ارزن چیست و چه فوایدی دارد؟

ارزن حداقل آلرژی‌زایی و بیشترین هضم را دارا است

ارزن‌ها گروه کوچکی از گونه‌های دانه‌دار غلات کامل هستند که در نواحی خشک به ویژه در آسیا و آفریقا به خوبی رشد می‌کنند.

ارزن یک دانه باستانی محسوب می‌شود که از 10000 سال پیش در آسیای شرقی کشت می‌شده است. انواع مختلفی دارد که انواع مرواریدی و انگشتی از معروف‌ترین آن‌ها می‌باشند. اگرچه ارزن اغلب به عنوان غذای پرندگان محسوب می‌شود، ولی فقط مخصوص آن‌ها نیست و به عنوان یکی از غلات خوشمزه جهت تهیه انواع متنوعی از غذاها در بسیاری از کشورها به ویژه چین، آفریقا و هند کاربرد دارد. ارزن در طول سال موجود است و از نظر اندازه کوچک بوده و شکل گردی دارد که به رنگ‌های سفید، زرد کم رنگ، قهوه‌ای، خاکستری یا بنفش دیده می‌شود.

ارزن از نظر طعم، شیرینی ملایمی داشته و حاوی هزاران ماده مغذی مفید است و بیش از یک سوم جمعیت جهان از آن تغذیه می‌کنند.

ارزش غذایی ارزن

مواد مغذی ارزن شامل 15 درصد پروتئین، مقادیر بالای فیبر، ویتامین‌های B کمپلکس (نیاسین، فولاسین و ریبوفلاوین)، مواد معدنی آهن، منیزیم، فسفر، منگنز، پتاسیم، کلسیم و روی، آمینواسیدهای ضروری متیونین، لسیتین و ویتامین A و غنی از فیتوکمیکال‌هایی مثل اسید فیتیک می‌باشد.

ارزن حداقل آلرژی‌زایی و بیشترین هضم را دارا است. ارزن یک ماده بدون گلوتن است که می‌توان آن را برای بیماران سلیاکی مورد استفاده قرار داد.

همچنین ارزن به عنوان یک منبع پرانرژی و حاوی مواد مغذی بالا برای ورزشکاران و بچه‌ها محسوب می‌شود و در صورت ترکیب با حبوبات منبع عالی پروتئین می‌باشد که مخصوصاً برای افراد دارای رژیم گیاه‌خواری ایده‌آل است.

در طب سنتی بیان شده که ارزن از نظر طبیعت، حرارتی خنک‌کننده دارد و دارای ویژگی‌های ضد افسردگی و بی‌خوابی، آرامش‌بخشی، ضد قارچ، دافع بلغم، چربی خون و اخلاط سینه می‌باشد، قابض بوده و آرد آن درمان کننده اسهال صفراوی است و همچنین موجب تنظیم حرارت بدن می‌گردد.

سوپ ارزن در استفراغ و سوءهاضمه مفید است و همچنین استفاده منظم از سوپ آن برای ویار و تهوع بامدادی می‌تواند موثر باشد.

پیشگیری از بیماری های قلبی و دیابت

اگرچه انواع جو به عنوان محافظت کننده قلب شناخته شده است، ولی ارزن یکی از غلاتی است که دارای همان ویژگی‌ها می‌باشد، غلات کامل منابع اصلی فیبر هستند و بر طبق شواهد افرادی که بالاترین دریافت فیبر رژیمی را داشته‌اند در مقایسه با افراد مصرف کننده حداقل فیبر، 29 درصد ریسک پایین CVD را داشتند، ولی این اثرات مفید فقط مربوط به فیبر نیست، بلکه غلات کامل از نظر مواد معدنی، آنتی‌اکسیدان‌ها، لیگنان‌ها و دیگر فیتونوترینت‌ها نیز غنی هستند.

ارزن غنی از کلسیم است و به تحکیم استخوان‌ها کمک کرده و ریسک استئوپروزیس را کاهش می‌دهد

همان‌طوری که ذکر شد ارزن از منابع غنی منیزیم می‌باشد و یک فنجان ارزن پخته، 19 درصد منیزیم مورد نیاز روزانه بدن را تأمین می‌کند. مطالعات نشان داده‌اند که منیزیم باعث کاهش فشارخون گشته و حملات قلبی را مخصوصاً در افرادی که مبتلا به آترواسکلروزیس هستند کاهش می‌دهد. همچنین منیزیم باعث کاهش شدت تنگی نفس و تکرر حملات میگرنی می‌گردد. ترکیباتی همچون اسیدهای چرب غیراشباع (PUFA)، الیگوساکاریدها، استرول‌های گیاهی و استانول‌ها و ویتامین B3 موجود در ارزن باعث کاهش کلسترول می‌شوند.

