت گوارش برخوردار خواهید شد.
در زمان های مشخص غذا بخورید : خیلی مهم است که غذایی که می خورید و زمانی که آن را میل می کنید، از قبل معین باشد. خوردن غذاهای مشابه و زمان های مشخص در روز اثرات معینی بر روی سیستم گوارش شما دارد.
هرگز بین غذا آب و مایعات نخورید : از آنجایی که مهار ترشح اسید معده در بیماران مبتلا به بیماری ریفلاکس معده به مری بسیار با اهمیت است توصیه می شود آب و مایعات را نیم ساعت قبل از غذا و دو ساعت بعد از غذا میل کنید.
به میزان کافی آب بخورید : قصد نداریم تا تمام فواید مصرف آب به میزان کافی را دوره کنیم، مصرف آب به میزان کافی به خصوص حدود ۳۰ دقیقه قبل از غذا باعث هضم بهتر غذا ، کمک به درمان یبوست و در نتیجه بهبود علائم ریفلاکس خواهد شد.
کاهش مصرف لاکتوز : بسیاری از افراد مشکلات گوارشی به نام عدم تحمل لاکتوز دارند. یعنی اینکه با خوردن مواد غذایی حاوی لاکتوز مانند شیر دچار مشکل می شوند. برای همین توصیه می‌کنیم به جای شیر گاو از شیرهای گیاهی مانند : شیربرنج یا شیرسویا استفاده کنید. دو نوع شیر مذکور در فروشگاه های بزرگ موادغذایی عرضه می شود.
محصولات پروبیوتیک : استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها میکروب‌ها را از بین می‌برند و در این میان به باکتری‌های مفید و بی‌ضرر نیز رحم نمی‌کنند. این باکتری‌های مفید یا پروبیوتیک‌ها به روده‌ها کمک می‌کنند تا مواد غذایی، بهتر جذب شود. برای همین لازم است که به فکر احیای این پروبیوتیک‌ها باشید. برای این کار می‌توانید با استفاده از قارچ کفیر اقدام به تهیه ماست و نوشیدنی کفیر کنید که خود یکی از بهترین محصولات پروبیوتیک در جهت کاهش اسید معده و هضم غذا بسیار مفید است.
خوردن میوه و سالاد قبل از غذا : حتماً شما هم می دانید که میوه و سبزیجات دارای ساعت هضم کمتری در مقابل سایر مواد غذایی می باشند، در خانواده های ایرانی سالاد و میوه را معمولاً پس از غذا می خورند که این عمل باعث ریفلاکس و حتی بوی بد دهان نیز می شود. هر نوع سالاد و میوه ای را با رعایت فاصله زمانی قبل از غذا میل کنید.
- ساعات هضم مواد غذایی مختلف
- آب و آب میوه: ۲۰ تا ۳۰ دقیقه
- سوپ ساده : ۳۰ تا ۴۵ دقیقه
میوه ها و سبزیجات: ۳۰ تا ۴۵ دقیقه
لوبیا، غلات و نشاسته ها: ۲ تا ۳ ساعت
گوشت، مرغ و ماهی : ۳ ساعت یا بیشتر
اجتناب از استرس هنگام غذاخوردن : در این میان استرس و اضطراب در تشدید ریفلاکس و آسیب‌های احتمالی آن نقش عمده‌ای را ایفا می‌کند. گفتنی است که در حالت استرس عمل هضم غذا نه تنها به خوبی صورت نمی‌گیرد بلکه التهاب روده، زخم معده و سوزش سردل نیز در این حالت بیشتر بروز می‌کند، بالعکس غذا خوردن در آرامش و رعایت تغذیه اصولی باعث تندرستی و طول عمر افراد شده و علاوه بر آن سلامتی روح و روان را نیز تضمین می‌کند و طبعاً اینگونه افراد به ندرت دچار ریفلاکس معده خواهند شد.گفتنی است در کنار حفظ آرامش هنگام غذا خوردن، رعایت رژیم غذایی و تغذیه سالم، موجب خواهد شد تا از مبتلا شدن به ریفلاکس معده که یکی از بیماری‌های گوارشی بوده و متاسفانه در سال‌های اخیر شیوع آن رو به افزایش است، مصون بمانید.
درمان یبوست : یبوست یکی از شایعترین مسائلی است که باعث ایجاد و حتی ریفلاکس نه تنها در خواب حتی در طول روز و حتی هنگام صحبت کردن شود، در صورتی که به ازای هر وعده غذا یک بار دفع ندارید این به معنی یبوست است که باید سعی در درمان آن داشته باشید.
رعایت فاصله غذا خوردن و خواب : خوردن غذا کمی قبل از خواب باعث وجود آمدن اختلالات خواب می شود و از طرفی این موضوع باعث ریفلاکس نیز خواهد شد، بهتر است بین صرف غذا و خواب حدود ۳ ساعت فاصله زمانی وجود داشته باشد تا دستگاه گوارش عملیات هضم و جذب را به خوبی انجام داده و معده قبل از خواب خالی باشد.
