چگونه می توان انواع خاک را جهت کشاورزی اصلاح نمود؟

مواد آلی:

مواد آلی اثرات مهمی در خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک دارند. مواد آلی کمک می کنند تا خاک یک منطقه آب بیشتری را در خود حفظ کند و جذب و نگهداری آب سبب جلوگیری از جریان هرز آب و بروز سیل و فرسایش خاک خواهد شد. جذب آب و جریان آن در خاک، بخصوص در خاک های با بافت نرم سبب تهویه آن می شود و تبدیل به خاکی می شود که کشاورزان آن را خاک زراعی می گویند. وجود مواد آلی، کار و اعمال زراعی را بر روی خاک سهل و آسان تر می کند، ریشه گیاهان در محیط مناسبی قرار گرفته و قادر خواهند بود مواد غذایی لازم را از آن خاک جذب کنند.

وقتی که قطرات باران به زمین سخت بدون گیاه و فاقد مواد آلی برخورد کند، فرسایش آبی اولین اثرات خود را با ضربه زدن به سطح خاک و متلاشی کردن ساختمان آن را آغاز کرده و خاک متلاشی شده به آسانی در اختیار هرز آب قرار گرفته و از محل اصلی خود دور خواهد شد. در مواقع بارندگی، زمین های زراعی در اثر فرسایش شسته شده و خاک حاصلخیز و با ارزش در پشت سد ها و یا در قعر دریاچه و دریا وارد و از دسترس انسان دور می شود، حال آنکه اگر خاک دارای پوشش گیاهی بوده و مواد آلی آن به حد کافی باشد، اثرات آب و باد بر روی آن به مراتب کمتر خواهد بود و آسیب پذیری آن کاهش می یابد.

اصلاح خاک با استفاده از مواد آلی:

کودهای آلی به موادی گیاهی و فضولات حیوانات و انسان و زواید زندگی آنها به وجود آمده باشد. مثلاً به کود آلی حاصل از لاشه گیاه، کمپوست می گویند و در صورتی که گیاه را سبز و تازه در خاک دفن کنند، آن را کود سبز گویند. لاشه حیوانات نیز در تولید کود آلی کاربرد دارد. مثلاً از آرد ماهی به عنوان کود برای پسته کاریها استفاده می کنند. بنابراین شاخ، مو، سُم، خون و نظایر آنها می توانند به کود آلی تبدیل شوند. کود اصطبلی یا دامی از فضولات دام ها و طیور به دست می آید. فضولات انسانی نیز ک.د مستراحی را به وجود می آورد. از مواد زاید زندگی انسان مانند فاضلاب، زباله و مانند آنها نیز به عنوان کود آلی استفاده می شوند. کودهای آلی به 3 دسته تقسیم می شوند.

1- حیوانی

2- گیاهی

3- زواید انسانی

اصلاح خاک های شور:

چگونه می توان خاک های شور را اصلاح کرد؟

همانطور که گفتیم، به دلیل کمبود بارندگی، املاح محلول خاک در سطح جمع می شوند، چنانچه مدت طولانی خاک را غرقاب نگه داریم، املاح تجمع یافته به تدریج به وسیله آب شسته و از عمق ریشه های گیاه پایین رفته و به این ترتیب شوری خاک از بین می رود. بنابراین، بهترین روش اصلاح خاک های شور،آبشویی خاک است. به این ترتیب که برای مدت نسبتاً طولانی (2 الی 6 ماه) خاک را غرقاب نگه می دارند تا املاح موجود در سطح خاک شسته شده و به اعماق خاک برود. اما نمک هایی که به این ترتیب از سطح خاک به عمق می رود، پس از مدتی دوباره بر اثر صعود کاپیلاری به سطح خاک باز می گردد، برای جلوگیری از این کار خاک نیاز به زهکشی دارد. به این منظور، پس از مطالعات لازم که توسط کارشناسان مربوطه انجام می شود، در فواصل و عمقی معین از خاک، لوله های زهکشی تعبیه می شود تا آب حاوی املاح محلول را به خارج از مزرعه هدایت کند. عمل آبشویی توسط سیستم آبیاری بارانی نیز قابل اجراست.

