مقدمه
ورزش پدیده ای جمعی، جهانی و تاریخی است. ورزش از یك طرف به عنوان یك نهاد اجتماعی دارای كاركردهای خاص خود برای نظام اجتماعی ایست و از طرف دیگر به عنوان جزیی از نظام اجتماعی تحت تأثیر نظام كل می باشد. ورزش پدیده ای اجتماعی با قدمتی برابر با پیدایش خود انسان است و دارای ارزش ها و هنجارها، قواعد و قوانین و آداب رسوم خاص خود می باشد. ورزش به شكل رسمی و غیررسمی آن بدون قواعد
و قوانین وجود عینی ندارد. ورزش در هر جامعه ای متأثر از ساختار اجتماعی حاكم بر همان جامعه و بیانگر ارزش ها و هنجارهای حاكم بر آن جامعه بوده و شكل می یابد.
ارائه تعریفی دقیق از ورزش به راحتی امكان پذیر نیست، زیرا نمی توان تعریفی ارائه داد كه همه رشته های مختلف ورزشی را دربرگیرد. كواكلی، ورزش را عبارت از یك فعالیت رقابتی نهادینه شده كه مستلزم كاربرد نیروی جسمانی شدید و یا استفاده از مهارتهای جسمانی پیچیده به وسیله شركت كنندگانی است كه توسط عوامل درونی و بیرونی تحریك می شوند تعریف می كند .
اخلاق و ورزش حرفه ای
امروزه با گسترش روزافزون ورزش های حرفه ای و به حاشیه رفتن روح بازی گونه ورزش ها، مسئله ضعف اخلاق در ورزش نیز مطرح می شود. هر چند در تعریف از ورزش باید به نسبیت ها توجه كرد در تعریف از اخلاق در ورزش نیز باید به ویژگی های مورد نظر هر جامعه در مورد رعایت امور اخلاقی در ورزش توجه داشت. در تعریف آن به طور عام می توان گفت: «اخلاق ورزشی تعهد به تقدم قائل شدن برای عدالت و همكاری در محیط ورزش رقابتی» است .
اما با حرفه ای شدن ورزش، ورزشكار به ماشینی تبدیل می شود كه فقط به انجام وظیفه مشغول است. هر چه ورزش ها به سوی حرفه ای تر شدن به پیش می رو ند از ابعاد اخلاقی آنها كاسته می گردد و روح ماشینی آن رشد می یابد و اینجاست كه سخن از ورزش فاقد اخلاق به میان می آید، ورزش ماشینی انسان ماشینی شده غربی به دنبال یك چیز هست آن هم منفعت! ورزش(ورزش حرفه ای) را از دو دیدگاه متفاوت جامعه شناختی مورد توجه می توان قرار داد .
اخلاق حرفه اي در ورزش
در تعریف ورزش گفته شده است که:” فعالیت های جسمانی که با رقابت همراه است و تابع یک سری قواعد و مقررات خاص می باشد”. داوران در هر رشته ورزشی ملزم به اجرای قواعد و مقررات مربوط به آن رشته هستند و وجود اینگونه مقررات، بحث اخلاق در ورزش را مطرح می سازد .
در اینجا این سؤال مطرح می شود که آیا اخلاق در ورزش متمایز از اخلاقی است که در تجارت، حقوق یا پزشکی وجود دارد؟ اگر ما ناچاراز داشتن قواعد اخلاقی در ورزش هستیم باید تعیین این قواعد را به معلمین اخلاق واگذار نماییم یا افراد ذیریط با ورزش باید درک واقعی از اخلاق داشته باشند و به اهمیت مفاهیم اخلاقی رایج در ورزش آگاهی داشته باشند تا بتوانند وظایف خود را به درستی و صداقت انجام دهند .
