صنایع بالادستی نفت و گاز

به طور کلي پرسنل دکل به صورت اقماري (دو هفته کار و دو هفته استراحت) و در دو شيفت کاري (روزکار و شبکار) مشغول به کارند. به عبارت ديگر در يک ماه، چهار شيفت کاري وجود دارد. زمان تغيير شيفت‌ها (Shift Change) را طوري انتخاب مي‌کنند که هر گروه يک هفته شب کار و يک هفته روزکار باشد. کمپاني‌من، رئيس دستگاه، زمين‌شناس، گل‌نگار، گلشناس، پزشک، مکانيک 1 و برقکار 1 معمولا در طول شبانه‌روز در محل دکل (Location) حضور دارند. پرسنل دکل حفاري خشکي و سکوهاي حفاري (Platform) دريايي مشابه يکديگرند. پلاتفرم‌ها پرسنل ديگري نيز نياز دارند. به عنوان مثال کشتي باربري، هليکوپتر و يک کشتي که به صورت Stand by در کنار دکل حضور دارد تا در مواقع خطر پرسنل را تخليه نمايد. همچنين در سکوهاي دريايي پرسنل در محل سکو استراحت مي‌کنند.

پرسنل دکل تا حدود زيادي بستگي به قراردادهاي منعقده دارد. به عنوان مثال شرکت حفار مي‌تواند (بر طبق قرارداد) جهت تصدي پست زمين‌شناس سر چاه (Well Site Geologist) و کمپاني‌من يک شخص را انتخاب نمايد. همچنين دکل‌هاي مستقر جهت حفر چاه‌هاي اکتشافي- که نياز به دقت بيشتري دارند - معمولاً پرسنل زبده‌تر و بيشتري را مي‌طلبد. به طور تقريبي هر دکل خشکي نياز به پرسنل حدوداً 100 نفري در ماه دارد.

اين نوشته سعي مي‌کند تا ضمن معرفي پرسنل دکل حفاري، خواننده را با وظايف و سازمان اين افراد آشنا نمايد. 

1- آفيس رئيس دستگاه (Tool Pusher Office)

پرسنل اين آفيس عبارتند از؛ رئيس دستگاه، سرحفار، راديومن و پيشخدمت. در سيستم شرکت ملي حفاري ايران، دکل حفاري تحويل رئيس دستگاه بوده و وي بالاترين مقام مسئول در لوکيشن و اردوگاه مي‌باشد. کليه پرسنل (به غير از کمپاني‌من و زمين‌شناس) به طور مستقيم يا غير مستقيم زير نظر وي مي‌باشند. رئيس دستگاه به صورت تمام وقت مستقر در لوکيشن بوده و در هر دوره 14 روزه يک نفر مي‌باشد. پس از طي 14 روز رئيس دستگاه با رئيس دستگاه 14 روز بعد جايگزين مي‌شود. وظايف رئيس دستگاه عبارتند از؛

Ø  عامل حسن انجام کليه امور حفاري، خدمات حفاري، اسکان پرسنل، خدمات رفاهي و ... تحت نظر نماينده کارفرما

Ø   ارسال گزارش ماهيانه اعم از برق، مکانيک، گل‌شناس، جوشکار و ...

Ø   تهيه و ارسال گزارشات روزانه حفاري

Ø  تاييد امور اداري پرسنل مانند حضور و غياب، بن‌ها، بليطهاي اياب و ذهاب و ...

Ø  ارسال کليه وسايل مستعمل و جايگزيني آنها با وسايل نو

Ø  تاييد مرخصي کليه پرسنل

Ø  نظارت بر کار مکانيک، گل‌شناس، برقکار و ...

Ø  تشويق، توبيخ و تذکر پرسنل

Ø  ايمني پرسنل و جلسات ايمني روزانه قبل از شروع کار (Pre job Safety meeting)

Ø  در پايان برنامه حفاري حوضچه چاه تميز و چاه ايمن، تحويل چاه به کمپاني‌من

گزارشات روزانه و ماهيانه بصورت تلفني و کتبي (فکس) به رئيس ناحيه ارسال مي‌شود. 

سرحفار: رئيس دستگاه شب (Night Tool Pusher) بوده و در زمان استراحت رئيس دستگاه (19 تا 7 صبح)، مسئوليتهاي رئيس دستگاه را بر عهده مي‌گيرد.

