این روز‌ها، روزهایی است که در هر گوشه و کنار شهر و حتی حیاط خانه و ساختمان می‌توان بدون ایجاد مزاحمت برای دیگران درختی کاشت. فقط باید حفره‌ای ایجاد کرد و ریشه‌های رونده نهالی را در آنجا داد تا بعد‌ها درخت خوش قد و بالایی سایه بگستراند و عضوی از طراوت و سیستم تنفسی شهرمان شود.
درخت را در هر زمانی می‌توان کاشت اما کارشناس‌ها بهترین زمان را اسفند‌ماه می‌دانند. این مطلب که به کمک مهدی شعبانی (کار‌شناس و تولیدکننده گل و گیاه) تهیه شده، راهنمای سریعی است در مورد اینکه در شهرهای بزرگ چگونه ریشه‌های یک نهال را به خاک بسپاریم و چه کنیم تا این نهال بگیرد و به مجموعه درخت‌های شهرمان افزوده شود.
زمان مناسب کاشت چه وقت است؟
می‌گویند که نهال را هنگامی‌که خواب است باید کاشت تا وقتی‌که بیدار شد، ریشه‌های خود را توی خاک ببیند و سر حال بیاید. فاصله کاشتن نهال تا بیدار شدن آن نیز نباید زیاد باشد که یخ بزند. بنابراین اسفند‌ماه و روزهای آغازین بهار، بهترین زمان برای کاشت نهال است. این اتفاق بهتر است در روزی بیفتد که باد چندانی در حال وزیدن نیست. باد شدید ممکن است نهال نوپا را کج کند و حکایت خشت اول و ثریا را رقم بزند. البته این طور نیست که در باقی روزهای سال نتوان درخت کاشت. نیمه دوم سال و خصوصا ۳ ماه زمستان، زمان مناسبی برای کاشت نهال محسوب می‌شود.
چه نوع نهالی بکاریم؟
درخت‌ها انواع گوناگونی دارند اما در یک تقسیم‌بندی جامع می‌توان آنها را به مثمر یا میوه‌ای و غیرمثمر یا تزئینی تقسیم کرد. درخت‌های مثمر با توجه به اینکه با میوه‌هایشان بخشی از زحمات باغبان را جبران می‌کنند، طرفداران بیشتری دارد. ولی این درخت‌ها مقاومت کمتری از درخت‌های تزئینی دارند و با توجه به آلودگی هوا و شرایط اقلیمی، اغلب آنها در شهرهای بزرگ نمی‌گیرند و به بار نمی‌نشینند.
بسیاری از مراکز توزیع گل و گیاه، در اسفند ماه به فروش نهال مشغولند. نهال‌فروشان دوره‌گرد هم افزون بر فروش نهال، به آماده‌سازی و کوددهی خاک باغچه می‌پردازند.
اگر اصرار به کاشت درخت‌های مثمر دارید، بهتر است سراغ درخت‌هایی مثل نارنج، خرمالو، انگور و توت بروید که از درخت‌های مثمر مقاوم محسوب می‌شوند و برخلاف درخت‌هایی مثل گیلاس، چندان افاده ندارند و احتمال به بار نشستنشان بیشتر است.
بد نیست به یک فوت کوزه‌گری هم در مورد درخت‌های مثمر توجه کنید که کار‌شناس ما بر اثرتجربه کسب کرده است. او می‌گوید که وقتی درخت شکوفه داد، باید آبیاری آن را متوقف کرد و تا زمانی که شکوفه‌ها نریخته و میوه شکل نگرفته، به آن آب نداد.
نهال‌هایمان را کجا بکاریم؟
نهال برای بالیدن و درخت شدن، نیاز اساسی به آفتاب مستقیم دارد. به غیر از آفتاب، خاک هم منبع مهم تغذیه برای نهال است. بنابراین اگر درختی گردن کلفت در کنار نهال نوپا قرار دارد، باید به این اندیشید که آیا چیزی از منابع غذایی برای نهال جوان باقی می‌گذارد؟ در نقطه‌ای که قرار است ریشه‌های نهال به خاک سپرده شود، بهتر است تا شعاع حداقل ۲ متری، گیاه دیگری در خاک نباشد.