به طور کلی، هر فردی که ناچار از تصمیم گیری است باید تصمیم خود را بر مبنای اصول راهنمای مشخصی استوار نماید. حال چگونه باید یک تصمیم منطبق بر اخلاق گرفت و چه اصولی به عنوان راهنما باید به کار برده شوند؟ آیا هر فرد فقط آنچه را که درست می پندارد، باید انجام دهد؟ آیا در یک تصمیم گیری تنها جنبه های قانونی را باید در نظر داشت و سایر اصول را فراموش نمود؟ به عبارتی دیگر، آیا رفتاری می تواند قانونی اما غیر اخلافی باشد؟ معیارهای عمومی اخلاقی نظیر بازی جوانمردانه، صداقت و درستکاری مبنایی برای اخلاق در ورزش هستند و ورزش مانند هر رویداد دیگری تاکید زیادی بر رعایت قواعد و مقررات دارد. اخلاق شعبه ای از فلسفه است زیرا بر آنچه درست و غلط است تمرکز دارد اما موضوع مهم یافتن معیاری است که تعیین نماید که از لحاظ اخلاقی چه چیزی صحیح یا غلط می باشد. یک جنبه از اخلاق در ورزش به آن می پردازد که چگونه افراد و تیم ها در هنگام مسابقه یا حضور در رقابت های ورزشی باید رفتار کنند. در این مورد، موضوع عمده رقابت نمودن با حریف اما در مسیری درست می باشد. در مسابقات در سطح جوانان، هدف توسعۀ شخصیت از راه سخت کوشی، احترام، کار تیمی، شهامت و نظم است در حالی که در ورزش حرفه ای هدف بردن حریف از راه تلاش بیشتر و مهارت است نه بردن به هر طریقی و از راه نیرنگ و فریب. هر چند که این یک انتخاب شخصی بوده اما سایر افراد نظیر مربیان،
هم تیمی ها، تماشاگران و مدیران نیز در این تصمیم گیری مؤثر هستند .اخلاق تجاری در مواردی با اخلاق در ورزش ارتباط پیدا می کند به طور مثال هنگامی که می خواهیم یک رویداد ورزشی را سازماندهی کنیم. شرکت های تجاری در دنیاد متغیر اقتصادی با رقابت شدیدی روبرو هستند و در موارد بسیاری ناچار از پیروی از اصل ” تجارت، تجارت است” هستند که در مواردی می توان نشانه هایی از آن را در ورزش یافت. باید توجه داشت که منافع رعایت اصول اخلاقی در ورزش در دراز مدت نمود می یابد و تمرکز بر موفقیت های کوتاه مدت می تواند موجب غفلت از تأثیر منفی این گونه موفقیت ها در دراز مدت شود. دیدگاه رفتار غیر اخلاقی باید جای خود را به فهم این موضوع دهد که رعایت اصول اخلاقی برای افراد حاضر در آن ورزش سودمند می باشد .
ذات هر ورزشی بر رقابت استوار است اما رابطۀ بین ورزشکاران و تماشاگران باید بر مبنای تعامل و همکاری باشد ونه مغایرت و تضاد. در مدل همکاری ورزشکاران با تلاش و حفظ روحیۀ ورزشکاری همزمان به تماشاگران، مدیران، تیم مقابل و داوران نیز احترام می گذارند. در ورزش حرفه ای، از یک سو ورزشکاران در هر فرصتی از بیمارستان ها بازدید کرده و با کودکان بیمار صحبت می کنند و از سویی دیگر تماشاگران به حریم زندگی خصوص ورزشکاران احترام گذاشته و از توهین و به کار بردن الفاظ زشت خودداری کرده و زمان و انرژی که ورزشکار برای موفقیت صرف نموده است را مورد قدردانی قرار می دهند .
ورزش از آن جهت اهمیت یافته است که افراد گوناگون باید با یکدیگر همکاری نمایند تا انسجام و یکپارچگی را بوجود آورده تا بتوانند برای خود، تیم، شهر و کشور خود افتخار و غرور بیافرینند. ارزش ذاتی یک رقابت ورزشی در ظرفیت تولید کیفیتی از تجربۀ درونی برای ورزشکاران و تماشاگران است که بی بدیل و بیاد ماندنی می باشد .
بسیاری از ارزش ها جهانی بوده و درکی مشترک از آن در تمامی جوامع وجود دارد نظیر انصاف یا فریبکاری. برخی از دلایل برای ارائه رفتار غیر اخلاقی توسط ورزشکاران، مدیران باشگاه ها و مربیان موارد زیر می باشند .
تأکید بیش از اندازه بر پیروزی که موجب بروز مفهوم "پیروزی به هر قیمتی ” شده است؛ کسب شهرت و منافع اقتصادی در ورزش؛ فشار از سوی تماشاگران، مدیران و اقوام برای رسیدن به سطوح کیفی بالاتر؛ عدم تأکید بر روحیه ورزشکاری و اهمیت کار تیمی در سطح آماتوری؛ تجاری شدن ورزش؛ تأکید بیش از اندازه بر اهمیت نقش ورزش در سطح جامعه به طور کلی که دستیابی به موفقیت را به هر قیمت توجیه می سازد .
براساس مادۀ ۷۳ قانون جدید انضباطی فیفا، کمیتۀ اخلاق به نهادهای قضایی فیفا که شامل کمیتۀ انضباطی وکمیتۀ تجدیدنظر بود اضافه گردید و در کمیتۀ اجرایی فیفا این مقررات را در تاریخ ۱۷ ژوئیه ۲۰۱۲ را در ۸۸ ماده به تصویب رساند. این مجموعه مقررات بر رفتاری که به تمامیت و اعتبار فوتبال لطمه وارد می کند و به طور خاص بر رفتار غیر قانونی، غیر اخلاقی و غیر اصولی اعمال خواهد شد. و بر تمام مقامات رسمی و بازیکنان و همچنین کارگزاران رسمی مسابقات و بازیکنان اعمال خواهد شد مقررات اخلاقی فیفا مواردی نظیرقواعد کلی رفتاری،وظیفۀ بی طرفی، وفاداری، رازداری، افشاگری، عدم تعارض منافع، پیشنهاد و قبول هدایا و سایر منافع، رشوه و فساد، حق دلالی و گرفتن کمیسیون، عدم تبعیض و درستی مسابقات و رقابت هارا در برمی گیرد .
