رعایت اصول تغذیه گیاه و بهترین عملیات کوددهی ،کلید سلامت محصول و دستیابی به عملکرد مطلوب در تمامی محصولات کشاورزی می باشد. جهت کشت خیار گلخانه ای آزمایش خاک ، آب ، انتخاب رقم مناسب از نظر دوره رشد، تراکم، عملکرد و کیفیت محصول ضروری می باشد. علائم اختلالات تغذیه ای خیار گلخانه ای، اغلب روی برگ ها و میوه ها ظاهر می شوند. برای مثال دو نمونه از عمومی ترین اختلالات تغذیه ای خیار کمبود پتاسیم و بور می باشد، که اولی سبب زرد شدن فواصل بین رگ برگ ها در برگ های مسن تر و دومی سبب رگه ای و چوب پنبه ای شدن پوست میوه می شود. همچنین استفاده زیاد از همه ی کودها باعث ظاهری پژمرده، برگهای چرمی و ایجاد یک نوار زرد رنگ حاشی های در برگ های مسن تر می شود. لذا مصرف کود باید براساس آزمایش منظم خاک و برگ گیاه باشد و نباید بر اساس نظر تجربی باشد. گلخانه داران اغلب به علائم کمبود در برگ ها توجهی ندارند در حالیکه این علائم قبل از ظهور، باعث کاهش کیفیت و عملکرد محصول می شوند و هنگام ظهور علائم کمبود بیانگر تشدید مشکلات تغذیه ای در گیاه می باشد بنابراین باید هنگام ظهور اولین علائم ، مشکل را شناسایی و اختلال تغذیه ای را کنترل و از توسعه و تشدید آن جلوگیری نمود، اگر چه کنترل کاهش تولید ، بطور کامل امکان پذیر نیست. علائم برگی ، سریعترین روش در تشخیص اختلالات تغذیه ای گیاه می باشد . گیاهان برای هر مشکل به نسبت شدت و ضعف آن ا ز خود علائم خاص نشان می دهند . لذا با تشخیص به موقع و صحیح این علائم ،کنترل اختلالات تغذیه ای امکانپذیر می باشد.
تجزیه برگ :
تشخیص ظاهری اختلالات تغذیه ای ممکن است با علائم ناشی از فاکتورهای غیرتغذیه ای نظیر بیماری ها، آفات و ترکیبات شیمیایی اشتباه شود، لذا جهت تأیید تشخیص ظاهری باید از تجزیه برگی استفاده شود. در تجزیه برگی غلظت عناصر مورد نظر در برگ اندازه گیری و بر اساس جداول استاندارد تفسیر و در صورت نیاز، مدیریت تغذیه و کوددهی اصلاح می شود. مشکل این روش کند بودن آن می باشد زیرا اغلب آزمایشگاه ها حداقل یک هفته برای اندازه گیری وگزارش نتایج نیاز دارند .تجریه برگ بر پایه نمونه گیری از جوان ترین برگهای بالغ (با دمبرگ) در مراحل گلدهی می باشد.
کمبود ازت در خیار گلخانه ای :
گیاهان نیاز به مقدار زیادی ازت دارند و این عنصر، در ساخت کلروفیلرنگدانه( سبز برگها) یا تبدیل کننده نور خورشید به انرژی مورد نیاز گیاه نقش دارد. کمبود ازت ، باعث کاهش عمل فتوسنتز و تحت تاثیر قراردادن رشد رویشی و تولید میوه می شود، به طوریکه گیاه ظاهری رنگ پریده و دوکی شکل پیدا می کند برگ های جوان کوچک و سبز رنگ ولی برگ های مسن زرد رنگ و سپس می میرند و در صورت ادامه ی کمبود، برگ های جوان نیز زرد شده و عملکرد کاهش، میوه ها رنگ پریده، کوتاه و ضخیم می شوند.
علائم شاخص کمبود ازت در خیارگلخانه ای شامل:
۱- کوتاهی و رنگپریدگی گیاه (شکل سمت چپ) گیاه سالم (شکل سمت راست)
۲- رنگ پریدگی یکنواخت برگ های مسن تر به رنگ سبز روشن تا زرد و گسترش اینوضعیت تا برگهای جوان در قسمت راس گیاه (شکل سمت چپ).
رفع کمبود ازت در خیار گلخانه ای:
برای محصولات کشت شده در بسترهای خاکی، مصرف زمینی ۲۰ تا ۵۰ کیلوگرم کود ازت در هکتار (کودهای ازته مانند کود سولفات آمونیوم) در کنار گیاهان و یا محلول پاشی کامل گیاه با محلول ۲۰۰ تا ۵۰۰ گرم اوره در ۱۰۰ لیتر آب هر دو هفته یکبار مناسب می باشد. به منظور جلوگیری از سوختگی احتمالی برگ ناشی از شوری کود ، عملیات محلول پاشی در زمان طلوع و یا غروب آفتاب و یا در هوای ابری انجام شود. برای محصولات کشت شده در بسترهای بدون خاک، کاربرد محلول غذایی با غلظت ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلی گرم در لیتر ازت کافی می باشد.