اگر قصد دارید چند نهال را با هم بکارید، متناسب با نوع نهال باید بین آنها فاصله بگذارید؛ مثلا درخت توت، به پر شاخ و برگ‌بودن معروف است و طبیعتا نهال توت باید فاصله‌ای ۳ تا ۴ متری با نهال کناری داشته باشد اما اگر می‌خواهید درختی مثل سرو تبریزی که راه آسمان را می‌گیرد بکارید، فاصله یک و نیم الی ۲متری کافی است.
چقدر به مراقبت نیاز دارد؟
مرسوم است که بلافاصله بعد از کاشت نهال، آن را آبیاری می‌کنند. این آبیاری، حکم نخستین تغذیه نهال در خانه جدید را دارد. نهال‌های نوپا معمولا در خطر جابه‌جایی ریشه قرار دارند و این جابه‌جایی ممکن است در اثر ضربه‌ای آرام و یا وزش باد اتفاق بیفتد. بنابراین در کنار نهال، چوبی که به قیم معروف است را درون خاک فرو می‌کنند و نهال را با نخ و یا پارچه به آن می‌بندند. فقط باید مراقب بود که وقتی قیم در خاک فرو می‌رود، به ریشه‌های نهال صدمه وارد نشود.
بعضی از درخت‌ها به آبیاری روزانه نیازی ندارند اما نهال را صرف‌نظر از اینکه قرار است چه درختی شود، باید هر روز آبیاری کرد و میزان آب باید به اندازه‌ای باشد که نهال اصطلاحا سیراب شود و آب به ریشه‌اش برسد.
معمولا در پای نهال، گودال کوچکی ایجاد می‌کنند که معیاری برای اندازه‌گیری آب مورد نیاز است. این گودال باید هر روز پر شود و برای پر شدن، معمولا ۴لیتر آب لازم دارد. اگر بعد از یکی‌دو ماه، حس کردید که نهال ریشه‌اش را درون خاک پهن کرده و جان گرفته، مراقبت ویژه را به پایان ببرید.
چطور گودال کاشت را آماده کنیم؟
برای کاشتن نهال باید گودالی حفر شود که نه چندان عمیق و نه چندان کم عمق باشد. ریشه‌های نهال باید کاملا در خاک پنهان شود. ابتدای ساقه یا آنجا که ریشه به پایان می‌رسد، باید دقیقا در سطح خاک قرار گیرد. پس عمق حفره را باید متناسب با اندازه ریشه تعیین کرد.
خاکی که نهال در آن قرار می‌گیرد، باید عاری از مصالح ساختمانی باشد. بهتر است مقداری ماسه به خاک افزوده شود تا از فشردگی خاک کاسته شده و آب راحت‌تر به ریشه برسد. نسبت ده به یک بین خاک و ماسه، نسبت خوبی است.
نهال را به‌صورت کاملا قائم داخل گودال بگذارید و گودال را با خاکی ترکیب شده با کود دامی پر کنید. کود گاوی از باقی انواع کود بهتر است. خاک را به آرامی بفشارید تا صاف و یکنواخت شود.
ساکنان تهران می‌توانند با شماره ۱۳۷ تماس بگیرند و در بخش ثبت درخواست‌ها، نشانی منزل خود را اعلام کنند تا مأموران ظرف ۴۸ ساعت با نهال‌هایی شاداب از راه برسند و به نسبت فضای باغچه نهال رایگان به آنها تحویل دهند.
