اُمگا-3 و تاریخچه آن
امگا 3 نوعی اسید چرب غیر اشباع است كه در زنجیره اتصالی كربن آن یك گروه كربوكسیل (COOH) و چندین پیوند دوگانه وجود دارد. علت نامگذاری آن، قرار گرفتن اولین باند دوگانه در بین اتم كربن های 3 و 4 در ساختمان شیمیایی مولكول آن است و همین محل قرارگیری باند دوگانه باعث پیداشدن خواص بیوشیمیایی خاص امگا 3 می شود.
اولین بار دو دانشمند به نام های دكتر بنگ (Dr. Bang) و دكتر دایربرگ (Dr. Dyerberg) پس از تحقیقات علمی بر روی چربی های ماهی ، نام
اُمگا 3 (OMEGA-3 ) را بر آن نهادند و آن را اولین بار در هنگام بررسی روش تغذیه اسكیموها در سال 1979 میلادی كشف كردند. آنها با مطالعه بر روی خون اسكیموها مشاهده كردند، با وجود اینكه اسكیموها همراه غذای اصلی خود ( ماهی ) از گوشت حیوانات پرچرب شكاری نیز استفاده می كنند،اسیدهای چرب موجود در خون آنها مانع از تجمع پلاكت و در نتیجه مانع از رسوبات و گرفتگی رگ ها می شود.
سه اسید چرب معروف از خانواده
امگا 3 كه بر روی آن ها تحقیقات و مطالعات بیشتری انجام شده است عبارت اند از:
1. آلفا لینولئیك اسید با نام اختصاریALA.
2. ایكوزا پنتانوئیك اسید با نام اختصاریEPA.
3. دوكوزا هگزانوئیك اسید با نام اختصاریDHA.
سه اسید چرب ذكر شده از خانواده امگا- 3 در چه موادی یافت می شوند؟
مهم ترین مخزن آلفالینولئیك اسید ( ALA) روغن بذركتان است كه حاوی مقدار قابل توجهی از اسیدچربALAاست. پس از آن روغن گردو، جوانه گندم و سویا حاوی این اسید چرب هستند. سایر موادغذایی فاقد این اسید چرب هستند یا مقداری بسیار جزئی از اسید چربALA را دارند.
مخزن دو اسید چرب دیگر از خانواده امگا 3 یعنی ایكوزا پنتانوئیك اسید (EPA) و دوكوزا هگزانوئیك اسید (DHA) فقط و فقط ماهی است و در هیچ ماده غذایی دیگری تا به حال یافت نشده است. این دو اسید چرب نقش مهمی را در تغذیه دارند و در چند سال گذشته، مطالعات فراوانی بر روی آنها انجام شده است.
خواص معجزه آسای این دو اسید چرب ( DHAوEPA) در پیشگیری و درمان بسیاری از بیماری ها شناخته شده است . با توجه به این كه این دو اسید چرب فقط در ماهی و روغن ماهی یافت می شود، سعی كنید ذائقه خود و خانواده خود را به این سرمایه پربهای الهی یعنی ماهی كه بركت و هدیه ای ارزنده از طرف خداوند به بندگان خود است، عادت داده و آن را جزء برنامه غذایی خود قرار دهید.
متأسفانه در كشور ما به
ماهی و فراورده های دریایی كمتر اهمیت داده می شود و آن را از غذاهای تشریفاتی و یا محدود به ایام خاص مانند شب عید می دانند و تنها نقاط خاصی از كشور ما ( مناطق شمالی و جنوب كشور ) آن را در برنامه غذایی خود قرار می دهند.
نقش اسید چرب امگا 3 در پیشگیری از بیماری ها
بر اساس مطالعات فراوان ثابت شده كه هر چه مصرف ماهی بیشتر باشد ، اثرات مفید آن در جهت جلوگیری از امراض زیادتر خواهد بود. اگر به كشور ژاپن توجه كنیم می بینیم كه ژاپنی ها نیز مانند اسكیموها مصرف ماهی بالایی دارند. به طوری كه مصرف سرانه ماهی در ژاپن حدود 66 كیلوگرم در سال است. از طرفی ژاپنی ها برعكس اسكیموها در برنامه غذایی خود از چربی بسیار كمی استفاده می كنند. بررسی انجام شده نشان می دهد كه افراد ساكن ژاپن دارای متوسط عمر حدود 88 سال هستند. این تحقیق تأیید كننده اثرات بسیار مفید امگا 3 است. همچنین علت مرگ و میر و كوتاهی عمر در اسكیموها را مرتبط به حوادث و صدمات می دانند نه بیماری ها و سكته های قلبی و تنگی عروق.
در ایران مصرف سرانه ماهی حدود 5 كیلوگرم است كه تفاوت فاحشی با كشور ژاپن دارد و متأسفانه عمر متوسط در ایران حدود 67 سال است كه با عمر متوسط ژاپنی ها یعنی 88 سال فاصله زیادی دارد.
پژوهشهای انجام شده در كشور پرتغال نیز نشان می دهد كسانی كه درسواحل این كشور ساکنند و به طور مرتب از ماهی استفاده می كنند، در مقایسه با افرادی كه درنقاط دیگر كشور هستند و ماهی كمی می خورند، بسیار کمتر دچار
چربی خون و سكته های قلبی می شوند. افرادی كه در ساحل دریا زندگی می كنند، ده برابر بیشتر از گروه دیگر ماهی می خورند و سطح امگا 3 خون آنها نیز در اندازه گیری های انجام شده بسیار بالاتر از گروه دیگر بوده است . همچنین بررسی آزمایشگاهی انجام شده نشان می دهد كه این افراد علاوه بر سطح بالای امگا 3 ، دارای مقدار HDL( كلسترول خوب ) بالاتر وLDL( كلسترول بد ) كمتری از سایر افراد بوده اند. گروهی كه در سایر نقاط كشور زندگی می كردند مصرف گوشت آن ها بالاتر از ماهی بوده و در این گروه سكته قلبی نسبت به گروه ساكن كنار دریا چهار برابر بیشتر بود.