2- واحد نظارتي کارفرما (Company man Office)

اين واحد شامل ناظر کارفرما (Company man)، کمک کمپاني‌من و راديومن مي‌باشد. کمپاني‌من بصورت تمام وقت و مستقر در لوکيشن مي‌باشد و در هر دوره يک يا دوهفته‌اي يکنفر مي‌باشد. کمپاني‌من يک آفيس مستقل و يک راديو و تلفن مستقل داشته و عاليترين مقام تصميم گيرنده در لوکيشن مي‌باشد. کمپاني من ارتباط نزديکي با رئيس دستگاه داشته و گزارشات خود را به رئيس ناحيه کمپاني‌من‌ها ارائه مي‌دهد. به طور کلي امور زير به کمپاني‌من محول شده است؛

    نظارت بر انجام صحيح عمليات حفاري و برنامه‌هاي خواسته شده

    تصميم‌گيري و تغيير برنامه‌ها با توجه به شرايط چاه با اجازه رئيس ناحيه

    نظارت بر انجام صحيح خدمات چاهي (Jobs)

    گزارش تاخير عمليات و جابها (Waiting)

    تهيه گزارش روزانه و ارسال آن به رئيس ناحيه

    ارسال گزارش کامپيوتري بوسيله مودم (7-6 صبح) که در اداره توسط همه پرسنل قابل رويت است.

    ارسال گزارش تلفني به رئيس ناحيه (13-12 به غير از روزهاي تعطيل و پنج شنبه)

    ارسال گزارش به رئيس منطقه در اهواز (5/8-5/7 صبح)

3- پرسنل سکو (Floor Personnel)

پرسنل سکو در واقع بدنه اصلي پروسه حفاري مي‌باشد. اين پرسنل به ترتيب رتبه عبارتند از؛ حفار، کمک حفار، دکلبان و سکوبان. ذيلا به توصيف مختصر هر کدام از اين مشاغل پرداخته مي‌شود.  

3-1- حفار (Driller)

کليه پرسنل سکو و کمک صنعتگران زير نظر حفار فعاليت مي‌نمايند. عمليات حفاري و پيمايشهاي چاه (Trips) توسط وي انجام شده، مسئول ايمني و حسن انجام عمليات حفاري مي‌باشد. حفار سمت حساس و مهمي است.

  3-2- کمک حفار (Assistant Driller)

در هنگام خستگي و استراحت حفار و يا هنگام ناهار و نماز که حفار حضور ندارد، پشت دستگاه نشسته و عمليات حفاري را به پيش مي‌برد.

 3-3- دکلبان (Derrick man)

 دکلبان در هنگام پيمايش(Trip)  چاه و يا موارد ديگر از دکل (Derrick) بالا مي‌رود و امور محوله را انجام مي‌دهد. تعداد دکلبانها در هر شيفت کاري 2 نفر مي‌باشد ( دکلبان 1 و دکلبان 2) يعني در يک شبانه روز 4 نفر بوده و تعداد دکلبانها در هر دوره 14 روزه چهار نفر مي‌باشد. اهم وظايف دکلبان به شرح زير است:

• گرفتن لوله‌ها هنگام لوله بالا و قرار دادن آنها در فينگرها (Fingers)
• بيرون آوردن لوله‌ها از داخل فينگرها در هنگام لوله پايين
• انجام کليه امور مربوط به روي دکل (ايمني، تعميرات، اندازه‌گيري و ...) هنگامي که دکل برپاست
• تعويض و تعمير پمپهاي گل مانند سيت، لاينر، پيستون، ساکشن، واژوئل، کلمس و ...
• کمک به سکوبانها
• همکاري با موتورمن براي شارژينگ پمپها و ...

