. تاریخچه قالی ایران قبل از اسلام تاریخ فرش ایران دارای خلأ بسیاری می‌باشد و در زمان حال کمابیش با کمی شواهد دراین زمینه مانند مدارک تاریخی و ادبی مستدل و یا نقاشی‌های قدیمی اصیل که فرش‌های قدیمی را تجسم می‌کند رو به رویی زیرا قالی‌ها و منسوجات و اشیاء مورد استفاده عمرشان بسیار کوتاه‌تر از مصنوعات هنری دست ساز دیگر مانند سفال لعابینه یا فلز است. محققین برای شواهدشان بر منابع اولیه نظیرانجیل و آثار هومر و بسیاری از مؤلفین و نویسندگان دیگر به جهت جبران فقدان شواهد تاریخی مذکور تکیه دارند متأسفانه آن‌ها با اتکا به ترجمه‌های موجود اولیه اغلب به خاطر خطای ترجمه و عدم درک درست گمراه شدند بی فایده نیست اگر کلمهٔ قالی را در زبان‌های گوناگون اروپایی ریشه یابی کنیم به کلمه‌هایی مثل لغت آلمانی/teapich/لغت فرانسوی /tapez/و کلمهٔ چینی /tat yug/برخوردمی کنیم که از لغتی باریشهٔ /tab/به معنی رسیدن مشتق شده و کلمهٔ یونانی به انضمام لغت‌های بعدی اروپایی برای فرش نیز از این ریشهٔ قدیمی ایرانی برگرفته شده‌اند قدمت صنعت قالی بافی دقیقاً و به طور واضح درایران ثبت نشده‌اند ولی حدوداً قابل استنباط است بعضی از نویسندگان حتی این نظریه را که قالی بافی ایران شروع شده را رد می‌کنند. تاریخچه فرش تبریز فرش تبریز یکی از انواع قالی‌های ایرانی است. این شهر یکی از مهم‌ترین مراکز بافت قالی در ایران است و قالی‌های بافت آن از تنوع و گوناگونی بسیاری برخوردارند. تبریز، در حال حاضر از سوی «شورای جهانی صنایع دستی» به عنوان «شهر جهانی بافت فرش» انتخاب شده است. فرش تبریز یکی از مهمترین صنایع دستی شهر تبریز قالیبافی است و در این زمینه شهرت جهانی دارد. فرشبافی در تبریز از قبل از دوران صفویه آغاز شد و یکی از قدیمی ترین و معروفترین مراکز بافت فرش های دستباف در دنیا به شمار می آمد. اوایل فرش ها در قالب طرح های روستایی با رجشمارهای 24 بافته می شد که به مرور زمان با رشد و ترقی فرش و قالیبافی تا 110 رج افزاش پیدا کرد و همچنین به هنر درباری مبدل گشت. مواد اولیه بکارگرفته شده در فرش تبریز معمولا از جنس پشم یا ابریشم بودند که فرش های بسیار با کیفیت و اعلا روانه بازار می کردند. تبریز دارای تنوعی بی نظیر از طرح ها و نقشه ها در زمان های گذشته بود. ساختار فرش تبریز: تار فرش تبريز اغلب پنبه ای است ريز بافت ترين فرشهای ايران در تبريز بافته می شود. گره با قلاب و از نوع متقارن (تركي) و پودگذاري بصورت دو پوده (مانند كليه نواحي ترك زبان) است. تار فرش تبريز اغلب پنبه اي و بسياري مستحكم و با دوام و پود و پرز پشم است. اما فرشهای ابريشمي نيز بصورت گل ابريشم، تمام ابريشم و يا چله ابريشم بافته مي شود و قاليچه های چله ابريشم تبريز در نوع خود از بهترين فرشهای ايران است كه قسمت عمده ابريشم آن از خراسان و تهران تهيه می شود. قسمت عمده پشمی كه در صنعت قاليبافی تبريز مورد استفاده قرار مي گيرد از منطقه ماكو، كه كوهپايه باريكی است، تهيه می گردد. ماكو در شمال غربی ايران بين تركيه و جمهوری نخجوان كه جزء اتحاد جماهير شوروی سابق است، قرار گرفته است. پشم ماكو مرغوب است ولی قدري خشن تر و زبرتر از مناطق ديگر شمال غربي و غرب كشور است. همين