آلودگي هوا
صنعت مدرن امروز با توليد گازها و ذرات آلوده معلق در هوا فضايي براي نفس كشيدن باقي نمي‌گذارد و استشمام هواي پاك را كه همواره مايه شادماني زندگي بشر بوده، به آرزويي دست نيافتني تبديل مي‌كند.
آلودگي هوا همواره در شرايط بحراني منجر به مرگ و مير انسانها شده است. مشكل آلودگي هواي كلان شهرها عمدتا ناشي از حركت وسايل نقليه و كارخانجات صنعتي است كه اينها از آلاينده‌هاي ناشي از فعاليتهاي انسانها به شمار مي‌روند.
آلاینده های هوا را در دو دسته نوع اول و نوع دوم تقسیم می کنند.
آلاینده نوع اول آلاینده یی است که به وسیله یکی از منابع آلاینده انسانی یا طبیعی تولید شده و به هوا می رود. منوکسید کربن و دی اکسید کربن از جمله این دسته آلاینده ها است که در نتیجه سوختن به وجود می آید،
آلاینده نوع دوم آلاینده یی است که از واکنش شیمیایی آلاینده نوع اول با دیگر اجزای هوا به وجود می آید، برای مثال تشکیل ازن در مه دود نور شیمیایی از جمله مهم ترین انواع آلاینده های نوع دوم است.
آلودگی هوا به دلایل بسیار به وجود می آید، یکی از مهمترین این دلایل سوزاندن سوخت های گوناگون است. برای مثال مصرف سوخت در نیروگاه ها برای تولید انرژی الکتریکی و همچنین مصرف سوخت در خودروها از جمله اصلی ترین عوامل آلودگی هوا است. اما طبیعت نیز در بعضی موارد باعث آلودگی هوا می شود، از جمله گرد و غبارهای ناشی از توفان های صحرایی، گاز متان که در نتیجه هضم غذا از دام ها آزاد می شود، آزاد شدن گاز رادون از زمین، آزاد شدن ترکیب های آلی فرار از درختان به ویژه درخت کاج، دود و منوکسیدکربن که از آتش سوزی طبیعی جنگل ها به وجود می آید و دود و خاکسترهایی که در نتیجه فعالیت های آتشفشانی در هوا پراکنده می شود.
مفهوم آلودگی هوا بسیار گسترده است و به عوامل شیمیایی، فیزیکی یا زیست شناختی تغییر دهنده ویژگی های طبیعی جو گفته می شود، جو زمین یک سامانه طبیعی پیچیده و فعال است که موجبات تشکیل حیات در زمین را فراهم آورده است و با تغییر در جو، حیات در زمین نیز با خطر مواجه می شود.
برای مثال از سال ها پیش بشر متوجه کاهش ازن استراتوسفری شده است که یکی از پیامدهای آلودگی هواست که اثرهای زیانباری هم بر زیست بوم زمین دارد و هم تهدیدی برای سلامت جامعه بشری محسوب می شود.اکنون نگاهی داریم به مهم ترین آلاینده های هوای شهرها:
دی اکسید گوگرد:
دی اکسید گوگرد هم از فرآیندهای طبیعی وارد هوا می شود و هم از فعالیت های انسان. از جمله موارد طبیعی که دی اکسید گوگرد آزاد می کند می توان به تجزیه و سوختن مواد آلی، آزاد شدن از سطح دریا و فوران های آتشفشانی اشاره کرد. انسان نیز با سوزاندن سوخت های فسیلی مقدار زیادی از این آلاینده را وارد هوا می کند. دی اکسید گوگرد در آب حل می شود و اسید سولفوریک را به وجود می آورد که ماده یی خورنده است و بافت های گیاهان و جانوران را در خود حل می کند. دی اکسید گوگرد می تواند بیماری های تنفسی بسیاری را به وجود آورد.
بسیاری از ما فکر می کنیم که همه آلاینده ها گازی هستند، اما واقعیت آن است که ذرات ریز جامد یا مایع معلق در هوا نیز می توانند باعث آلودگی شوند. از جمله این ذرات معلق می توان به ذرات غبار، هاگ گیاهان، باکتری ها و نمک اشاره کرد.