  3-4- سکوبان (Rough neck)

به تعداد سه نفر بوده و امور مربوط به سکو (Floor) را انجام مي‌دهند. از جمله اموري که توسط سکوبانها انجام مي‌شوند مي‌توان به موارد ذيل اشاره نمود؛

- باز و بسته کردن لوله‌هاي حفاري، لوله‌هاي وزنه به طور کلي رشته‌هاي حفاري، با استفاده از آچار چپ، آچار راست و آچار هوا در هنگام پيمايش چاه (لوله بالا و لوله پايين)

- کار با سيليپس

- شستشوي سکوي دکل (Floor)، گريس‌کاري، رنگ‌آميزي

- باز و بسته کردن پيچ‌ها، پين‌ها، کم و زياد کردن کابلها

- امور مربوط به هايدريل(Hydrill) ، شيرهاي فورانگير ((BOP، فلنج‌ها، حوضچه چاه (سلر)

- انجام امور مربوط به سکو در هنگام جاب‌هاي مختلف

- بالا آوردن وسايل با استفاده از ايرهوس به روي سکو و بالعکس

- برپايي (Rig up)، خواباندن (Rig down) و جابه‌جايي دکل (Moving)

  3-5- کمک صنعتگر (واش‌کول)

در سيستم حفاري، کمک صنعتگر، کارگران ساده مي‌باشند. اين افراد که معمولا 2 يا 3 نفر مي‌باشند زير نظر سرواشکول فعاليت مي‌نمايند. از جمله وظايف واشکولها و سرواشکول مي‌توان به موارد زير اشاره نمود؛

- شستشوي دکل (پايه‌ها و قسمتهاي زير سکو)

- جمع‌آوري زباله و تميز نمودن محيط اطراف چاه و سلر

- جابه‌جايي ابزارآلات و تجهيزات روي Cat walk و Veedoor

- هوک کردن قلاب ايرهوس جهت بالابردن تجهيزات و بالعکس

- جمع آوري لوله‌هاي حفاري و وزنه و قرار دادن آنها داخل Basket

- جمع‌آوري تجهيزات و لوازم غيرضروري و قرار دادن آنها در انبار

- گريسکاري لوله‌هاي حفاري، وزنه، جداري، لاينر و ...

 4- بخش گل‌شناسي (Mud Engineering Section)

اين بخش شامل گل‌شناس (Mud Engineer)، تکنسين گل (گل‌شناس شب)، آزمايشگر، کارگران گل، Shaker man و کارگران موقت گل (روزمزد) مي‌باشند. آزمايشگر گل وظيفه تست اوليه گل (وزن گل، گرانروي گل، حجم مخازن گل) را بر عهده دارد. تکنسين گل تست اساسي گل جهت تهيه گزارش 24 ساعته را انجام داده و سرپرستي آزمايشگاه (شستشو و چيدمان ابزارآلات گل در آزمايشگاه) را بر عهده دارد.

مهندس گل: مهندس گل به صورت تمام وقت، روزکار، مستقر در لوکيشن و در هر دوره 14 روزه يک نفر مي‌باشد. وي بالاترين مقام در بخش گل‌شناسي بوده و به طور کلي وظايف زير را بر عهده دارد؛

- سرپرستي گروه گل‌شناسي

- تست اساسي گل

- چيدمان و مصرف مواد گل

- تهيه برنامه‌ريزي‌هاي درماني (Treatment) گل

- مسئول مستقيم سيالات حفاري (نگهداري، ساخت، درمان و جابه‌جايي)

گزارشاتي که توسط گل‌شناس تهيه مي‌شود شامل موارد زير است؛

    گزارش وضعيت مخازن (هر 15 دقيقه)

    گزارش مخزن لوله بالا

    گزارش روزانه (شامل سه ستون محاسباتي ساعت 8، 16 و 24، موجودي، مصرفي، هزينه مواد مصرفي و درخواست مواد)

    گزارش IDC که بر اساس کارکرد روزانه دکل نوشته شده و به کمپاني‌من داده مي‌شود و بر اساس آن، هزينه‌ها تهيه مي‌شود.

اسناد تهيه شده توسط مهندس گل؛

    ليست حضور و غياب کارگران موقت گل جهت دريافت حقوق

    صورت هزينه دستگاه Solid Control (در حال حاضر 36 ميليون تومان در ماه)

    صورت مصرفي تورهاي (Screen) به کار رفته

    سندهاي هزينه دستگاههاي درخواستي بر اساس وضعيت به صورت انحصاري مثل سانتريوفوژ و سانتريوفوژ 4 (Sc4)

گل‌شناس گزارشات خود را (خصوصاً در مورد گل) به کمپاني‌من ارائه مي‌کند.