کمبود فسفر در خیار گلخانه ای:
گیاهان در تمام مراحل رشد به فسفر نیاز دارند ولی بیشترین نیاز آنها در زمان استقرار و اوایل رشد رویشی می باشد. اگر تامین فسفر با مشکل روبرو شود این عنصر از قسمت های مسن تر به قسمتهای جوان تر حرکت میکند. در محصولاتی مثل خیار که بطور متوالی دارای رشد رویشی و تولید میوه می باشند، تامین منظم فسفر و سایر عناصر غذایی ضروری است تا گیاه قادر به تولید میوه با کیفیت خوب در مدت طولانی باشد. گیاهان دچار کمبود فسفر دارای ریشه های ضعیف، کوتاه و ناکارآمد، برگهایی کوچک، غیر شاداب به رنگ سبز متمایل به خاکستری همراه با ظهور لکه های قهوهای مابین رگبرگ برگهای بالغ می باشند و با تداوم کمبود، لکه های قهوه ای تبدیل به لکه های سوخته مانند و پس از آن باعث مرگ برگ شده که در این حالت عملکرد میوه کاهش و کیفیت آنها نامطلوب می گردد.
علائم شاخص کمبود فسفر در خیارگلخانه ای شامل:
۱-کوتاهی گیاه همراه با برگ های کوچک با رنگ سبز تیره و رشد بطئی برگ ها( شکل سمت چپ) نسبت به گیاه سالم (شکل سمت راست).
۲- وجود نقاط سوخته ما بین رگبرگ ها در برگ های مسن تر
۳- زرد شدن مسن ترین برگ گیاه در مقابل رنگ سبز تیره برگ های بالایی.
رفع کمبود فسفر در خیار گلخانه ای:
مقدار فسفر مورد نیاز در بسترهای خاکی باید قبل از کشت و بر اساس آزمایش خاک تعیین و به خاک اضافه شود لذا کمبود فسفر با مصرف زمینی در کنار گیاهان دچار کمبود و یا محلول پاشی ، سریعا جبران نمی شود در هر حال مصرف فرم محلول فسفر همچون منوپتاسیم فسفات از طریق سیستم آبیاری(کود آبیاری) باعث بهبود وضعیت فسفر در گیاهان دچار کمبود می شود ولی این روش و روش محلول پاشی در مدت زمان طولانی خیلی موثر نیست. برای محصولات کشت شده در بسترهای بدون خاک کاربرد محلول غذایی با غلظت ۲۵ تا ۵۰ میلی- گرم در لیتر فسفر کافی می باشد.
کمبود پتاسیم در خیار گلخانه ای:
پتاسیم آب گیاه را کنترل و تنظیم می کند. این عنصر در گیاه متحرک و هنگام کمبود از برگ های مسن تر به طرف برگ های جوان تر حرکت می کند اگرچه رشد گیاهان دچار کمبود ممکن است مختل نشود ولی عملکرد و کیفیت میوه آنها کاهش می یابد، کمبود پتاسیم سبب زردی و سوختگی برگ های مسن تر می شود این علائم از حاشیه برگ ها شروع و به سمت مرکز برگ مابین رگبرگ ها توسعه می یابد. نواحی بزرگی از بافت اطراف رگبرگ اصلی در کمبود شدید پتاسیم نیز سبز باقی می ماند. در کمبود شدید، سوختگی های قهوه ای رنگ حاشیه به سمت نواحی زرد توسعه یافته و باعث خشکی و کاغذی شدن برگ می شود. این علائم در آب و هوای گرم سریع توسعه می یابند در گیاه دچار کمبود اگر چه انتهای میوه ها متورم به نظر می رسند ولی ممکن است میوه کامل نشود، این علامت در استرس آب نیز مشاهده می شود.
علائم شاخص کمبود پتاسیم در خیارگلخانه ای شامل:
۱-کوتاهی گیاه همراه با زردی و سوختگی برگهای مسن تر و تمایل به خشکیدگی و کاغذی- شدن آنها ( شکل سمت چپ) نسبت به گیاه سالم (شکل سمت راست).
۲ – بدشکلی و تورم انتهای میوه ها.
۳- زردی و سوختگی لبه برگ های مسن تر (شکل سمت چپ و وسط) و توسعه به سمت مرکز برگ مابین رگبرگ های اصلی (شکل سمت راست).
