فاطمه نجفی/ بار دیگر دل را روانه ی بهشت خداوند بر روی زمین می نماییم تا نعمتهای الهی راقدر بدانیم وشکرگزار الطاف بیکرانش باشیم .چشم به طبیعتش میسپاریم و سرمست عطر گلهای نسترن می شویم تا از این نعمت الهی درسها بیاموزیم. گلهای نسترن در اواخر اردیبهشت وخردادماه جلوه گر کوه ودشت هستند. اگر برسیطره زمین بنگرید کناره های جویبارهاچشم نواز درختان وگلهای زرد ،سفید وصورتی نسترن می باشد . دراین میان شهر ونک نیز بی نصیب از این نعمت الهی نیست .گلهای نسترن در مزارع نخودان وزینعلی ،اغلب پوشیده از نسترن زرد می باشد که در محوطه ونک هر دوگونه ومخصوصا صورتی آن بیشتر به چشم می خورد. این گل زیبا وخوش عطر سرشار از خواص دارویی می باشد که علاوه بر آن رب مخصوص خوراکی نیز از آن تهیه می شود که می تواند جایگزین رب انار جهت استفاده در غذاها باشد. در ذیل به معرفی این گل وخواص آن می پردازیم. باشد که مورد عنایت علاقه مندان قرار گیرد.

گل نسترن
dog rose

نام علمی
rosa canina

نسترن که درکتابهای قدیمی به نام نسرین،نسترن ونستر نیز نامیده شده است درختچه ی کوچکی است که درحاشیه جنگل ها،چاهها و گودال های آب می روید.

گیاه نسترن درختچه‌ کوچکی است که ارتفاع آن تا ۳ متر می‌رسد. برگ‌ها شامل پنج تا هفت برگچه دندانه‌‌دار و به شکل بیضی نوک‌تیز و گل‌ها به رنگ‌های گلی(قرمز کم‌رنگ)، سفید مایل به گلی و یا سفید می‌باشند که تک‌تک و یا به صورت مجتمع دیهیم بر روی شاخه قرار می‌گیرند. نهنج گل پس از رشد به جسم کوزه‌مانند و قرمزرنگی تبدیل می‌شود و قسمت داخلی آن الیاف ظریف و باریکی دارد که میوه‌های فندقه‌ای درون کوزه‌ را در بر می‌گیرد. گل نسترن در اکثر نقاط ایران به طور خودرو می‌روید. قسمت مورد استفاده این گل، کوزه‌های مذکور می‌باشد که به هیپس‌ مشهورند.

استفاده از میوه گل نسترن (R. canina hips) در قرون وسطی رواج داشت و زمانی در میان عامه مردم برای بیماری‌های قفسه سینه مصرف می‌شد. میوه رز منبع طبیعی ویتامین C می‌باشد که موجب کاربرد گسترده آن در مکمل‌های ویتامین طبیعی، چای و محصولات متنوع دیگر از جمله سوپ و مارمالاد شده است. اگرچه این محصولات، به لحاظ تاریخی، مکمل غذایی به شمار می‌آمدند، ولی به عنوان داروی ملین و ادرارآور نیز مصرف شده‌اند.

پیش‌تر، میوه رز به عنوان نوشیدنی مغذی برای کودکان و همچنین به منظور طعم‌دهنده در چای و مربا استفاده می‌شد.

ترکیبات مهم:

میوه تازه گل نسترن (هیپس) حاوی ۵/۰ تا ۷/۱ درصد ویتامین C می‌باشد که ترکیبی از آسکوربیک اسید و هیدرو اسکوربیک اسید است.

میزان ویتامین C میوه خشک موجود در بازار، ممکن است مختلف باشد. در آزمایشی که با روش رنگ‌ سنجی و تین لایه کروماتوگرافی انجام گرفت، مشخص شد کاهش ویتامین C بستگی به مقدار خرد کردن و ذرات این میوه دارد؛ به عنوان مثال در صورتی که میوه فقط نصف شود، میزان ویتامین C موجود در آن پس از یک سال و نیم نصف می‌شود، در حالی که اگر خرد شود، پس از شش ماه صددرصد ویتامین C آن از بین می‌رود.

با وجودی که در بعضی منابع از میوه گل سرخ به عنوان غنی‌ترین منبع ویتامین C یاد شده، ولی منابع طبیعی غنی‌تری نیز گزارش شده‌اند. مرکبات ۵۰ میلی‌گرم، کلم بروکلی خام و کیوی حدود ۱۰۰ میلی‌گرم، بعضی سبزیجات مناطق گرمسیری ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلی‌گرم، میوه گل‌سرخ ۱۲۵۰ میلی‌گرم، آسرولا ۱۰۰۰ تا ۲۳۳۰ میلی‌گرم و مارجون ۳۱۵۰ میلی‌گرم در هر صد گرم ویتامین C دارند.

میوه گل‌ سرخ همچنین حاوی ویتامین‌های A1، B1، B2، B3 و K می‌باشد.