از جمله فعالیت های بشر که به انتشار ذرات معلق منجر می شود می توان به معدن کاری، سوزاندن سوخت های فسیلی، حمل ونقل، کشاورزی و استفاده از سوخت های جامد برای پخت و پز و تولید گرما اشاره کرد. ذرات معلق را می توان بر اساس اندازه آنها تقسیم بندی کرد. ذرات بزرگ تر به طور معمول خیلی زود ته نشین و از هوا جدا می شوند، اما ذرات کوچک تر ممکن است روزها و ماه های متوالی در هوا باقی بمانند. مهم ترین راه برای حذف این ذرات معلق بارش باران است. ذرات بزرگ تر هنگام تنفس در بینی به دام می افتند، اما ممکن است ذرات کوچک تر به ریه ها برسند و بیماری های تنفسی را به وجود آورند.
اکسیدهای نیتروژن:
از جمله مهم ترین اکسیدهای نیتروژن که در هوا وجود دارد می توان به اکسید نیتریک (NO)، دی اکسید نیتروژن (NO۲) و اکسید نیترو (N۲O) اشاره کرد که در این میان مقدار اکسید نیترو از دو آلاینده دیگر کمتر است، اما گاز گلخانه یی مهمی است که در پدیده گرمایش جهانی نقش بسیاری دارد. از جمله مهم ترین منابع تولیدی این آلاینده، احتراق سوخت در خودروها است. این اکسیدهای نیتروژن ممکن است روزهای متوالی در هوا باقی بمانند و طی این مدت با انجام واکنش های شیمیایی اسید نیتریک، نیترات ها یا نیتریت ها را به وجود آورند. اکسیدهای نیتروژن یکی از عوامل به وجود آورنده مه دود نور شیمیایی است.
منوکسید کربن:
منوکسید کربن گازی بی رنگ و بی بو است که از احتراق (سوختن) ناقص به وجود می آید. از عوامل طبیعی تولید این آلاینده می توان به اکسید شدن متان حاصل از تجزیه ترکیب های آلی گوناگون اشاره کرد، هر چند که ممکن است همه نوع سوختن به تولید منوکسید کربن منجر شود، اما خودرو مهم ترین منبع این آلاینده در شهرهای بزرگ است.
این آلاینده بین یک تا دو ماه در هوا باقی می ماند. اکسید شدن و تبدیل به دی اکسید کربن، جذب شدن به وسیله برخی از گیاهان و جانداران ریز و شسته شدن به وسیله باران، راه های حذف آن از هوای اطراف است. هنگامی که این گاز را تنفس کنیم، به جای اکسیژن به هموگلوبین خون متصل می شود و ظرفیت حمل اکسیژن خون را کاهش می دهد. غلظت زیاد این گاز بسیار خطرناک است و حتی ممکن است به مرگ منجر شود.
ازن:
ازن گازی است بی رنگ که آلاینده نوع دوم محسوب می شود و از واکنش های شیمیایی بین گازهای آلی فعال و اکسیدهای نیتروژن در روزهای آفتابی به وجود می آید. ازن اکسیدکننده قوی است که باعث سوزش چشم ها و ناراحتی های تنفسی و همچنین نابودی گیاهان می شود. البته باید توجه داشت ازن موجود در لایه تروپوسفر (لایه های نزدیک به سطح زمین) آلاینده محسوب می شود، ولی ازن لایه استراتوسفر (لایه های بالاتر جو) نه تنها آلاینده نیست، بلکه به طور طبیعی در جو تولید می شود و می تواند جلوی پرتوهای بسیار زیان آور فرابنفش خورشید را بگیرد. این همان لایه ازنی است که کارشناسان بسیار نگران سوراخ شدن آن هستند. به علت همین خصلت دوگانه ازن است که به آن «مولکول دوچهره» می گویند. متخصصان شیمی جو به ازن تروپوسفری «مولکولی خوب در مکانی بد» لقب داده اند.