رفع کمبود پتاسیم در خیارگلخانه ای:
در خاکهای شنی با مصرف پتاس در کنار گیاهان دچارکمبود ، پتاس از سطح خاک به سمت ر یشه ها حرکت و در دسترس گیاه قرار می گیرد ولی در سایر خاک ها بهترین حالت مصرف کود پتاس ، مصرف قبل از کشت مطابق آزمایش خاک می باشد در گیاهان دچار کمبود، کود آبیاری پتاسیم روش مناسبی می باشد ولی محلول پاشی آن مناسب نبوده و باعث سوختگی احتمالی برگ ها می شود . برای محصولات کشت شده در بسترهای بدون خاک کاربرد محلول غذایی با غلظت ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلی گرم در لیتر پتاس کافی می باشد.
کمبود کلسیم در خیار گلخانه ای:
کلسیم در استحکام دیواره سلولی مهم می باشد. فاکتورهای موثر در کمبود کلسیم شامل کمبود آب، آب ماندگی، شوری خاک، مقدار زیاد پتاسیم یا آمونیوم و بیماری های ریشه ای می باشد.کلسیم در برگ های مسن تر رسوب می کند و کمبود آن در جوان ترین برگها و نقاط رشد قابل مشاهده می باشد. برگها ظاهری پیچ خورده و سوخته دارند و ممکن است به شکل فنجان رو به پایین ظاهر شوند . برگهای مسن تر و بالغ معمولاً دچار کمبود نمی شوند در کمبود شدید، گل ها عقیم، و نقاط رشد می میرند. میوه ها در گیاهان دچار کمبود ، کوچکتر و بیمزه هستند و رشد انتهایی آنها کاهش می یابد.
علائم شاخص کمبود کلسیم در خیارگلخانه ای شامل :
۱- فنجانی شدن جوان ترین برگها به سمت پایین وسوختگی لبه آنها (شکل زیر)
۲- توقف رشد نقطه انتهایی میوه (شکل زیر)
رفع کمبود کلسیم در خیارگلخانه ای:
برای محصولات کشت شده در بسترهای خاکی، آسیب ناشی از کمبود کلسیم با محلول پاشی منظم نیترات کلسیم با غلظت ۸۰۰ گرم نیترات کلسیم در ۱۰۰ لیتر آب، کاهش استفاده از کودهایی با پایه های پتا سیمی و آمونیومی و همچنین کاربرد آهک در خاکهای اسیدی کنترل می شود. برای محصولات کشت شده در بسترهای بدون خاک، کاربرد محلول غذایی با غلظت ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلی گرم در لیتر کلسیم، کمبود را کنترل میکند . همچنین حفظ هدایت الکتریکی محلول در کمتر از ۲ دسی زیمنس بر متر کمبود کلسیم را کاهش می دهد.
کمبود منیزیم در خیارگلخانه ای:
منیزیم جز اصلی کلروفیل می باشد و کمبود آن غالباً درخاک های بافت سبک و سنگین مناطق مرطوب ، و خاکهای اسیدی مشاهده می شود. با کاهش فعالیت ریشه ها در فصول سرد و یا مصرف زیاد با کودهای پتاسیمی علائم کمبود منیزیم ظاهر می شود. کمبود منیزیم باعث زردشدن برگ های مسن گیاه می شود این علائم از بین رگبرگ های اصلی شروع وپس از توسعه، فقط حاشیه باریک سبز رنگ باقی می ماند. درکمبود شدید، رنگ قهوه ای سوخته در نواحی زرد رنگ ظاهر می شود و عملکرد محصول کاهش می یابد.
علائم شاخص کمبود منیزیم در خیارگلخانه ای شامل :
۱-زردی و قهوهای برنزه روشن روی برگهای مسنتر (شکل سمت چپ) نسبت به گیاه سالم ( شکل سمت راست)
۲-زردی مابین رگبرگهای اصلی برگهای مسن تر(شکل سمت چپ ) و تبدیل آنها به سوخته های کاغذی برنزه روشن (شکل سمت راست) و تاثیر کمتر برگهای جوانتر(شکل بالا).
رفع کمبود منیزیم در خیارگلخانه ای شامل:
در بسترهای خاکی دچار کمبود منیزیم ، مصرف ۳۰۰ کیلوگرم در هکتار مگنزیت یا ۸۰۰ کیلوگرم در هکتار دولومیت قبل از کشت باعث جبران کمبود می شود.در گیاهان دچار کمبود محلول پاشی سولفات منیزیم با غلظت ۲ کیلو گرم در ۱۰۰ لیتر در حجم زیاد ( ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ لیتر در هکتار ) هر دو هفته یکبار کمبود منیزیم را کنترل می کند. برای محصولات کشت شده در بسترهای بدون خاک ،کاربرد محلول غذایی با غلظت ۳۰ میلی گرم در لیتر منیزیم کمبود را کنترل می کند.