5- واحد برق (Electric Section)

اين واحد شامل برقکار 1 (برقکار ارشد يا متصدي تعميرات برق دستگاه) و برقکار 2 مي‌باشد. برقکار 1 شخصي تمام وقت مستقر در سايت بوده و در هر دوره 14 روزه يکنفر مي‌باشد. وي روزکار بوده و در صورت نياز در شيفت شب نيز انجام وظيفه مي‌نمايد. برقکار 1 مشکلات (قطعات مورد نياز) خود را به سرپرست تعميرات برق سيار (برقکار سيار) ارائه مي‌دهند. برقکار سيار تقريباً 4 دستگاه حفاري را زير پوشش دارد. برقکار 1 مشکلات خود را با برقکار سيار و يا رئيس قسمت اقماري در ميان مي‌گذارد. وظايف برقکار 1 و 2 بصورت زير مي‌باشد:

- انجام امور قسمتهاي برقي (ژنراتورها، الکتروموتورها، کولرها، يخسازيها، روشنايي‌ها، آبسردکنها و ...)

- بازديد از تجهيزات برقي

- سرويسهاي هفتگي ژنراتورها و ...

6- بخش مکانيک (Mechanic Section)

اين بخش شامل مکانيک 1، مکانيک 2، موتورمن‌هاي دکل و موتورمن‌هاي کمپ مي‌باشند. مکانيک ارشد (مکانيک 1) تمام وقت و مستقر در لوکيشن بوده و در هر دوره 14 روزه يکنفر مي‌باشد. مکانيک 2 روزکار بوده و موتورمن‌هاي دکل و کمپ نيز روزکار و يا شبکار مي‌باشند. وظايف بخش مکانيک به شرح زير مي‌باشد؛

- تعميرات کليه قطعات ثابت و متحرک دکل و قسمتهاي تابعه (ماشين‌آلات و موتورآلات). ماشين‌آلات شامل دراورکس، بلاک، پمپهاي گل و آب، هرزگرد و ... و موتورآلات شامل ديزلها مي‌باشد.

- نظارت و تعمير مخازن آب و سوخت، لاينهاي آب و هوا و ...

- تهيه و ارسال گزارشات

گزارشات به صورت دفترچه‌هاي پيشگيري 6 ماهه، 3 ماهه و يکماهه تهيه مي‌شوند. در اين گزارشات اطلاعات و نکات مهم و برجسته که نياز بازديد مکانيک دارد، توسط مکانيک دستگاه رويت و صحت انجام کار در دفترچه قيد مي‌شود. مهمترين وظيفه مکانيک 2، سرکشي پمپهاي آب دکل و مهمترين وظيفه موتورمن، بازديد روزانه و ساعتي از موتورآلات، ماشين‌آلات و مخازن است. 

7- بخش زمين‌شناس (Geology Section)

به طور کلي انجام عمليات حفاري بدون حضور زمين‌شناس ممکن نيست. زمين‌شناس به عنوان چشم حفاري عمل مي‌کند. پرسنل شاغل در بخش زمين‌شناسي از اداره زمين‌شناسي کارفرما به محل اعزام مي‌شوند. زمين‌شناس سرچاه (Well Site Geologist) بصورت تمام وقت در سايت مستقر بوده و يک Office مستقل دارد. پرسنل اين بخش بصورت يک و يا دو هفته‌اي مشغول به کار بوده و گزارشات خود را به اداره زمين‌شناسي ارسال مي‌کنند. به عبارت ديگر بر خلاف بخش عمليات و يا واحد گل‌نگاري، مستقيماً با اداره خود در ارتباط مي‌باشند.

اين آفيس بخش علمي دستگاه حفاري بوده و در ارتباط نزديک با بخش گل‌نگاري (Mud Logging) مي‌باشد. اخيراً بر طبق قراردادهاي منعقده، بخشي از فعاليتهاي زمين‌شناس به بخش گل‌نگاري محول شده است.

پرسنل اين آفيس عبارتند از؛ زمين‌شناس سرچاه 1 (Well Site Geologist)، زمين‌شناس 2 (که کم تجربه‌تر است)، 2 نفر آزمايشگر و راننده.