سرب:
مهمترین منشاء سرب، بنزین سرب دار خودروهاست. سرب یکی از فلزهای سنگین است و هنگامی که وارد بدن شود، کارکرد مغز را به ویژه در کودکان مختل می کند. از سال ۱۹۸۵ که بنزین بدون سرب به بازار ارائه شد، از میزان سرب در هوای شهرها کاسته شده است. در ایران نیز چندسالی است که دیگر بنزین با سرب عرضه نمی شود.
مه دود نور شیمیایی:
یکی دیگر از انواع آلاینده های شیمیایی، مه دود است که از مخلوط شدن مه و دود حاصل می شود. از سوختن زغال سنگ یا دیگر سوخت های فسیلی مخلوطی از دود و دی اکسید گوگرد به وجود می آید که مه دود نامیده می شود.
اما دانشمندان از سال ۱۹۵۰ نوع دیگری از مه دود را شناختند که به آن مه دود نور شیمیایی می گویند و مخلوطی سمی از آلاینده های گوناگون همانند اکسیدهای نیتروژن، ازن تروپوسفری و ترکیب های آلی فرار است. همه این مواد، اکسیدکننده هستند و به شدت واکنش می دهند و به همین دلیل یکی از مهمترین مشکل های جوامع صنعتی است. مه دود از اثر نور خورشید بر آلاینده هایی که ناشی از فعالیت های صنعتی انسان است، به وجود می آید. هرچند که امکان تشکیل مه دود در همه شرایط آب و هوایی وجود دارد، اما زمانی که هوا گرم تر یا آفتابی تر می شود، مقدار آن بیشتر می شود. همچنین در شهرهایی که در محاصره کوه ها هستند و در نتیجه جریان باد وجود ندارد یا ضعیف است، این پدیده شدیدتر است.
در سال های اخیر در نتیجه کاهش گاز دی اکسید گوگرد، از مقدار مه دود کاسته شده است، اما آلودگی های ناشی از خودروها هنوز هم باعث ایجاد این پدیده می شود. هرچند مه دود برای سلامتی همه انسان ها زیانبار است، اما کسانی که دارای بیماری های قلبی و تنفسی باشند (همانند بیماران مبتلا به تنگی نفس و برونشیت) در برابر آن آسیب پذیرترند.
مه دود باعث می شود عمل تنفس و به ویژه نفس های عمیق برای ریه ها دردآور شود و سوزش چشم ها و بینی را در پی دارد. همچنین غشای محافظ مجراهای بینی را از بین می برد و در فرآیند بهبود جراحت ها اختلال ایجاد می کند و در نتیجه آسیب پذیری فرد در برابر بیماری ها بیشتر می شود. کارشناسان بهداشتی مدعی هستند در زمان هایی که میزان مه دود بیشتر می شود، میزان مرگ ناشی از ناراحتی های تنفسی نیز بیشتر می شود.
باران اسیدی:
یکی دیگر از مشکلات حاصل از آلودگی هوا، بارش باران های اسیدی است که خود پیامدهای بسیار ناگواری را در پی دارد. باران اسیدی هنگامی به وجود می آید که PH باران بر اثر حل شدن گازهایی مثل دی اکسید گوگرد و اکسیدهای نیتروژن کم شده و به مقدار ۶/۵ تا ۵/۴ برسد. (PH آب معمولی ۷ است و هرچه که PH آب از ۷ کمتر شود، آب اسیدی تر می شود.) این گازها از سوختن ترکیب های دارای گوگرد و نیتروژن به وجود می آید، هرچند ممکن است، منشاء طبیعی هم داشته باشند.
باران اسیدی باعث اسیدی شدن آب رودخانه ها و دریاچه ها می شود که برای ماهی ها و دیگر آبزیان بسیار زیان آور است. از طرف دیگر باران اسیدی می تواند باعث اسیدی شدن خاک و کاهش محصولات کشاورزی شود. باران اسیدی همچنین باعث تسریع هوازدگی و فرسودگی ساختمان ها نیز می شود.