مختصات سبب شده كه قالي های تبريزي قدري خشن شود. زماني بخشي از پشم تبريز از اروميه و مهاباد، دشت مغان. خوي و سلماس نيز تأمين مي شد. در مورد پرز فرش تبريز بايد به اين ويژگي اشاره كنيم كه حالت ظاهري اين پرزها نه درخشان است و نه ابريشمين، و اين موردي است كه درباره ساير گونه هاي فرش ايران نيز صادق است. اين پديده را در قالی های جديدی كه داراي بافت بسيار ظريفی هستند و حتي در قالي هاي قديمي نيزمی بينيم. عدم شفافيت و خشكی اين قاليها ناشی از رنگرزی آن و استفاده از آب شور تبريز است كه دارای نمك فراواني است. نخ هاي پود قالی هاي تبريز، از دو رشته تشكيل شده اند: يكي از آنها ضخيم و ديگري نازك است. اولين رشته (سفيد يا خاكستري) كه براي حجيم كردن كردن قالی و انعطاف پذيری آن در نظر گرفته شده است بصورت كشيده از ميان نخ های تار كه در دو سطح زير و رو قرار دارند عبور مي كند. رشته دوم نيز كه غالباً به رنگ آبي نفتی يا قرمز است، از ميان همين تارها می گذرد. با اين تفاوت كه نخ های تاری را كه رشته پود اول از هم جدا كرده بطور محكم به يكديگر پيوند ميدهد. يعني رشته نخ هاي تارهای زيرين در رو و تارهاي رويي در زير قرار مي گيرند. ویژگی های فرش تبریز: فرش تبریز دارای تنوع بسیار زیادی از رنگ هاست 1. طراحی فرش تبریز توسط مجرب ترین اساتید با رعایت تمام استاندارها انجام می پذیرد. 2. فرش تبریز عموما در رجشمارهای بالا و ریزبافت است. 3. فرش های تبریز دارای تنوع بسیار زیادی از رنگ هاست. 4.پرز های فرش تبریز معمولا کوتاه است و پرداخت آنها توسط افراد ماهر انجام می گیرد. 5. الیاف بکار رفته در فرش دستباف تبریز از نوع مرغوب است و از کیفیت بالایی برخوردار است. 6. استفاده از سایه روشن ها که باعث ایجاد عمق در فرش تبریز می شود. 7. از دیگر خصوصیات فرش تبریز پر کردن قسمت های خالی فرش به جای استفاده از نقش های دیگر. قالی هايی كه در تبريز بافته مي شوند از لحاظ رج شمار به شرح زير هستند: فرش تبريز از كوچكترين تا بزرگترين اندازه بافته مي شود * 25×25، 30×30، 35×35، 40×40، 50×50، 60×60 ( گره در هر پنجره 7 سانتي متري). * نوع 25×25 فرش تبریز، قاليهاي ارزان قيمت است كه براي فروش در بازار بافته مي شود. * نوع 30×30 فرش تبریز نوع معمولی و بازاری است. * 35×35 فرش تبریز معمولاً نوعی است كه شركتهای اروپايی سفارش می دهند تا مطابق با سليقه و با طرح مورد علاقه شان بافته شود. رج شمارهای بالاتر فرشهايی با فشردگي و تراكم بالا نظير فرش هاي ابريشمی هستند. تقسيمات حاشيه در تبريز خارج از معيارهای قديمی و سنتی مي باشد و به نوعی طراحان آن را متحول ساخته و كم و زياد می كنند. به طور كلی در اكثر مناطق مخصوصاً تبريز، اندازه بندی حاشيه را بدين گونه انجام مي دهند كه پهنای كل حواشی حدوداً يك ششم كل عرض فرش باشد و در محدوده مشخص شده براي حاشيه، پهنای حاشيه اصلی دو برابر حاشيه فرعی باشد. حاشيه معروف تبريز، حاشيه سماوری يا توسباغی است كه در آن دو اسليمی در كنار هم قابي را تشكيل داده اند كه شكل سماور را تراعي مي كند. به نقش سماور هراتی نيز ميگويند. ابعاد فرش تبریز: فرش تبريز از كوچكترين تا بزرگترين اندازه بافته مي شود. معمولاً فرش های تصويری تبريز داراي