قبل از اینکه به رختخواب بروید اجابت مزاج داشته باشید: این اصل یکی از اصول مهم پیشگیری از بسیاری از بیماری هاست . و انسان را در مقابل بیماری ها واکسینه می کند . این اصل یکی از سه اصل پیشگیری از بیماری های اعصاب است که حضرت علی ( ع ) به فرزندان خویش فرمودند : که با به کار بستن آنها از طبیب بی نیاز خواهند شد.
استفاده از بالش مناسب : از همین امشب بالشی را انتخاب کنبد که باعث بالاتر قرارگرفتن سر نسبت به شب های گذشته شود، استفاده از بالش مناسب تا حدودی جلوی رفلاکس شبانه را می گیرد.
مصرف مقادیر کمتر غذا در وعده‌های مکرر : حضرت علی(ع) در مورد مصرف کمتر غذا که یکی از سه اصل مهم سلامتی از فرمایشات ایشان است می فرمایند : تا گرسنه نشدى بر سر سفر غذا منشین و تا زمانى که هنوز اشتهایت باقى است برخیز، با انجام این اعمال نه تنها دیگر دچار ریفلاکس نخواهید شد بلکه احساس خستگی و سنگینی نیز نخواهید داشت.
روزانه پیاده روی یا ورزش کنید : این که می‌گویند پیاده‌روی به هضم غذا کمک می‌کند افسانه نیست. هر گونه فعالیت بدنی به شرط این که خیلی سنگین نباشد باعث هضم بهتر غذا می‌شود. متخصصان توصیه می‌کنند که هر روز نیم ساعت ورزش کنید. پیاده‌روی، دوچرخه سواری، شنا و غیره بسیار موثر است. اگر مدت طولانی است که ورزش نکرده‌اید ابتدا از پیاده روی ساده روزانه و گاهی هم بیشتر، چند ایستگاه مانده به منزل یا محل کارتان را پیاده بروید.
آهسته غذا بخورید : توصیه می شود که لفمه های غذا را به تعداد دندانها بجوید، مصرف آهسته تر غذا موجب می شود که از صرف غذا لذت بیشتری ببرید ( تا اینکه صرفا بخواهید هرچه سریع تر غذا را به شکمتان برسانید). کامل جویدن غذا در حقیقت اولین قدم برای پروسه پیچیده هضم غذا می باشد و لذا اگر غذای خود را فقط در حدی می جوید که از مری شما پایین رود، اشتباه می کنید. یک دلیل خوب برای انجام تلاش کافی جهت جویدن غذا این است که بزاقی که در حین جویدن غذا را در بر می گیرد در حقیقت شامل آنزیم های هضم کننده ای است که هضم غذای شما را قبل از بلع آغاز می نماید. آنزیم های آلفا آمیلاز و لیپاز زبانی هضم کربوهیدرات و چربی را از دهان شروع می نمایند و لذا میزان فعالیت هضمی مورد نیازی که معده مسول آن خواهد بود را کاهش می دهد.
از غذاهای چرب و تند پرهیز کنید : اولین دشمن معده غذاهای چرب و تند است. مصرف گوشت قرمز، غذاهای حاوی انواع سس چرب و تند که شامل : سس کچاپ و مایونز می شود، پنیرهای چرب را کاهش دهید. چربی‌ها دیرتر از مواد کربوهیدرات‌دار و قندی از معده تخلیه می‌شوند و به همین دلیل، احتمال بازگشت محتویات معده به مری را بیشتر می‌کنند.
اجتناب از مصرف انواع شیرینی و نوشیدنی قندی پس از غذا : مصرف انواع نوشیدنی قندی و گاز دار پس از غذا باعث تشدید علائم ریفلاکس می شود ، توصیه می شود در مقابل استفاده نکردن از این نوع نوشیدنی ها از دوغ که با استفاده از ماست شیرین که در منزل تهیه شده باشد و یا نوشیدنی کفیر آن هم به همین صورت اگر در منزل تهیه شده میل نمایید.
اجتناب از مصرف انواع دخانیات به ویژه سیگار و قلیان : سیگار و قلیان کشیدن باعث کاهش توانایی و عملکرد ماهیچه اسفنگر مری می شود و ترک سیگار و قلیان به شما در بهبود مشکلتان کمک می نماید.
اجتناب ازپوشیدن لباسهای تنگ و کمربندهای سفت : لباسهایی که تنگ هستند به شکم و دریچه مری شما فشار آورده و باعث ترش کردن و یا ریفلاکس معده می شوند.
خودتان را نگه ندارید : به محض اینکه نیاز به دستشویی داشتید خودتان را نگه ندارید. چون این کار به مرور باعث بروز مشکلات گوارشی مانند یبوست و زمینه ساز ریفلاکس خواهد شد.
از خوردن محرک ها کمى پیش از خواب بپرهیزید : گوشت ، شکلات ، قهوه ، و چایى و نوشابه خاصیت تحریک کنندگى دارند و به راحتى مى توانند باعث بى خوابى و همچنین ریفلاکس شوند.
مصرف نان های مناسب : معمولاً نان هایی توصیه می شود که دارای بهبود دهنده های غیر طبیعی نیستند و چه بهتر که نان های سبوس دار مصرف شود به طور مثال نان سنگک یکی از بهترین نان های مورد بحث است.