اولین بار باران اسیدی را در منچستر (یکی از شهرهای مهم انقلاب صنعتی) انگلستان گزارش کردند. دانشمندان در سال ۱۸۵۱ به وجود رابطه بین آلودگی هوا و باران اسیدی پی بردند، اما در بیست سال اخیر توجه افکار عمومی به این مساله بیشتر شده است. دانشمندان برای بررسی میزان باران اسیدی و رابطه آن با انقلاب صنعتی لایه های مختلف یخچال ها را بررسی می کنند. در این بررسی ها مشخص شده است که PH باران از آغاز انقلاب صنعتی به یکباره کاهش یافته و از ۶ به ۵/۴ تا ۴ رسیده است.
دانشمندان با بررسی موجودات ریزی به نام دیاتومه که در آبگیرها زندگی می کنند نیز به نتیجه مشابهی رسیدند. هنگامی که دیاتومه ها می میرند، در رسوب های کف آبگیرها ته نشین می شوند. دیاتومه ها در PH ویژه یی رشد می کنند و تعداد دیاتومه هایی که در اعماق گوناگون یافت می شود، نشان دهنده تغییر PH طی سال های مختلف است.
پس از انقلاب صنعتی انتشار اکسیدهای گوگرد و نیتروژن به شدت افزایش یافت. کارخانه های صنعتی و نیروگاه هایی که از سوخت فسیلی و به ویژه زغال سنگ استفاده می کنند، از مهمترین عامل های انتشار این گازها هستند. بخش حمل و نقل نیز یکی دیگر از عوامل افزایش اکسیدهای نیتروژن در هوا و تولید باران های اسیدی است.
راهکارها
از آنجایی که دود حاصل از کارخانه ها باعث آلودگی هواست، بسیاری از کارخانه ها با ساخت دودکش های بلند توانستند از آلودگی هوای اطراف بکاهند. هرچند این دودکش ها از شدت آلودگی در مناطق اطراف کاست، اما وسعت محیط های آلوده را گسترش داد. هم اکنون حتی در مناطق دور از کارخانه های صنعتی نیز باران های اسیدی می بارد، برای مثال منشاء باران های اسیدی که در اسکاندیناوی می بارد، دودهای کارخانه های دیگر مناطق اروپاست. هم اکنون باران اسیدی یکی از مشکلات کشورهای چین، شرق اروپا و روسیه است، باران اسیدی در امریکا به شدت به جنگل ها آسیب رسانده است. در این مناطق از زغال سنگ دارای گوگرد برای تولید حرارت وانرژی برق استفاده می شود.
آلودگی های زیست محیطی ناشی از فعالیت کارخانه ها بر محیط زیست :
مسأله آلودگي يكي از مهمترين و حادترين مسائل ناشي از تمدن انساني در جهان امروز به شمار مي رود چرا كه از اعماق چند هزار متري زمين گرفته تا معادن ، آبهاي تحت الارضي، بيوسفر، تروپوسفر و حتي در داخل هواپيماهاي بلند پرواز و جو خارجي زمين ، چرخه و سيستم حيات را مورد تهديد قرار داده است . مولكول آلاينده اي كه امروز از كارخانه يا منبع آلوده كنندة ديگري مثلاَ در اروپا، وارد محيط مي شود اگر تجزيه نشود يا تغيير شكل ندهد احتمالاَ بعد از چندي مي تواند در رية انسانهايي كه در قلب جنگلهاي آفريقا يا دشتهاي وسيع آسيا زندگي مي كنند وارد شود .
محيط زيست كنوني انسان در اثر فعاليتهاي آدمي همواره در معرض آلودگيهاي مختلف قرار دارند و با توجه به اختلافاتي كه انسان پرتعدادتر و پرمصرف تر از گذشته ، بر منابع محيطي وارد مي آورند لازم است به بررسي مختصري از انواع، منابع و عوارض آلوده كننده هاي محيطي بر روي انسان ، نبات، حيوانات و مواد مختلف پرداخته شود .