از کجا نهال مورد نیاز را تهیه کنیم؟
تهیه نهال خصوصا در روزهای پایانی سال، کار آسانی است. بسیاری از مراکز توزیع گل و گیاه، در اسفند ماه به فروش نهال هم مشغول می‌شوند. نهال‌فروشان دوره‌گرد هم با وانت‌های پر از نهال، در کوچه و خیابان‌ها به چشم می‌خورند. آنها به غیر از فروش نهال، زیر و رو کردن و کوددهی خاک باغچه‌ها را هم انجام می‌دهند و دستمزدشان به تناسب ابعاد باغچه، بین ۳۰ تا ۱۰۰ هزار تومان است. شهرداری هم در روزهای پایانی سال، در توزیع نهال فعال می‌شود و تعدادی از بوستان‌ها در نقاط مختلف شهر‌ها، به توزیع نهال بین شهروندان می‌پردازند.
ساکنان تهران به غیراز این موارد، می‌توانند با شماره ۱۳۷ هم تماس بگیرند و در بخش ثبت درخواست‌ها، نشانی منزل خود را اعلام کنند تا مأموران ظرف ۴۸ ساعت با نهال‌هایی شاداب از راه برسند. تعداد نهال‌هایی که به صورت رایگان به شهروندان تحویل می‌شود، متناسب با ابعاد باغچه خانه‌هایشان خواهد بود و درصورت تمایل، مأموران شهرداری کاشت نهال را نیز انجام خواهند داد.
چطور از سلامت نهال مطمئن شویم؟
کاشتن یک چوب خشک و رسیدگی فراوان به آن، هرگز باعث پدید آمدن درخت نمی‌شود. بنابراین پیش از کاشت نهال، باید از سلامت آن مطمئن شوید. بررسی کنید که ساقه نهال، انحنای خاصی نداشته باشد و علائمی از بیماری مثل لکه یا خشکی بر آن مشاهده نشود اما مهم‌ترین قسمت، ریشه نهال است.
بیماری‌های نهال را می‌توان با سم و دارو رفع کرد اما صدمه‌هایی که به ریشه‌اش وارد شده، مداوا ندارد. گاهی اوقات برای بیرون کشیدن نهال از خاک، ساقه آن را می‌کشند یا بیل را کنار ساقه با شدت در خاک فرو می‌برند که باعث قطعی ریشه‌ها می‌شود و رسما حیات نهال را به پایان می‌برد. پس به‌عنوان مهم‌ترین معیار، دقت کنید که نهال پر ریشه باشد.
چند نکته درختی
گیاهان منابع غذایی خاک را مصرف می‌کنند و خاک به مرور در تغذیه گیاهان ناتوان می‌شود. برای بازیابی توان خاک، به آن کود می‌افزایند که به ۲ روش انجام می‌گیرد. روش اول، پخش سطحی نام دارد که در ریختن کود و یکنواخت کردن آن بر سطح خاک خلاصه می‌شود. روش دوم که چالکود خوانده می‌شود، کمی سخت‌تر و بسیار مؤثر‌تر است. اطراف درخت چند حفره به ابعاد حدود ۳۰سانتی‌م‌تر کنده شده و با کود پر می‌شود. بهترین زمان برای کوددهی، همین روز‌ها، یعنی اواخر زمستان است.
مناسب‌ترین زمان برای شخم زدن باغچه، فصل پاییز و پیش از آغاز یخبندان است. باغبان‌ها بر این باورند که یخ زدن زمین، باعث از بین رفتن آفت خاک می‌شود و بر این اساس زمستان‌هایی که یخبندان چندانی نداشته باشد، برای آنها نشانه خوبی نیست.
زیر و روکردن خاک باغچه یا همان شخم زدن، باعث تقویت و افزایش نفوذپذیری خاک می‌شود و بهتر است که همزمان، مقداری کود دامی نیز به خاک افزوده شود.
از نهالی که امسال کاشته شده، انتظار نمی‌رود که در زمستان سال بعد به درختی تنومند تبدیل شود. بنابراین در زمستان بعدی نیاز به مراقبت‌هایی دارد. اگر نهال مثمر است، بهتر است کیسه‌ای روی شاخ و برگ آن کشیده شود، چون این گونه نهال‌ها مقاومت کمی دارند و ممکن است یخ بزنند و از خواب زمستانی برنخیزند اما یخ زدن خاک در پای نهال‌ها، اتفاق خوبی است و باعث نابودی آفت‌ها می‌شود.