از دیگر ترکیبات این میوه، پکتین (۱۱ درصد)، تاتن‌ها (۲ تا ۳ درصد)، اسید سیتریک و اسید مالیک، فلاونوئیدها، رنگدانه‌های زرد و قرمز مخصوصاً کاروتنوئیدها، وانیلین، اسانس و قندها را می‌توان نام برد.

داروشناختی و اثرات مهم:

ویتامین C یک مکمل غذایی است و به عنوان ضد اسکوربوتیک مصرف می‌شود. برای جبران کمبود این ویتامین می‌توان از میوه گل‌سرخ استفاده کرد. متأسفانه چون ممکن است مقدار زیادی از ویتامین C هنگام خشک کردن و یا تهیه محصول از میوه گل سرخ از بین برود، مقداری ویتامین C مصنوعی به این محصولات اضافه می‌شود که روی بسته‌بندی آنها ذ کر نمی‌گردد. در صورتی که میوه این گیاه به صورت تازه مصرف شود، دارای مقدار زیادی ویتامین است که مستقیماً جذب بدن می‌شود. میوه گل سرخ ادرارآور و مسهل است و از آن برای کاهش تشنگی، کاهش التهاب معده و نیز به عنوان طعم‌دهنده و همچنین، تهیه مربا استفاده می‌شود.

مسهل بودن این گیاه به خاطر اسید مالیک، اسید سیتریک، گلوکوزیدهای پورگاتیو، مانند مولتی‌فلورین A و B و پکتین موجود در آن است.

سمیت و عوارض جانبی:

مصرف خوراکی میوه گل سرخ هیچ‌گونه مسمومیتی ایجاد نمی‌کند و ۱۰۰ گرم از آن حاوی بیش از ۱۲۰۰ میلی‌گرم ویتامین C می‌باشد. مصرف مقادیر کم آن هیچ‌ عارضه‌ای در بر ندارد و در مورد مصرف مقدار زیاد و طولانی‌ آن هم گزارشی ارائه نشده است. در کتب اروپایی، مانند کمیسیون E، عوارض مصرف مقدار زیاد این میوه ناشناخته گزارش شده است.

البته کارگرانی که به طور مداوم در معرض میوه‌های گل‌سرخ هستند، ممکن است دچار حساسیت و مشکلات تنفسی شوند. بعضی از این عوارض در واقع، حساسیت نیستند، بلکه پرزهای ریز میوه گل‌سرخ هستند که مانند پشم ‌شیشه بر روی پوست تحریکات مکانیکی پوستی ایجاد می‌کنند.

طریقه و میزان مصرف:

۱ تا ۳ قاشق میوه خردشده را در آب جوش ریخته و ۱۵ تا ۲۰ دقیقه بگذارید به همان حال بماند؛ سپس آن را صاف و مصرف ‌کنید. این مقدار را می‌توان روزی سه بار تکرار کرد. میزان مصرف می‌تواند بر حسب وزن تا روزی ۱۲ گرم باشد.

مهم‌ترین اثرات گزارش‌شده:

۱.ضد درد، ضد اسهال، ضد اکسیدان، ملین، ادرارآور، کاهش‌دهنده قند خون، مسهل، مهارکننده لیپواکسیژناز ، مقوی اعصاب و ضد کرم و طبع آن گرم و خشک است.

۲. سرشار از ویتامین ث می‌باشد.

۳. میوه خشک آن را بیش از یک سال نمی‌توان نگه‌داری کرد.

۴. در دوران نقاهت از دمکرده میوه این گیاه استفاده شود.

۵. برای جوشانده میوه این گیاه را نباید زیاد جوشاند.

۶. جهت ناراحتی‌های لثه و درد دندان از جوشانده این گیاه مزمزه شود.

۷. جهت رفع حالت سستی در بدن از جوشانده میوه این گیاه بنوشند.

۸. جهت درمان التهاب کلیه از جوشانده میوه این گیاه استفاده می‌شود.

۹. جهت درمان یبوست از مربای گل نسترن استفاده شود.

۱۰. جهت درمان ورم مثانه از دمکرده میوه این گیاه استفاده می‌شود.

۱۱. میوه این گیاه سرشار از کلسیم است.

۱۲. دمکرده میوه این گیاه تصفیه کننده خون است.

۱۳. جهت برطرف کردن غم و اندوه ۱۰ گرم میوه این گیاه را در ۳۰۰ سی‌سی آب سرد به مدت ۳ ساعت خیسانده سپس حرارت داده تا به جوش آید ۱۵ دقیقه دم‌کرده روزی ۳ فنجان بنوشند.

۱۴. جهت درمان اسهال و اسهال خونی ۲۰ گرم میوه این گیاه را در ۵۰۰ سی‌سی آب‌سرد به مدت ۳ ساعت خیسانده سپس حرارت داده تا به جوش آید ۱۵ دقیقه دم‌کرده روزی ۳ فنجان بنوشند.