آلودگي براي افراد مختلف مفهوم و معني متفاوتي دارد . مردم معمولي ممكن است تحريك چشم ناشي از يك گاز يا آب آلوده را آلودگي به حساب آورند . براي كشاورزي كه يك عامل به گياهان يا حيواناتش آسيب مي رساند آلودگي محسوب مي شود اما هر گاه بخواهيم تعريف جامع و كلي براي آلودگي محيط زيست در نظر بگيريم چنين مي توان گفت كه آلودگي محيط عبارت است از «وجود يك يا چند مادة آلوده كنند در محيط زيست به مقدار و مدتي كه كيفيت يا چرخة طبيعي را بطوري كه مضر به حال انسان يا حيوان، گياه و يا اثار و ابنيه باشد تغيير دهد . به بيان ساده تر هر گاه ماده يا موادي بيگانه با غلظتي خاص وارد عناصر محيطي شوند و تعادل طبيعي آنها را بر هم بزنند صحبت از آلودگي مي شود .
انواع آلودگيها
آلودگيها انواع مختلف دارد و با توجه بر فرهنگ مصرفي جوامع مختلف، هر يك به نوعي متفاوت محيط زيست را تهديد مي كند . آلودگي آبها – آلودگي هوا – آلودگيهاي بصري و صوتي از انواع مختلف آنها به شمار مي روند به علت تأثيرات جدي دو نوع آلودگي هوا و آلودگي آبها، در اين مقاله به تفصيل به منابع، انواع و مضرات هر كدام پرداخته مي شود .
منابع آلودگي هوا:
صحبت از آلودگي هوا در حقيقت گفتگويي است دربارة بسياري مواد و تركيبات كه از منابع گوناگون و بخصوص ساخته دست انسان پديد آمده و آكولوژي شيميايي اتمسفر را دگرگون نموده است.
منابع آلودگي هوا:
بطور كلي منابع الوده كنندة هوا عبارتند از منابع طبيعي و منابع غيرطبيعي يا مصنوعي با توجه به تأثيرات مثبت فعل و انفعالات عناصر طبيعي در دراز مدت مانند طوفانها – گرد و غبار صحراها – دود و خاكسترهاي آتش سوزيهاي جنگلي ، املاح موجود در جو، فعاليتهاي آشتفشاني ، شهابهاي آسماني و منابع گياهي و حيواني ، بعضي عقيده دارند كه در كوتاه مدت ، اينگونه منابع در اثر بر هم زدن تعادل ظاهري در محيط زيست، موجب آلودگي مي شوند . بدانجهت اينگونه فعل و انفعالات طبيعي را در گروه آلاينده هاي طبيعي قرار مي دهند .
منابع غيرطبيعي يا مصنوعي ، بر عكس به دست انسان بوجود آمده و آلودگيهاي ناشي از آن حاصل فعاليتهاي آدمي است . از جمله وسايل نقليه – صنايع – منابع تجاري و خانگي و …
مطالعات و اندازه گيريهاي انجام يافته بر روي غلظت آلاينده ها در نقاط مختلف شهرهاي پرترافيك نشان داده است كه در خيلي از موارد هوايي كه تنفس مي كنيم از نقطه نظر مونواكسيد كربن و هيدروكربوهاي نسوخته به مراتب از حد مجاز آلوده تر است . اگرچه صنعت و تكنولوژي ، عامل رشد اقتصادي كشورها هستند ولي آلودگي هوا نيز ره آورد آنهاست . در صورت عدم وجود عناصر آلوده كننده درصد گازهاي موجود در هواي پاك بصورت جدول زير است :
ازت ۷۸٪ هلیوم ۵پی.پی.ام
اکسیژن ۱۹٪ متان ۵.۱پی.پی.ام
بخار آب ۲٪ دی اکسید ازت ۰.۳پی.پی.ام
آرگون ۱٪ هیدروژن ۰.۲پی.پی.ام
دی اکسید کربن ۰.۳٪ گزنون ۰.۱پی.پی.ام
نئون ۱۸پی.پی.ام ازن ۰.۰۲پی.پی.ام
ولي تأثير عوالم آلوده كنندة زير مي تواند تركيب موجود را بر هم زده و با افزايش يا كاهش ميزان نسبت گازها هوا را آلوده كند .
