موضوع ارگونومي :
ارگونومي بعنوان رشته اي از علوم كه با بدست آوردن بهترين ارتباط ميان كارگران و محيط كاري شان ، مرتبط است تعريف ميشود . ارگونومي با ارزيابي قابليتها و محدوديتهاي انسان (بيومكانيك و آنتروپومتري ) ، استرسهاي كاري و محيطي (فيزيولوژي كار و روانشناسي صنعتي ) ، نيروهاي استاتيك و ديناميك روي بدن انسان (بيومكانيك )، احتياط (روانشناسي صنعتي ) ، خستگي (فيزيولوژي كار و روانشناسي صنعتي )، طراحي و آموزش و طراحي ايستگاه كاري و ابزارها (آنتروپومتري و مهندسي )، سر و كار دارد. بنابراين ارگونومي از خيلي از علوم و مهندسي تشكيل يافته است
ارگونومي شغلي تلاش ميكند تا با بازبيني سيستم هاي كاري ، آنها را در جهت كاهش استرسهاي حرفه اي تغيير دهد .
اصول ارگونومي در صنعت :
- طراحي تغيير ، جايگزيني و نگهداري تجهيزات براي ارتقاي بهره وري ، زندگي كاري و كيفيت توليد
- طراحي و تغيير فضاهاي كاري و جانمايي كاري براي سهولت و سرعت عمليات خدمات و نگهداري
- طراحي و تغيير روشهاي كاري شامل اتوماسيون و تخصيص وظيفه بين اپراتور و ماشين
- كنترل فاكتورهاي فيزيكي (گرما ،سرما،صدا،ارتعاش ،نور) در محل كار براي توليد بهتر و ايمني كاركنان
فاكتورهاي استرس در محيط هاي كار :
هر محيط كاري فاكتورهاي استرس مخصوص خود را دارد. در زير فاكتورهاي استرس شناخته شده در محل كار آمده است .
- پيچيدگي و تعدد ابزارهاي مورد استفاده در محيط كار
- وضعيتهاي محيطي غير طبيعي (گرما ، صدا ، ارتعاش ، روشنايي ، مواد سمي و …)
- بار كاري فيزيكي و فكري
نتايج بكارگيري ارگونومي
موارد زير تعدادي از نتايج بكارگيري اصول ارگونومي در محل كاراست .
- درك تاثير مخصوص نوع كار روي جسم كاركنان و كارايي شغلي شان
- پيش بيني پتانسيل اثرات طولاني مدت (يا تجمعي ) كار روي جسم كاركنان
- ارزيابي تناسب محل كار و ابزارها براي كارگران جهت انجام كار
- بهبود بهره وري و آسايش كارگران توسط (تطبيق كار براي شخص ) يا تطبيق شخص براي كار نتايج اين قبيل تلاشها دستيابي به بهترين هماهنگي ميان قابليتهاي كارگر و نيازمنديهاي شغل است .
بيومكانيك
بيومكانيك تركيبي از فيزيك مهندسي (مكانيك ) ، آنتروپومتري و پايه علوم پزشكي (بيولوژي و فيزيولوژي ) كه از طريق رياضي مرتبط گشته اند . آن قوانين فيزيكي را براي توصيف پديده هاي بيولوژيكي بدن انسان استفاده ميشود . اصول بيومكانيك جهت مطالعه پاسخهاي بدن انسان به بارها و استرس هايي كه در محيطهاي كاري بر آن قرار ميگيرد، ميباشد .
فيزيولوژي كار :
مطالعه عملكرد ارگانيسمهاي انسان توسط استرسهاي كار ماهيچه اي تحت تاثير قرار ميگيرد.
پاسخهاي فيزيولوژيك ناشي از كار فيزيكي شامل سيستمهاي ماهيچه اي اسكلتي و قلبي عروقي ميباشد.
ارزيابي توانايي كاري
1- ضربان قلب
2- اكسيژن مصرفي
بيومكانيك حرفه اي
بررسي فيزيكي كارگر و ابزار ، ماشين آلات و مواد به نحوي كه كارايي بهينه داشته و كمترين آسيبها متوجه شخص گردد اختلالاتي را كه بدليل عدم تطابق قابليتهاي فردي و نيازمنديهاي شغلي وجود دارد را به حداقل ميرساند و از بروز يك اختلال اسكلتي –عضلاني پيشگيري مينمايد .
جنبه هاي بهداشتي ارگونومي
1- پيشگيري از بيماريها و اختلالات ناخواسته و غيبت
2- طراحي بهينه ايستگاههاي كاري
3- بهترين استفاده از انرژي تلاش كاري
4- بهترين استفاده از منابع و قابليتهاي كارگر
جنبه هاي اقتصادي ارگونومي
1- استفاده بهينه از انرژي كه باعث كارايي بيشتر ميگردد
2- دوره هاي منظم كار و استراحت كه باعث بهره وري بيشتر ميگردد
3- حذف خستگي كه باعث افزايش كيفيت كار ميشود .
