امام رضا (ع) خطاب به مأمون پس از آنکه قلب را پادشاه بدن معرفی می کنند، می فرمایند : ... و با وجود این اعوان و انصار که پادشاه دارد از برای پادشاه ثواب و عقاب است، پس عذاب او اشد و سخت تر است از عذاب پادشاهان ظاهره و قاهره در دنیا، و ثواب او افضل است از ثواب آنها، «اما عذاب او» پس حزن و اندوه و غصه است و اما ثواب او پس فرح و سرور اوست، و اصل و منشأ حزن و اندوه در طحال سپرز است، و اصل و مبدأ فرح و سرور در کلیه و در پیه است که در اطراف شکمبه و روده ها جمع می شود، و از آن دو گرده ها دو رگ است که از گرده برخاسته اند و بروی و صورت شخص رسیده اند و از این جهت است که فرح و سرور و اندوه و حزن در روی شخص ظاهر می شود، و علامت آنها در صورت او آشکار می گردد، و این رگها که در بدن انسان است راه و طریق عمله های پادشاه است بسوی او و همچنین راه پادشاه است بسوی عمله های او و فهمیدن صدق این آن است که وقتی که دوا را می خوری پس آن رگها آن را می رسانند به سوی موضع و محل دردها، و با کمک آن رگها آن دواها بحمل دردها می رسند. (1)
نحوه تعامل انسان و رفتارش با بدن می تواند عامل مهمی در ابتلا به ناراحتی ها و بیماریها باشد. امام رضا علیه السلام در بیانی دیگر نحوه حمام کردن را در سلامت بدن دخیل دانسته اند. سلیمان جعفرى می گوید حضرت رضا علیه السلام فرمود: حمام یک روز در میان گوشت بدن را زیاد می کند، و هر روز حمام رفتن پیه کلیه ها را آب می سازد. (2)
همان طور که اشاره کردیم امام رضا (ع) « ثرب » را به همراه کلیه منشأ سرور و شادمانی دانستند. ثرب گوشت نازک و پوست هائی است که روی معده و روده ها و عروق و شرائین را می پوشاند. ابتدایش دهان معده و انتهایش معاء (روده) پنجم است که قولون نامیده می شود و علت اینکه فرح و خوشی از اینجا پیدا می شود آن است که بواسطه کثرت عروق و شرائین، خون و رطوبت بدن بسوی کلیه جذب می شود و سبب صفا و روشنی خون می گردد، خون را رقیق و لطیف ساخته روح را شاد و منبسط می سازد و در میان میوه ها لیمو ترش و شیرین کمبود این وظیفه را به بهترین وجه تأمین می کند. خوردن لیمو ترش عمل طحال را تقویت می کند در نتیجه، مواد بیگانه که در خون رسوب کرده و موجب غلظت آن شده را از بین می برد.
کارشناسان برای بکار انداختن کلیه داروهای زیادی بدست آورده اند ولی علم غذا شناسی امروز بهترین معالجه را بوسیله ی خوردن اقسام میوه ها بویژه انگور شناخته است. (3)
نگه داشتن ادرار لطمات جبران ناپذیری به کلیه ها ، مثانه و پروستان می زند. دانش امروزی ثابت کرده است که اغلب مشکلاتی همچون سوزش های مجرائی، بی اختیاری ادرار – ادرارهای پشت سر هم - اختلاط با خون و زیادی آن و اختلالات مثانه، ورم پرستات و غیره بر اثر حبس بول است؛ چرا که ادرار خاصیت اسیدی دارد و چنان چه دفع نشود ایجاد زخم و ناسوریها و بیماریهای بسیار می کند.امام رضا علیه السلام در این زمینه می فرماید: هر کس می خواهد مثانه اش به عارضه ای گرفتار نشود، پیشاب (ادرار)خود را نگه ندارد حتی اگر بر پشت مرکب خویش نشسته باشد .(4)
همچنین امام رضا علیهالسلام می فرمایند: اِذا جُعْتَ فَکُل وَاِذا عَطِشْتَ فَاشْرَبْ وَ اِذا هاجَ بِکَ البَولُ فَبُلْ، وَ ...، چون گرسنه شدى بخور، چون تشنه شدى بنوش، چون ادرار بر تو فشار آورد، ادرار کن، ... ، که اینها مایه تن درستى است.(5)
امام رضا (ع) در بیانی دیگر عادت داشتن به خوردن قلوه و سیرابی گوسفند را مایه دگرگونی در مثانه دانسته اند .
در این حدیث اشاره امام رضا ( ع ) به عارضه ای است که امروز در اورولوژی با عنوان رفلاکس مثانه به حالب ( میزنای ) از آن نام برده می شود. به نظر می رسد منظور امام رضا (ع ) از مثانه در این حدیث کل سیستم مجاری ادرار باشد که فرموده اند: و اکل کلیة الغنم و اجواف الغنم یغیر المثانة. «خوردن کلیه (قلوه) گوسفند و تودلی هاى آن مثانه را تغییر می دهد».تغییر مثانه عبارت از اختلال مجارى ادرار است. (6)
واژه " قولنج " حتما تا بحال بگوشتان خورده است . بوعلی سینا و محمد بن زکریای رازی هر کدام کتابی مستقل و مفصل در مورد " قولنج " نوشته اند. قولنج انواع مختلفی داشته مانند: قولنج کلیوی و کبدی و روده ای و ... . امام رضا ( ع ) در حدیثی دیگر می فرماید: داخل شدن به حمام با شکم پر باعث قولنج می شود.
و در حدیث دیگری امام رضا علیه السلام حجامت را برای کلیه ها نافع دانسته می فرماید: و ینفع من الاوجاع المزمنة فی الکلی و المثانة و الارحام الی.. ، حجامت از ساقین در مورد دردهای مزمن که در کلیه و مثانه و ... پیدا می شود سودمند است.(7)
پانوشتها:
1. رساله الذهبیه ص 19
2. اخبار و آثار حضرت امام رضا علیه السلام، ص 736
3. طب الرضا- طب و بهداشت از امام رضا علیه السلام صفحه 91
4. طب الامام الرضا (ع) ، ص 35
5. فقه الرضا، ص 340
6. مجلسى، محمد باقر، بحار الأنوار، ج 59، ص 321، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، 1403ق.
7. طب الرضا- طب و بهداشت از امام رضا علیه السلام صفحه 222