عوامل آلودگي هوا:
صحبت از آلودگي هوا در حقيقت گفتگويي است دربارة بسياري مواد و تركيبات كه از منابع گوناگون و بخصوص ساخته دست انسان پديد آمده و اكولوژي شيميايي اتمسفر را دگرگون نموده است اين مواد بصورت جامد، مايع و گاز در هوا پراكنده مي شوند .
براي بررسي دقيق پديده آلودگي هوا بايد از مسيري كه اين مواد از ابتدا مي پيماند تا بر محيط تأثيرات منفي خود را بگذارند، املاح كافي داشت . با اين حال آلوده كننده هاي مهم هوا بدون در نظر گرفتن حالات خاص، عبارتند از مونواكسيد كربن – اكسيدهاي گوگرد – اكسيدهاي ازت – اكسيد كننده هاي فتوشيميايي – هيدروكربورها – ذرات معلق در هوا و مواد راديو اكتيو
مونواكسيد كربن: گازي است بي رنگ، بي بو و بي مزه كه قسمت اعظم آن از احتراق ناقص مواد كربن دار ايجاد مي شود . منبع اصلي توليد مونواكسيد در شهرها، وسايط نقليه موتوري است . البته فعاليتهاي صنعتي و احتراق ناقص سوخت در تأسيسات تجاري و دستگاههاي حرارتي و سوختن زباله نيز در توليد اين گاز سهيم هستند ولي ميزان توليد اين گاز از طريق اين منابع در درجات بعدي اهميت قرار دارد.
تأثيرات : ميل تركيبي هموگلوبين خون كه عامل انتقال اكسيژن به بافتهاي بدن است با مونواكسيد كربن دويست مرتبه بيشتر از ميل تركيبي آن با اكسيژن است در نتيجه وجود مقدار كمي از اين گاز و تركيب آن با هموگلوبين خون موجب كربوكسي هموگلوبين ، كه يك تركيب پايدار است مي شود . اين تركيب از مقدار هموگلوبيني كه اكسيژن را به بافتهاي بدن مي رساند مي كاهد و همچنين از جداشدن اكسيژن و هموگلوبين از يكديگر جلوگيري مي كند . ضمناَ مونواكسيد كربن در خون، فشار نسبي گاز اكسيژن را كاهش مي دهد و نيروي محركه انتشار در بافتهاي بدن را كم مي كند مجموعة اين تغييرات ، موجبات ايجاد مسموميتها و حساسيتهاي زيادي از جمله تضعيف مركز اعصاب و ايجاد مسموميت عدم تشخيص زمان – حساسيت به نور و كاهش قدرت بينايي – كاهش قوه با صره و كنترل حركات اختياري را فراهم مي آورد .
اكسيدهاي گوگرد :
از گروه اكسيدهاي گوگرد – ايندريد سولفور و (SO2) از نظر آلودگي هوا اهميت بيشتري دارد.
منابع اصلي توليد اين گاز ، فعاليت انسان ، سوختها و كانه هاي گوگرد دار مي باشند . گاز اخير در محيط مرطوب به سرعت در ذرات آب حل گرديده و توليد اسيد سولفوريك مي نمايد كه به نوبه خود ممكن است به تشكيل نمكهاي سولفاته از قبيل سولفات آمونيم بيانجامد . اسيد سولفوريك چنانكه توسط باران در آبهاي وارد گردد حيات ابزياني را كه در ph معيني قادر به ادامة زندگي هستند به خطر مي اندازد .
تأثيرات: گاز انيدريد سولفور و در غلظت هاي بسيار كم هم موجب ايجاد واكنشهايي در مغز مي گردد تنفس هوايي كه حاوي مقادير كمتر از يك واحد در ميليون (ppm) از اين گاز باشد در يك مدت ده دقيقه اي موجب افزايش ضربان قلب و سرعت حركات تنفسي مي گردد و اگر غلظت آن اندكي بيشتر شود ظرفيت جاري تنفسي را كاهش مي دهد و گلو و مجاري تنفسي خشك غلظت آن اندكي بيشتر شود ظرفيت جاري تنفسي را كاهش مي دهد و گلو و مجاري تنفسي خشك مي شوند . آزمايش خون افرادي كه تحت تأثير گاز ايندريد سولفورو قرار گرفته اند نشان مي دهد كه اين گاز سنتز DNA (عامل وراثت ) را مختل نموده و از رشد برخي از گلبولهاي سفيد خون جلوگيري مي كند و در نتيجه به حالت دفاعي بدن آسيب وارد مي سازد و گاهي نيز قادر است دگرگونيهاي توارثي به بار آورده و نحوة وراثت را تغيير دهد.