زمين‌شناس دو گزارش به اداره مخابره مي‌کند؛

- گزارش کامپيوتري (ساعت 24)

- گزارش تلفني يا راديويي (ساعت 10)

اهم وظايف زمين‌شناس سرچاه عبارتند از؛

• تهيه و تنظيم گزارش روزانه (Daily Report)
• ترسيم نگاره ترسيمي سرچاهي (Graphic Well Log)
• تهيه فرمهاي بازيافت جهت طرح سامانه اطلاعات بالادستي
• اعلام نقاط جداره‌گذاري (Casing Point)
• اعلام عمق سرسازندها (Top Formation) و پوش‌سنگ (Cap Rock)
• نمونه‌گيري از سازند (Sampling)
• توصيف نمونه‌ها (Description)
• تهيه مقاطع نازک (Thin Section) و توصيف آنها
• عملياتهاي خاص نظير مغزه‌گيري (Coring) شامل تحويل و بسته‌بندي مغزه‌ها و توصيف ميکروسکوپي و ماکروسکوپي آنها

8- واحد ماد لاگينگ (Mud Logging Unit)

هدف از نمودارگيري افزايش ضريب اطمينان و سرعت حفاري است. اين بخش در صنعت حفاري ايران جوان بوده و مقارن با اخذ استانداردهاي جهانيIso وارد شركت ملي نفت ايران شده است.

پرسنل اين قسمت 4 نفر در هر دوره 14 روزه مي‌باشد (2 نفر شبکار و 2 نفر روزکار). يکي از اين 4 نفر معمولاً يک مهندس TDC (Total Drilling Control Engineer) است که يک مادلاگر بسيار باتجربه است. يونيت مادلاگينگ تحويل TDC man مي‌باشد.

اين واحد با استفاده از يك سري از سنسورهاي سطحي كه در قسمتهاي مختلف دكل و مخازن نصب شده‏، تمامي پارامترهاي مهم مورد نياز را ثبت كرده و با استفاده از مونيتورهاي مختلف در اختيار افراد مورد نياز قرار مي دهند. اين مونيتورها در محلهاي زير نصب شده اند‎‎ًٌٌَُ‏‎:

• روي Panel حفار
• آفيس رئيس دستگاه
• آفيس زمين‌شناس
• آفيس مهندس گل
• آفيس كمپاني‌من

همچنين با استفاده از شبكه اين اطلاعات توسط مركز نيز قابل رويت مي‌باشد. همچنين تلفن داخلي نيز در اختيار قسمتهاي مختلف قرار داده و لذا ارتباط افراد با يكديگر به سهولت صورت مي‌پذيرد.

 9- پزشک دکل (Rig Physician)

پزشک دکل سمت جديدي است که جهت انجام امور محوله و مقارن با دريافت استانداردهاي جهاني (Iso) در دکل ايجاد شده است. پزشک در هر دوره 14 روزه يک نفر به صورت تمام وقت و مستقر در لوکيشن مي‌باشد. امکاناتي که در اختيار پزشک است شامل مطب (درمانگاه)، اتاق استراحت، آمبولانس و لوازم مورد نياز جهت مداواي سرپايي بيماران مي‌باشد. حضور و غياب پزشک با رئيس دستگاه بوده ولي گزارشات وي مستقيماً به مشاور پزشکي مدير عامل (بدون مهر رئيس دستگاه) ارسال مي‌شود. خلاصه وظايف پزشک دکل بصورت زير است؛

• انجام امور درماني سرپايي کليه پرسنل و اعزام بيماران به بيمارستانهاي طرف قرارداد
• نظارت و گزارش وضيت بهداشتي اردوگاه و لوکيشن
• نظارت بر کليه امور غذايي و آشپزخانه
• بررسي کارتهاي سلامت بهداشتي پرسنل آشپزخانه
• انجام معاينات دوره‌اي کليه پرسنل
• نظارت بر تحويل مواد غذايي بويژه مواد پروتئيني

10- پرسنل اردوگاه

اردوگاه محل استراحت اغلب پرسنل، شستشوي البسه، نگهداري مواد غذايي و تهيه و طبخ غذا مي‌باشد. پرسنل اردوگاه زير نظر رئيس اردوگاه فعاليت مي‌نمايند. معمولا اردوگاه بايستي چند کيلومتر دورتر از لوکيشن باشد تا از سر و صدا، خطرات و استرسهاي کاري دکل به دور باشد. پرسنل کمپ شامل 2 آشپز، کمک آشپز، يک شاطر، پيشخدمت سلف کارمندي و پيشخدمت سلف کارگري، ظرفشور، اتاقدار کارمندي و اتاقدار کارگري، انباردار، اتاقدار سر چاه و رئيس اردوگاه مي‌باشد.