کمیتۀ اخلاق مرکب از یک اتاق تحقیق و یک اتاق حکمیت است وکمیتۀ اخلاق حق رسیدگی به تمام دعاوی ناشی از اعمال مقررات اخلاقی فیفا و سایر قواعد و مقررات فیفا را دارد همچنین کمیتۀ اخلاق حق قضاوت در زمینۀ رفتار تمامی افرادی که ملزم به رعایت این مقررات هستند، هنگامی که وظایف خود را ایفا می کنند، دارد
از سویی فیفا، مقررات رفتاری خود را در۶ خرداد ۱۳۹۱ به تصویب رساند وتأکید نمود که رعایت اصول رفتاری وضع شده در مقررات رفتاری برای فیفا و اهدافش ضروری است، بخصوص برای حفظ و ارتقای فوتبال به طور مداوم و توسعۀی جهانی آن در پرتو ارزش هایی چون وحدت، آموزش و ارزش های فرهنگی و انسانی و به طور مشخص توسط برنامه های توسعه و جوانان و همچنین جلوگیری از هرگونه روش و یا اعمالی که ممکن است سلامت بازیها و رقابت ها را به خطر انداخته و یا موجب سوء استفاده از فوتبال شود .
مقررات رفتاری در خصوص همه اعضای خانواده فیفا اعمال می شود، به طور مشخص برای مقامات رسمی: مقامات رسمی شامل همۀ اعضای فدراسیون ها، اعضای کمیته ها، داوران و کمک داوران، مربی ها، تمرین دهنده ها و هر فرد دیگری که مسئولیت فنی، پزشکی و یا اداری در فیفا، یک کنفدراسیون ، فدراسیون، لیگ و یا باشگاه را بر عهده دارد، می شود .
فیفا یازده اصل اساسی برای عمل و رفتار تعیین نموده است که شامل :
- صداقت و رفتار اخلاقی
- احترام به دیگران
- عدم تحملِ تبعیض و آزار و اذیت
- بازی جوانمردانه
- تبعیت از قانون، قواعد و مقررات
- جلوگیری از تعارض منافع
- شفافیت و اطاعت
- مسئولیت های اجتماعی و زیست محیطی
- مبارزه علیه مواد مخدر و دوپینگ
- عدم تحملِ رشوه و فساد
اصول اخلاقي در ورزش
برخی از وظایف و فضایل اخلاقی که یک ورزشکار باید آنها را در میادین ورزشی رعایت کند :
1-جهاد با نفس امّاره: یعنی، مبارزه با هوا و هوسهای شیطانی که آدمی را به سوی گناه و معصیت فرا می خواند. یک ورزشکار باید – همانند هر انسان دیگری- با این هوسهای شیطانی مبارزه کرده و بر آنها غلبه کند .
رسول اکرم (ص) فرمود: نیرومند و قهرمان کسى نیست که در کُشتى، رقیب خود را بر زمین زند، بلکه نیرومند کسى است که در موقع خشم، مالک نفس خود باشد .
امام علی (ع) می فرماید: هواى نفست دشمنترین دشمنان تو است. کوشش کن که بر آن غالب و پیروز شوى و گر نه هلاکت خواهد کرد .
2- گذشت و بخشش: یک ورزش کار، باید دارای روحیه گذشت و بخشش باشد. وقتی در اوج قدرت و توانایی بوده و بر رقیب خود برتری و پیروزی یافته، بر او سخت نگیرد و در صدد انتقام جویی و صدمه زدن به حریف برنیاید. او باید عفو و گذشت را شکرانه پیروزی خویش قرار دهد .
3- رقابت شرافتمندانه و جوانمردانه: یکی از ویژگی ها در برخی از ورزشها «رقابت» است. در مباحث اخلاقی رقابت فرد به فرد است که اهمیت و محوریت دارد.
در همین رقابت است که مهارت های جسمی و روحی، توانایی ها و هم آهنگی ها باهم جمع می شوند و موجب رشد جسمی و روحی یک ورزشکار می شود .
4 - پرهیز از تکبّر : ورزشكار هر چند نيرو مند باشد نبايد به قدرت ، توان و مقاماتي كه دارد مغرور شده و بر ديگران تكبر ورزد .
نتيجه گيري
شکل ایده آل ورزش این مسئله را که چه رقابتی می تواند به دوستی و رفاقت بینجامد، به خوبی به نمایش می گذارد. اگر یک ورزشکار به رقیب خود تنها به عنوان یک دوست نگاه کند و بداند که قصد تخریب او را ندارد و دشمن خود تلقی ننماید، بلکه او را مانند خود، فردی دارای توانایی ها و فضایل مشابهی ببیند، این رقابت به دوستی می انجامد و دیگر «بردن به هر قیمت»، حتی با فریب کاری، میانشان در کار نیست .