غلات کامل همچنین منابع مهم رژیمی آنتی‌اکسیدان‌های محلول در آب، محلول در چربی و غیرمحلول هستند، آنتی‌اکسیدان‌های غلات شامل ویتامین A، سلنیوم، اسیدهای فنولیک و اسیدفیتیک هستند، البته ظرفیت آنتی‌اکسیدانی غلات تصفیه نشده به مراتب بیشتر از انواع تصفیه شده می‌باشد. مطالعات انسانی بیان می‌کنند که آنتی‌اکسیدان‌ها در غالب غذای کامل مۆثرتر از حالت مکمل در پیشگیری از بیماری‌های قلبی می‌باشند. یک نوع از فیتونوترینت‌های اصلی ارزن، لیگنان می‌باشد که در روده انسان به انترولاکتون و انترودیول تبدیل می‌شود.

بر اساس مطالعات انجام گرفته، سطح خونی انترولاکتون رابطه معکوس با مرگ ناشی از CVD و سایر علل مرگ و میر دارد و در پیشگیری از سرطان پستان و سرطان‌های وابسته به هورمون نیز نقش انترولاکتون دیده شده است. در بسیاری از افراد ریسک CVD، دیابت و چاقی با مقاومت انسولینی در ارتباط است که بر طبق مطالعات اپیدمیولوژیکی دریافت بالای غلات کامل باعث افزایش حساسیت انسولینی می‌گردد. مکانیسم‌های پیشنهادی به شاخص گلیسمیک پایین‌تر، محتوای بالای فیبر، منیزیم و ویتامین A در غلات کامل نسبت داده شده است.

مصرف منظم غلات کامل ریسک ابتلا به دیابت ملیتوس نوع 2 را کاهش می‌دهد. نتایج یک مطالعه 8 ساله شامل 41186 شرکت کننده از زنان سیاه پوست نشان داد که رابطه معکوسی بین دریافت منابع غذایی غنی از منیزیم و کلسیم با دیابت ملیتوس نوع 2 وجود دارد و ریسک ابتلا به بیماری تا 31 درصد کاهش می‌یابد، فیتوکمیکال‌های موجود در ارزن باعث کند شدن پروسه هضم گشته و سطح قند خون را در دیابت کنترل می‌کنند. از آنجا که مصرف روزانه لبنیات کم چرب نیز می‌تواند ریسک ابتلا به دیابت ملیتوس را 13 درصد کاهش دهد، بنابراین یک صبحانه حاوی یک کاسه شیر گرم با ارزن بوداده یا پرک شده می‌تواند بسیار مفید تلقی گردد.

خواص درمانی ارزن

مطالعات زیادی جنبه‌های مختلف غلات کامل مثل ارزن را در ارتباط با بیماری‌ها بررسی کرده‌اند که در اینجا با توجه به نتایج آن‌ها به خواص درمانی ارزن اشاره می‌کنیم. همان‌طوری که تاکنون اثبات شده است، رژیم غذایی نقش مهمی در پیشگیری اولیه و ثانویه بیماری‌های کرونری قلبی دارد و اثر حفاظتی غذاهای حاوی غلات کامل در بیماری قلبی- عروقی (CVD) بیش از 40 سال است که مطرح شده است، به علاوه دریافت غلات کامل مانند ارزن با کاهش ریسک ابتلا به دیابت، پرفشاری خون و انواع سرطان‌ها نیز ارتباط دارد.

کاهش خطر سنگ‌های صفراوی

مطالعه ای نشان داد که مصرف فیبر (محلول و نامحلول) ریسک پیشرفت سنگ‌های صفراوی را 13 درصد کاهش می‌دهد، البته مصرف فیبر نامحلول حفاظت بیشتری بر علیه سنگ‌های صفراوی نشان داد. به این ترتیب که 5 گرم افزایش دریافت در فیبر نامحلول تا 10 درصد ریسک تشکیل سنگ را کاهش می‌دهد. مصرف غذاهای حاوی فیبر نامحلول مثل ارزن زمان عبور از روده را افزایش و ترشح اسیدهای صفراوی را کاهش می‌دهد (البته مقادیر خیلی زیاد باعث تشکیل سنگ‌های صفراوی می‌شود).

پیشگیری از سرطان پستان و آسم

رژیم غنی از فیبر غلات کامل (ارزن) و میوه در زنانی که بیشتر از 30 گرم در روز فیبر مصرف می‌کردند، در مقایسه با زنانی که کمتر از 20 گرم مصرف می‌کردند به طور معنی‌داری از سرطان پستان (25 درصد) پیشگیری نمود که احتمالاً به دلیل مهار بازجذب و سنتز استروژن و مهار تکثیر بافت پستانی بوده است. همچنین دریافت پایین غلات کامل با بروز بالای آسم در بچه‌ها ارتباط دارد (7/16 درصد) و از آنجا که در افراد مبتلا به آسم احتمالاً باید از گندم به خاطر آلرژی پرهیز شود، بنابراین ارزن به عنوان یکی از غلات کامل ایده‌آل برای این افراد محسوب می‌شود.

غنی از کلسیم و آهن

ارزن از نظر کلسیم غنی بوده و به تحکیم استخوان‌ها کمک کرده و ریسک استئوپروزیس را کاهش می‌دهد. همچنین به خاطر آهن موجود در ارزن در افراد دچار آنمی می‌تواند مفید واقع شود. با توجه به ویژگی‌های بارز غلات کامل به ویژه ارزن حداقل دریافت 3 سروینگ غلات کامل روزانه توصیه شده است.