11-1- رئيس اردوگاه

رئيس اردوگاه سرپرستي پرسنل اردوگاه را بر عهده دارد. از جمله وظايف رئيس اردوگاه مي‌توان به موارد زير اشاره نمود؛

- سرپرستي و نظارت بر حسن انجام وظايف پرسنل اردوگاه

- سرپرستي و نظارت بر امور بهداشتي، تغذيه، نظافت، شستشوي البسه و ...

- انجام امور اداري پرسنل نظير تنظيم Time sheet و برگه‌هاي مرخصي

- تحويل مواد غذايي، بهداشتي و لوازم مورد نياز

- تحويل البسه (ورزشي و گرم)، بن و موارد مشابه

 11- حراست

نظر به اهميت مقوله امنيت (پرسنل، اطلاعات و اموال) نياز به بخش حراست امري ضروري به نظر مي‌رسد. افراد شاغل در اين قسمت شامل يک نفر مسئول (کارمند رسمي) روزکار و يک نفر مسئول شبکار مي‌باشد. اين دو نفر بصورت اقماري و براي يک دوره 14 روزه در محل حضور دارند و پس از طي 14 روز با دو نفر ديگر جايگزين مي‌شوند. علاوه بر اين 4 نفر تعداد 11 نفر از افراد بومي نيز حضور دارند. اين افراد شامل 4 نفر حراست اردوگاه (دو نفر شبکار، يک نفر روزکار و يک نفر Stand by)، 4 نفر حراست دکل (مانند اردوگاه) و 3 نفر حراست پمپهاي رودخانه (دو نفر شبکار و يک نفر روزکار) مي‌باشند.

اهمّ وظايف حراست اردوگاه به شرح زير مي‌باشد؛

• حراست از اموال (دکل، اردوگاه و پمپهاي رودخانه)
• حراست از پرسنل
• حفاظت از اطلاعات شرکت
• بررسي و مرتفع نمودن مشکلات پرسنل (سرقت، مشاجره و ...)
• تامين امنيت پرسنل و اموال هنگام جابه‌جايي دکل (Moving)
• تاييد بارنامه‌ها و خروج بار
• تامين امنيت اموال و افراد هنگام بازديد از دکل (دانشگاهها، شرکتها، دولتمردان و ...)

12- ساير پرسنل

متناسب با نوع دکل (دريايي يا خشکي)، فاصله کمپ تا لوکيشن، موقعيت امنيتي (مرزي بودن، وجود معارض و ...) و ساير شرايط، تعدادي از مشاغل نياز خواهد بود. از جمله مي‌توان به موارد زير اشاره نمود؛

- در صورتيکه روش تامين آب شرب، تانکر آب باشد نيازمند راننده خواهيم بود. دکلهاي خشکي روزانه نيازمند 45 هزار ليتر آب شرب جهت مصارف غذايي و بهداشتي مي‌باشد (25 هزار ليتر اردوگاه و 20 هزار ليتر لوکيشن).

-  هموطنان ارتشي، سپاهي، بسيجي و يا شرکتهاي با موضوع امنيت در صورت مرزي بودن محل حفاري و يا وجود معارض

-  راننده ميني‌بوس جهت جابه‌جايي پرسنل از اردوگاه به لوکيشن و بالعکس

-  راننده خاور جهت حمل اجناس مورد نياز (Material) از انبارهاي شرکت و يا دکلهاي همجوار به چاه و بالعکس

-  راننده کرن عمليات (دکل) جهت جابه‌جايي، تخليه و بارگيري وسايل و تجهيزات دکل

-  راننده کرن گلشناسي جهت جابه‌جايي، تخليه و بارگيري بخش گلشناسي

نویسنده : سعيد عليزاده