همان طور كه می دانید
فشار خون بالا یكی از علل مهم بیماری های قلبی- عروقی و آتروسكلروز ، سكته های قلبی و مغزی است. اگر فشار خون فردی به مدت طولانی بالای عدد 160-140 میلی متر جیوه بر روی 95-85 میلی متر جیوه باشد ( البته این اعداد به سن هم بستگی دارد ) خطر ابتلاء به بیماری های قلبی- عروقی افزایش می یابد.
ناگفته نماند برای محافظت از قلب و عروق باید به فشار خون اهمیت زیادی بدهید. خوشبختانه نتایج جالبی در تحقیقات علمی اخیر در پایین آوردن فشارخون با اسید چرب امگا 3 به دست آمده و بررسی های انجام شده نشان می دهد كه كمبود این چربی با افزایش فشار خون رابطه دارد.
امروزه ثابت شده كه انجام ورزش های سبك به همراه مصرف اسید چرب امگا 3 به صورت یك برنامه دائمی و منظم می تواند در كاهش فشار خون بالا و تنظیم آن بسیار مفید باشد و این كار برای هر گروه سنی قابل اجراست.
در تحقیقات علمی فراوان كه بر روی تنگی نفس بزرگسالان انجام گرفته ، نتایج مثبتی از تأثیرات آن مشاهده شده است. بررسی بافت جدار ریه و مجاری تنفسی در بیماران مبتلا به آسم نشان داده كه این افراد دارای عوامل التهاب زا در جدار ریه و مجاری تنفسی خود هستند كه همگی به علت افزایش اسید چرب آراشیدونیك مربوط به خانواده اسید چرب امگا 6 بوده است.
در نتایج آزمایش هایی كه بر روی 8960 مردی كه قبلاً سیگار می كشیدند ولی در حال حاضر آن را ترك كرده بودند، دیده شد كه پس از ترك سیگار تعداد 667 نفر آنها مبتلا به برونشیت مزمن شده اند. هم چنین 185 نفر آن ها دچار آمفیزم ریوی و 197 نفر دچار صدمات مزمن و تنگی ریه ها شده بودند. متخصصان ریه در اروپا، در پی تحقیقات انجام شده پی بردند كه با اضافه كردن اسید چرب امگا 3 در تغذیه بیماران می توان تعداد امراض، راه های هوایی و تنفسی، شدت امراض، تعداد دفعات عود آن و یا تعداد مرگ و میر حاصل از آن را كاهش داد.
تغذیه سرشار از امگا 3 كمك فراوانی به بهبود مشكلات تنفسی بیماران می کند و از طرف دیگر باعث كاهش داروهای مصرفی می شود. محققان علم تغذیه به اثبات رسانده اند كه مصرف اسید چرب به فرم ترانس باعث افزایش مشكلات تنفسی مثل آسم می شود. به عبارت دیگر تغذیه نادرست و افزایش مصرف اسیدهای چرب به فرم ترانس به همراه آلودگی هوا، عاملی مهم در جهت افزایش احتمال ابتلا به بیماری های مزمن تنفسی است.
همچنین محققان نشان داده اند كه مصرف اسید چرب امگا 3 نه تنها بیماری های مزمن تنفسی را بهبود می بخشد، بلكه در بیماران با تنگی نفس حاد و شدید كه در بخش های مراقبت ویژه ( ICU) بستری هستند نیز تأثیر داشته است. نتایج این تحقیقات و بررسی ها در مجله علمی آمریكایی به نامCritical Care Medicine در شماره نوامبر 1999 میلادی به چاپ رسیده است. در این تحقیق دانشمندان مشاهده كردند كه حتی پزشكان بخش مراقبت ویژه اورژانس توانسته اند با كمك این اسید چرب، زمان توقف بیماران را در زیر دستگاه تنفس مصنوعی تا پنج روز كاهش دهند.
طبق آمار جهانی یك چهارم زنان بالای پنجاه سال مبتلا به
پوكی استخوان هستند. این آمار در كشورما بسیار بالاتر است و متأسفانه خانم های ایرانی از سن پایین تری مبتلا به پوكی استخوان می شوند. پوكی استخوان نوعی اختلال حاصل از كاهش بافت استخوانی محسوب می شود. اگر تعادل بین ساخت و تجزیه بافت استخوانی به هم بخورد، به مرور از تراكم بافت استخوانی كاسته می شود و اگر روند كمبود مزمن كلسیم و ویتامینD( به ویژه مصرف لبنیات ) ادامه داشته باشد، باید از موادی مثل داروی كورتن، سیگار پرهیز كرد و به طور مرتب فعالیت ورزشی مناسب داشت.
محققان پی برده اند كه اسید چرب امگا 3 در پیشگیری از پوكی استخوان نقش بسیار مهمی به عهده دارد. اگر مصرف دائمی و منظم اسید چرب امگا 3 ادامه یابد، جذب كلسیم از روده ها بیشتر می شود.
با مصرف ماهی علاوه بر افزایش جذب كلسیم، سلول های استخوانی تحریك شده كلسیم را بهتر در خودشان رسوب می دهند.
این اسید چرب علاوه بر پیشگیری، به عنوان درمان كمكی در كنار درمان با داروهای شیمیایی در مبتلایان به پوكی استخوان، بسیار موثر است .