اصلاح خاک های سدیمی (قلیا):

برای اصلاح این خاک ها، باید موادی به خاک اضافه کرد که مقدار کلسیم محلول خاک را افزایش داده تا جایگزین سدیم در سطح ذرات خاک شوند. به این مواد، مواد اصلاح کننده گویند. برای احیای خاک های قلیا بیشتر از گچ و گوگرد به عنوان مواد اصلاح کننده استفاده می شود. این مواد به خاک مرتباً آبیاری می شود. به تدریج این مواد به اسید سولفوریک تبدیل و سبب افزایش صلاحیت املاح کلسیم موجود در خاک می شوند و این کلسیم محلول سدیم را از سطح ذرات خاک جدا کرده و خود جایگزین آن می شود. سدیم جابه جا شده به وسیله آب اضافه شده به خاک شسته شده و از طریق زهکش ها به خارج از مزرعه هدایت می شود. مقدار مواد اصلاحی بستگی به خصوصیات شیمیایی خاک دارد، محاسبات مربوط به میزان مواد اصلاحی مورد نیاز، توسط کارشناسان مربوط انجام می گیرد.

موادی که برای اصلاح خاک به کار می روند، باید کاملاً با خاک مخلوط شوند. به همراه کاربرد مواد اصلاح کننده باید آب کافی نیز به زمین داده شود تا فعل و انفعالات شیمیایی لازم در خاک انجام و سدیم اضافی نیز از خاک خارج شود.

اصلاح خاک های رسی:

اصلاح یا آباد کردن خاک های رسی در سطح وسیع، هزینۀ زیادی دارد. در سطح کوچک با اضافه کردن شن و سیلت به اینگونه خاک ها، می توان خواص فیزیکی نامساعد (از قبیل چسبندگی و نفوذ ناپذیر بودن) را برطرف کرد. در صورت ضرورت می توان با یکی از روش های زیر خاک های رسی را اصلاح کرد.

1- اضافه کردن کود سبز و بقایای گیاهی:

در خاک های رسی، غیر رسی و غیر شور در صورتی که امکان کاشت گیاهان علوفه ای (خانوادۀ بقولات) وجود داشته باشد، می توان با کشت و برگردان محصول در خاک به تدریج خاک رسی را اصلاح کرد. در صورتی که به علت سنگینی شدید بافت خاک، امکان جوانه زدن بذر نباشد، بهتر است از بقایای گیاهی به ویژه پاشیدن کاه و به زیر خاک کردن آن استفاده کرد. با این عمل شرایط خاک به تدریج برای جوانه زدن بذر آماده می شود.

2- اصلاح خاک های رسی از طریق اضافه کردن کود حیوانی:

نظر به این که کود حیوانی، هم دارای ماده آلی بوده و هم از نظر مواد غذایی غنی است، بیشترین تأثیر را در بهبود خاک های رسی خواهد داشت.

تذکر: در اصلاح خاک های رسی با کود حیوانی یا کود سبز، باید به این نکته توجه کرد که چون در خاک های رسی قابلیت نفوذ هوا و آب خیلی کم است، به منظور بهتر پوسیده شدن مواد آلی اضافه شده نباید زمین را پس از اضافه کردن مواد آلی شخم عمیق زد.

برداشتن قشر رس:

در مناطقی که در زیر خاک های رسی، نوع دیگر خاک با بافت درش تر وجود داشته باشد، می توان از قسمت فوقانی که خاک رس دارد، به منظور تهیه آجر یا سرامیک استفاده کرد. هنگامی که به خاک زیرین نزدیک شدیم می توان با شخم و مخلوط کردن خاک فوقانی (رس) با خاک زیرین (ماسه) بافت خاک را تغییر داد و آن را اصلاح کرد.