اكسيدهاي ازت:
مهمترين اكسيدهاي ازت آلوده كننده هوا، اكسيد نيتريك (NO) و دي اكسيد ازت (NO2) مي باشند كه در واكنشهاي فتوشيميايي و تشكيل اسموك (دودمه) دخالت دارند . دي اكسيد ازت موجود در جو در اثر جذب نور خورشيد به اكسيد نيتريك و اكسيژن اتمي تجزيه مي شود . اكسيژن اتمي در تركيب با مولكول اكسيژن ، گاز ازن (O3) را تشكيل مي دهد . هر گاه در محيط هيدروكربور نسوخته وجود داشته باشد (به علت اكسيداسيون ناقص هيدروكربورها ، مقادير اكسيد كربن ، تركيبات آلي اكسيژن دار ، هيدروكربورهاي اشباع نشده به اضافه هيدروكربورهاي سوخته نشده وارد هوا مي شود ) مي تواند اكسيد نيتريك را از سيستم خارج سازد . در صورتي كه هيدروكربورهاي سوخته در محيط موجود نباشند اكسيد نيتريك مي تواند مجدداَ روي ازن اثر نموده و مولكول اكسيژن و دي اكسيد ازت توليد كند .
تأثيرات: تشكيل مه در هواي سرد نزديك زمين و تركيب ذرات آن با اكسيدهاي فتوشيميايي حاصل از اكسيدهاي ازت و نيز ايجاد پديدة وارونگي (اينورژن) ، دودمه خطرناكي را ايجاد مي كنند كه در آن تركيبات آلودگيها غليظتر شده و سوزش چشم – سرفه – آبريزش چشم – خفگي – سردرد – خستگي شديد – كاهش مقاومت بدن در مقابل عفونتها و در نتيجه افزايش درصد بيماري و مرگ و مير را بدنبال دارد.
هيدروكربورها:
توليد – ذخيره و پخش مواد نفتي – فعاليتهاي صنايع پتروشيمي – استعمال حلالها – سوزاندن ضايعات و زغال چوب و همچنين تبخير و احتراق ناقص سوختها در موتور وسايط نقليه – همگي از عوامل موثر پخش هيدروكربورها در هوا مي باشند معادن زغال سنگ ، گاز طبيعي و نواحي نفت خيز نيز مقاديري از اين گاز را در هوا پخش مي كنند .
تأثيرات : اثرات مفيد هيدروكربورهاي بر انسان اغلب از طريق واكنشهاي فتوشيميايي كه مواد ثانوي آلوده ساز توليد مي كنند مي باشد . در مورد اثرات مستقيم اين تركيبات مي توان اثر تحريك كنندگي برخي نظير آلوئيدها را بر چشم و نيز خاصيت سرطان زايي تركيباتي از قبيل بنزوپيرن را ذكر نمود.
سرب نيز يكي از عناصر خطرناك هيدروكربورهاست از جمله اثرات سرب هر انسان را مي توان به موارد زير اشاره كرد : در بانوان باردار ، سرب از طريق هوا به بدن مادر راه يافته و از طريق جفت ، جنين را تحت تأثير قرار مي دهد . بر سيستم مركزي اعصاب كودكان كه در حال تكامل و رشد هستند تأثير صنفي مي گذارد . در عملكرد سيستم اعصاب، توليد خون ، ععملكرد دستگاه گوارشي و كليه ها اختلال ايجاد مي كند و در نهايت از طريق زنجيره غذايي در گياهان و جانوران تجمع يافته و در نهايت وارد بدن انسان شده و موجب آسيب رسيدن به روده ها مي شود .