خستگي ناشي از كار
خستگي ناشي از كارعبارتست از ضعف و ناتواني در تمامي حركات بدن بطوريكه اين نوع خستگي در صنعت بصورت خستگي عضلاني (جسمي ) و خستگي روحي (رواني ) ظاهر ميشود .
انواع خستگي
1- خستگي چشمي
2- خستگي كل بدن
3- خستگي فكري
4- خستگي عصبي
5- خستگي مزمن
6- خستگي ناشي از بهم خوردن ريتم روز و شب
عوارض خستگي
1- كاهش توجه
2- كاهش دريافت
3- كاهش سرعت عملكرد فيزيكي و ذهني
4- كاهش دقت و افزايش اشتباه
5- مصرف انرژي بالا جهت ثابت نگهداشتن راندمان
6- احساس خستگي ، گيجي ، و تحريك پذيري
پيشگيري از درد پشت و گردن
اگر شما با کامپيوتر کار ميکنيد يا کار اداري فراواني داريد که موجب ميشود ساعات زيادي را پشت ميز کارتان بگذرانيد، احتمال اينکه در پايان روز در ناحيه پشت و گردن احساس گرفتگي يا درد داشته باشيد زياد خواهد بود.
نگران نشويد، دليل اين حس، پيري و از کار افتادگي نيست، تحقيقات جديد نشان داده است که حتا کودکان دبستاني و راهنمايي هم، در صورتي که مدت طولاني پشت ميز يا مقابل کامپيوتر و مشغول انجام تکاليف خود باشند دچار چنين مشکلي خواهند شد. در واقع نشستن در مقابل کامپيوتر تبديل به شيوه اي از زندگي امروز شده است. فن آوري کامپيوتر در عين اينکه بازدهي و توانايي ادارات را تا حد فراواني تشديد کرده است، کار با آن نيز عوارضي در گردن، پشت و شانه هاي کاربران ايجاد کرده است.
دکتر بابي ارنشتاين Bobbi Ornstein، يکي از پزشکان پر سابقه مشکلات جسمي گفته است : "مردم به سادگي وقت بسياري را به حالت نشسته ميگذرانند. شيوه نشستن آنها، همراه با حرکات مکانيکي و تکرار شونده و اينکه مدت طولاني در يک حالت قرار گرفته اند، دردهاي مختلفي در بدن آنها ايجاد ميکند که در صورت تغيير رويه ندادن به شکل مزمن درخواهد آمد."
در اينجا به بعضي راهکارها براي جلوگيري و برطرف نمودن چنين مشکلاتي ميپردازيم.
مشکلات عمده اي که کاربران کامپيوتر از آن شکايت دارند هر نوع درد عمومي تا دردهاي موضعي چون گردن درد، درد قسمتهاي بالايي يا پاييني پشت و دردهايي در مچ دست و لگن را در بر ميگيرد. علائم هشدار دهنده جديتري چون خواب رفتگي يا بي حسي، نشان دهنده مشکلات جدي تر و مزمن تري هستند که در اثر جدي نگرفتن دردهاي کوچک در طول زمان ايجاد شده اند. بنا به گفته دکتر ارنشتاين، " هنگامي که درد دليلي چون آسيبهاي ناشي از زمين خوردگي يا تصادفات و ... نداشته باشد، دليل آن معمولا به نوع کار بستگي دارد. مشکل در ابتدا به صورت يک درد يا گرفتگي بروز ميکند که چند روز دوام مي آورد و ظاهرا دليل خاصي هم ندارد، گاهي اوقات مشکل به صورت يک حس ناراحتي کلي و خشکي بدن و مفاصل خواهد بود و اکثرا هنگام خواب توجه فرد مبتلا را به خود جلب ميکند يعني زماني که آها در آرامش بوده و بيشتر متوجه بدن خود هستند."
طرز قرارگيري بدن و ارگونوميارگونوميک (Ergonomics) شاخه اي از علم مهندسي است که به طراحي ابزار و لوازمي براي حفظ سلامت فيزيکي بدن در هنگام کار ميپردازد. درد غالبا در اثر حفظ مداوم يک حالت نادرست قرارگيري بدن ايجاد ميشود. مثالهاي رايج آن شامل : تايپ همزمان با صحبت تلفني با نگه داشتن گوشي تلفن در گودي گردن، چرخاندن مداوم سر از چپ به راست هنگام تايپ از روي يک متن و نگاه کردن به صفحه کامپيوتر و يا فقط با نشستن به مدت طولاني هستند.