۱۵. برای درمان تپش قلب ۱۰ گرم میوه نسترن را به مدت ۳ ساعت در ۳۰۰ سی‌سی آب‌سرد خیسانده سپس با حرارت ملایم جوش آورده ۵ دقیقه جوشانده ۱۵ دقیقه دم‌کرده روزی ۳ فنجان بنوشند.

۱۶. جهت درمان حبس‌البول ۱۰ گرم میوه نسترن را در ۳۰۰ سی‌سی آب‌جوش ۱۵ دقیقه دم‌کرده قبل از هر غذا یک فنجان بنوشند.

۱۷. جهت درمان نرمی استخوان و کمبود ویتامین ث یک کیلو میوه نسترن را با ۳۰۰ گرم نبات کوبیده سپس با ۲ لیتر آب مخلوط نموده به مدت ۱۵ روز در یک محل گرم گذاشته سپس صاف نموده قبل از غذا یک فنجان بنوشند.

۱۸. جهت درمان ورم چرکی کلیه از جوشانده و دمکرده میوه نسترن استفاده شود.

۱۹. جهت درمان سرماخوردگی و آنفلوانزا از دمکرده میوه نسترن استفاده شود.

۲۰. جهت دفع سنگ کلیه ۱۵ گرم میوه نسترن را ابتدا خرد نموده در ۳۰۰ سی‌سی آب سرد جوشانده ۱۵ دقیقه دم‌کرده قبل از غذا یک لیوان بنوشند.

۲۱. جهت درمان سنگ کیسه صفرا از جوشانده یا دمکرده میوه نسترن میل شود.

۲۲. جوشانده میوه نسترن دفع کننده کرم معده است.

۲۳. ضماد گل نسترن التیام دهنده زخم است.

۲۴.بوی بد بدن رادفع می کند آنهائی که عرق زیادمی کنندوبوی بد می گیرندبایدتن خودرابعدازحمام کردن بادم کرده گل وبرگ نسترن آبکشی کنند.

۲۵.خونریزی ازسینه رابندمی آورد.

و…..

بی خوابی رابرطرف می کند

انقباض ماهیچه های معده رابرطرف می کند ومعده راتقویت می کند

سرعت جریان خون رادرپوست زیادکرده وباعث لطافت پوست می شود

برای ترمیم شکستگی استخوان ورفع ورم مقعدضمادی ازبرگ این گیاه درست کرده وروی قسمت شکستگی یاتورم قرار دهید.

چون گل نسترن شیرین است حشرات رابه خودجذب می کندمخصوصاًحشره مخصوصی به نام سای نیپس Cynipsکه درنیش زدن،برجستگی های کوچکی پوشیده ازتاروبه رنگ سبز مایل به قرمز درآن به وجودمی آوردکه به نام (به دگارBedegar )معروف است که خواص طبی مهمی دارد.مخصوصاًبرای بیماران مسلول تقویت کننده بوده ومانع عرق کردن می شود؛وهمچنین مقدارآلبومین درادرار راکم می کند.(به دگار)اثر آرام کننده اعصاب نیز دارد.

دم کرده:۵۰گرم سای نورودون رادریک لیترآب جوش ریخته وبه مدت ۱۰دقیقه دم کرده وسپس آن راصاف کنی

مقدار۵۰گرم سای نورودون رادریک لیترآب جوش ریخته وبگذاریدبه آرامی برای مدت ۱۰دقیقه بجوشد سپس آن راصاف کنید.این جوشانده به عنوان ضد بیماری اسکوربوت به کار می رود.(کمبود ویتامین) C

جوشانده غلیظ:مقدار۵۰گرم سای نوردون رادریک لیترآب جوش ریخته وبگذاریدبه آرامی بجوشدتاحجم آن نیم لیتر شودسپس آن راصاف کنید.این جوشانده بسیار ادرارآوربوده وبرای برطرف کردن حبس البول بکار می رود .

گرد سای نورودون:مقدار مصرف این گرد۵/۰تا۱گرم می باشدوبه عنوان ضدبیماری اسکوربوت مصرف می شود.

مربای سای نورودون:ابتداباید سای نورودون را به خوبی تمیز کرده،پوست،الیاف داخلی ودانه هارااز آن خارج کنیدودرداخل ظرفی که سرکه داردبریزید وبهم بزنیدتا نرم شودسپس آن راکوبیده وباالک کنید،وقسمت صاف شده رابا۵/۱برابروزنش قندیاشکرمخلوط کرده وبپزیدتابه صورت خمیر یکنواختی درآید.

شربت نسترن:یک کیلوگرم سای نورودون رابا۲۵۰گرم نبات کوبیده یاشکرمخلوط کردولیتر۵/۱نیزعرق نعناع به آن اضافه کنیدودرجای گرمی بگذارید بماند.البته هرروزآن راتکان دهید بعدازدوهفته آن راصاف کنید.مقدار مصرف آن یک فنجان سه بار درروز است .

عرق نسترن:یک چهارم لیوان ازعرق نسترن رابایک لیوان آب مخلوط کرده،سپس آن راشیرین کنید.ازاین شربت می توانیدچندلیوان درروز بنوشید.