قطعه كوچك يا متوسط هستند و قالي ها ابريشمي هم غالباً در اندازه ها بزرگ ميباشند. طرح های رايج فرش تبریز: طرح و نقشه فرش تبریز بیشتر از سلیقه خریداران تبعیت می كند امروزه در تبریز همه نوع طرح را می توان پیدا كرد كه البته بررسی همه آنها امكان پذیر نیست و به زمان زیادی احتیاج دارد هر چند با گسترش طرح ها و نقش ها در نقاط مختلف كشور، دیگر نمی توان به طور یقین طرحی و یا نگاره و موتیفی را متعلق به نقطه ای خاص دانست و به همین ترتیب نمی توان فرش منطقه ای را با دیدن طرحی و یا نگاره ای تشخیص داد. به طور مثال در تبریز نمونه فرشهایی بافته می شود كه جدا از بافت و رنگبندی، دارای طرحی از منطقه كرمان است كه در تبریز به طرح كرمان قلم مشهور است. به طور كلی طرح و نقشه فرش تبریز بیشتر از سلیقه خریداران تبعیت می كند. طراحان تبریز اگرچه در اصول از طرح های معروف و قدیمی پیروی می كنند اما به این طرح ها جان می دهند و زیبایی می بخشند و نوآوری دارند. در طبقه بندی كه شركت سهامی فرش ایران از لحاظ طرح و نقش فرشها صورت داده نقشه های قالی ایرانی در ۱۹ بخش طبقه بندی شده است كه شهر تبریز نیز به جهت تنوع طراحان و كثرت آنها در اغلب این بخش ها آثار و نمونه هایی دارد از جمله: نقشه آثار باستانی و ابنیه اسلامی نقشه شاه عباسی، نقشه اسلیمی، نقشه افشان، نقشه بندی خشتی، طرح درختی، طرح شكارگاه، نقشه قابی، طرح گلفرنگ، طرح گلدانی و طرح ماهی درهم (هراتی) به خصوص لاك پشتی و همینطور طرح محرابی و نقش محرمات و طرح هندسی و قالیها و قالیچه های تصویری و طرح بوته ای. تجهيزات اختصاصی فرش تبریز: دار تبریزی و قلاب تبریزی از وسایل مهم فرش تبریز می باشد • دار تبريزی دار تبريزی يا عمودی را از اين رو تبريزی می نامند كه ظاهراً در تبريز اختراع شده است. در شهر تبريز انواع ديگر دار استفاده نمی شود چون اين دستگاه ساده است و به كار بردن آن آسان و در عين حال ارزان نيز هست. در اغلب مراكز قاليبافی واقع در شهرهاي شمال غربي و مركزي ايران نيز اين نوع دار به كارمي رود. اين دار نسبت به دار روستايی از چندين لحاظ برتری دارد. كار خسته كننده كلاف كردن چله ها و گره زدن آنها به تير فوقانی و دوختن قسمت بافته شده قالی به تير زيرين در اين دستگاه حذف گرديده است. هنگام پايين كشيدن قالی مي توان با بيرون كشيدن چهارگوه از شكاف باهوها چله ها را به سرعت رها ساخت. به اين ترتيب قالی پايين مي آيد و قسمت بافته شده را طوری بر روی دار قرار می دهند كه به سهولت مي توان آن را مورد بازرسي قرار داد. • قلاب تبريزی در شهر تبريز كارد مخصوص به كار برده می شود كه با كاردهای ديگر اختلاف مهمی دارد. اين كارد تركيبی است از يك تيغه تيز و قلابي شبيه قلاب دكمه انداز كه در انتهاي تيغه تعبيه شده است. از قلاب براي گره زدن و به جاي گره زدن بوسيله دست، و از تيغه براي بريدن نخ پس از بستن گره استفاده مي كنند. در سراسر ايران نوعي شيوه قاليبافی تقلبي رواج يافته كه به شهرت نيك قالی ايران بسيار لطمه زده است. اين روش زيان آور اين است كه به جاي گرفتن دو رشته تار و بستن گره به آن، گره را به چهار تار می بندند، به اين ترتيب فرشی كه بافته مي شود تنها نصف گره هايی را كه بايد داشته باشد دارد.