ارگونوميک به نگه داشتن بدن در حالت صحيح کمک ميکند. صندليهايي با طراحي ارگونوميک، بالشها، پد هاي بالشتک دار براي ماوس و خود ماوسي که با شيوه ارگونوميک طراحي شده باشد در کاهش و پيشگيري چنين ناراحتي هايي بسيار موثر هستند.
راهکارهاي عمومي
در صورت نبودن وسايل ارگونوميک بايد از روشهاي زير براي رفع مشکل خود استفاده کنيد. هنگامي که بدن بيش از حد به جلو خم شده باشد، شانه و عضلات گردن قادر به نگه داشتن وزن سر نيستند. به ياد داشته باشيد که بيشتر دردهاي ناحيه گردن و پشت که هنگام کار با کامپيوتر عارض ميشوند، به دليل قرار گيري نادرست بدن روي صندلي و پشت ميز است. اين مساله يک مشکل عمومي بين کودکان مدرسه اي و بزرگسالان کارمند است. هنگام کار پشت خود را تا حد امکان صاف نگه داريد. از خم شدن روي صفحه کليد بپرهيزيد و سعي کنيد صفحه کليد را تا حد امکان بالا بياوريد تا مجبور نباشيد ساعات طولاني به پايين نگاه کنيد. مدام صاف نشستن را به خود ياد آوري کنيد. حتا ميتوانيد يک يادداشت روي صفحه نمايشگر(مونيتور) کامپيوتر خود نصب کنيد و هربار با ديدن آن طرز نشستن خود را تنظيم کنيد. در طي زمان بالاخره به صاف نشستن عادت خواهيد کرد. اگر شما هنگام کار در ساعات طولاني، به درد جدي در ناحيه گردن مبتلا ميشويد، شايد به جا به جا کردن صفحه نمايشگر نياز باشد. پزشکان اعتقاد دارند که ساختار و استخوان بندي طبيعي گردن بعضي افراد طوري است که نگاه کردن به چپ يا راست در مدت زمان طولاني، موجب دردهاي شديد گردن ميشود. اين افراد ميتوانند به سادگي و با جا به جا کردن صفحه نمايشگر روي ميز خود از بروز اين مشکل جلوگيري کنند. شايد شما تبليغاتي را با اين مضمون ديده باشيد که کار کردن با کامپيوترهاي قابل حمل (laptop) و يا با قرار دادن صفحه کليد بر روي پا، چقدر آسان است. اما اينطور نگاه کردن به پايين ميتواند خسارات جبران ناپذيري بر گردن و ستون مهره ها وارد کند. اگر دچار مشکلي چون گرفتگي و خشکي گردن داريد، از اين حالت قرار دادن کامپيوتر بپرهيزيد.
استراحت و انجام حرکات کششي بهترين راه مقابله با دردهاي اين چنين است.
كمرتان را صاف کنيد. اگر بتوانيد هر 15 دقيقه حتا کشش کوتاهي هم به عضلات خود بدهيد ايده آل است. در غير اين صورت سعي کنيد هر 45 دقيقه از جاي خود بلند شويد، چند قدم راه رفته و کششي به عضلات خود بدهيد. به اين کار که کلا حدود 3 تا 5 دقيقه طول ميکشد، به چشم يک نوع وقت تلف کردن نگاه نکنيد، در طول زمان متوجه خواهيد شد که ارزشش را دارد و بازده کاري شما هم بيشتر شده است.
وضعيت نشستن و استفاده از کامپيوتر
با يک معاينه کوتاه متوجه ميشويد که آيا صندلي شما مشکل ساز هست يا خير. آيا ارتفاع صندلي شما طوري هست که قرارگيري شما بدون اشکال و خميدگي يا کش آمدن عضلاتتان انجام بگيرد؟ مشکلي با تنظيم صفحه کليد و صندلي خود نداريد؟ اگر مشکلي هست، يک صندلي ديگر را امتحان کنيد. از همه بهتر اين است که صندلي خريداري کنيد که مخصوص افرادي با مشکلات پشت طراحي شده است. اين صندليها شايد گران باشند يا خنده دار به نظر برسند اما درد موضوع خنده آوري نيست و اگر چيزي بتواند در کم کردن يا پيشگيري از درد کمک کند بايد از آن استفاده کرد.
نتيجه گيري آخر
در نهايت، دلايل متعددي براي بروز درد پشت و/يا گردن وجود دارند و خودتان بهتر از هر کس ميتوانيد آن را بيابيد. فقط نکته در اين است که اين درد بيش از هر چيز ريشه اي فيزيکي دارد، بيش از حد به امکانات رواني بروز چنين دردهايي نيانديشيد. چون تنشهاي عصبي، نارضايتي شغلي، فشارهاي عصبي، کمبود خواب و... ممکن است گاهي موجب درد شوند اما گردن درد، گردن درد است و هنگامي که ميتوانيد با اجراي نکات ساده آنرا برطرف کنيد، چرا زندگي را به کام خود تلخ ميکنيد؟