ذرات معلق در هوا:
ذرات از منابع مختلف وارد هوا مي شوند كه احتراق مواد سوختي، ذوب فلزات ، كارخانجات شيميايي ، عمليات خرد كردن و ساييدن و كارخانجات توليد مصالح ساختماني از آنجمله اند .
تأثيرات: مطالعات زيست محيطي نشان داده اند كه ذرات معلق هوا در انتقال و ورود بسياري از گازهاي آلوده كننده به قسمتهاي مختلف دستگاه تنفس نقش عمده اي دارند زيرا نفوذ آنها در مجاري تنفسي به تنهايي و بدون كمك ذرات امكان پذير نيست . ضمناَ از اثرات نامطلوب ذرات و گرد و غبار در هوا، كاهش ميدان ديد قابل بررسي است كه بروز مشكلاتي در حمل و نقل زميني از آنجمله اند .
مواد راديو اكتيو:
بعد از جنگ جهاني دوم، استخراج كانه هاي مواد راديو اكتيو طبيعي ، انفجارهاي اتمي ، راكتورهاي جديد و صنعت انرژي اتمي ، مصرف مواد راديو اكتبو در كشاورزي. صنعت ، طب و ساير امور سبب آلودگي هوا با مواد راديو اكتيو گرديده است . استرنسيوم ، سزيوم ، يد ، اورانيوم، كربن ، پلوتونيوم ، فسفر ، سديم و كلسيم نمونه هايي از اين مواد راديواكتبواند . سالانه مقداري راديواكتيو نيز بطور طبيعي در اثر تشعشعات كيهاني، رادون و تورون موجود در هوا و غيره بوجود مي آيند كه ميزان و اثرات آنها در مقايسه با مواد راديواكتيو ناشي از فعاليتهاي انساني بسيار ناچيز است .
تأثيرات:
مخفي ترين و وحشتناكترين منبع آلودگي محيط ، مواد راديو اكتيو هستند كه اثرات جسماني و ژنتيكي در كليه موجودات زنده پديد مي آورند زيرا هر نوع در معرض تشعشع قرار گرفتن با اثرات سويي به ويژه در ريه ها، چشمها ، پوست و اعضا سازنده تركيبات خون همراه بوده و به دليل تكثير ناسالم، اثرات نامطلوبي در اجتماع بر جاي مي گذارند . بارزترين نمونه اين نوع الودگي را مي توان در بمباران اتمي ناكازاكي و هيدروشيماي ژاپن و حادثه نيروگاه اتمي چرنوبيل شوروي سابق مشاهده كرد با وجود اينكه از حادثه ژاپن پنجاه و هشت سال مي گذرد باز هم مردم از اثرات آن رنج مي برند و نوزادان ناقص الخلقه به دنيا مي آيند .
آلودگي آب:
از نظر مقدار و حجم، ۲/۹۷ درصد از آبهاي موجود در سيارة زمين در اقيانوسها و درياها انباشته شده اند . حجم آبهاي شيرين در جهان بسيار كم و فقط ۸/۲ درصد آبها است از اين ميزان نيز، مقدار زيادي به شكل يخ در يخچالهاي قطبي و كوهستاني (۱۵/۲ درصد ) و ابهاي زيرزميني (۶۲/۰ درصد) قرار دارد و تنها ۰۰۰۱/۰ درصد از كل حجم آبهاي جهان در دسترس انسان است . اين ميزان نيز با توجه به عوامل زير در معرض آلودگي قرار دارند.
۱ – ضايعات تقاضا كنندة اكسيژن :
اين ضايعات مواد آلي هستند كه بوسيلة باكتريها اكسيده شده و مبدل به دي اكسيد كربن و اب گرديده اند منابع توليد كنندة اين ضايعات مصارف محلي، صنعتي و كشاورزي مي باشند كه موجبات كمبود اكسيژن در آب را فراهم مي كنند اين خصيصه به بي . اُ . دي (B.O.D) معروف است . افزايش بي . اُ . دي نشانگر كاهش ميزان اكسيژن در آب و در نتيجه تهديد حيات آبي و اختلال در فتوسنتز در آب است .
