در ابتدا باید به این نکته اشاره کنم کمی دقت در مصرف غذاهای روزانه یکی از بهترین روشها برای شناخت طبع و مزاج است، که در نتیجه هم پذیرش برخی بیماری ها را از بین ببریم و هم دچار بیماری و کسالت نشویم، .قصد داریم تا با یکی از مهمترین معیارهای شناخت و تعیین سطح کیفی زندگی افراد که با نام”مزاج” شناخته می شود و یکی از مفاهیم بنیادین طب سنتی قدیم که امروزه نیز با توجه به پیشرفتهای علمی بسیاری که در سطج جهان رخ داده مورد توجه ویژه قرار گرفته است، مطلبی را به سمع و نظر شما عزیزان برسانیم. با توجه به این موضوع که دستگاه های بسیاری در حال فعالیت در بدن هستند و برخی از این دستگاه ها که هرمون های مختلفی را ترشح می کنند که مانند سیگنالهایی، بدن را به کار مربوطه وادار می سازد. بروز هر عمل حیاتی رابطه مستقیم با فعل و انفعالات شیمیایی در بدن دارد که تقریباً تمام قعل و انفعالات شیمیایی در بدن تولید حرارت می کنند. هر چند این فعل و انفعالات بیشتر باشد حرارت بیشتری تولید می شود اندازه گیری سطح این حرارت و انرژی تولید شده به وسیله “متابولیسم بازال”اندازه گیری می شود. که این مکانیسم مربوط به کار غده های تیروئید ، هیپوفیز و… است. حال اگر فردی صاحب مزاجی با درجه متابولیسم بازال بالاتر از حد طبیعی باشد، آن را “گرم مزاج” و اگر فردی صاحب مزاجی با درجه متابولیسم بازال پایین تر از حد طبیعی باشد آن را “سرد مزاج” و اگر دارای حد وسط باشد آن را فردی با “مزاج معتدل” می نامیم. حال هر داروی شیمیایی ، گیاهی حتی غذاها اگر باعث تاثیر بر متابولیسم بازال شده و تولید حرارت کنند آن ها را “گرم”و در غیر اینصورت آن ها را”سرد”می نامیم. به علاوه مزاج های ذکر شده مزاج های مرکبی هم وجود دارد که بد نیست اشاره ای هم به آنها داشته باشیم. اگر در مزاجی در بافت ها و سلولهای بدن فرد آب زیادی جمع شده باشد آن را”مزاج رطوبتی” می نامند که به صورت های مختلفی وجود دارد که آنها را “مزاج گرم و تر”و”مزاج سرد و تر” نامیده می شوند. پیدایش مزاج های مختلف در افراد به دلایل مختلفی اتفاق می افتد که ناشی از عکس العمل بدن فرد نسبت به عوامل خارجی و عوامل داخلی است.
در این مفاله سعی در معرفی”مزاج صفراوی” که در دسته مزاج های گرم و خشک قرار می گیرد خواهیم داشت که با توجه به وضعیت زندگی چه عادات غذایی و عادات فردی افراد رو به پیشرفت است و شاید در بیشتر افرادی که در جامعه مورد بررسی قرار می دهیم مزاج صفراوی را دارا می باشند.
مزاج صفراوی : در این نوع مزاج افراد تحت تاثیر غلبه و زیاد شدن صفرا(بیلی روبین) و رسوخ به تمام بافت ها و سلولهای بدن فرد که طبق تعریف صفرا با Ph 8.5 گرم و خشک است که اطبای سنتی که غلبه هر نوع مزاج را به زیاد شدن آن خلط که یه معنی زیاد شدن ماده مرض مورد نظر است. در مورد صفرا به آتش که هم گرم و خشک بوده تشبیه کرده اند، افراد دچار مشکلاتی می شوند که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت.
برای شناخت مزاج ها باید به نکاتی که در ادامه مطلب ذکر خواهد شد توجه داشت زیرا در اکثر موارد در افراد به صورت یکسان خوهد بود.
علائم شناخت مزاج صفراوی
خشکی ، زبری و تیرگی پوست ، لکه های قهوه ای : خشکی و تیرگی پوست در این افراد یکی از بارزترین نشانه های مزاج صفراوی است همانطور که اشاره شد این افراد به دلیل زیاد بودن مقدار املاح صفرا در بدنشان اغلب آمادگی پذیرش بیماری و مشکلات پوستی مانند : پسوریازیس(سودای صدفی) ، خشکی پوست و بیشتر شدن آن در فصل زمستان و ترک خوردن قسمتهایی از پوست دست و پا ها مانند : کف دست و پاشنه پاها ، خطوط و چروک صورت این افراد به دلیل خشکی پوست بیشتر نمایان می شود ، اگزما که همراه با علائمی مثل زخم هایی که ترشحات زرد رنگ از آنها خارج می شود را دارند البته باید به این نکته اشاره کنم که باید عوامل دیگری را هم در نظر داشت چون گاهی خشکی پوست ژنتیکی و به صورت ارثی است.
احساس گرما در درست ها و پاها : این افراد تنها فصل زمستان را بهترین فصل سال می دانند زیرا باعث احساس راحتی و خنکی در قسمت های مختلف بدن خود از جمله دست و پاها دارند.
رنگ ادرار : رنگ ادرار در این افراد به دلیل ترشح بیشتر صفرا به رنگ زرد تیره گاهی متمایل به قهوه ای نیز هست.
تشنگی ، خشکی بینی ، ﺗﻠﺨﻲ ﺩﻫﺎﻥ و ترک خوردن لبها : با توجه به علاقه این افراد به مصرف مواد حاوی کافئین که مدر نیز هستند مانند :چای ، قهوه ، کاکائو و… با زیاد شدن ادرار و از دست دادن آب بیشتر که منجر به تشنگی ، یبوست و زیاد شدن اسید معده و در نتیجه باز شدن محل اتصال مری به معده شده و باعث خشکی و تلخی دهان ، بینی و در نتیجه ترک خوردن لبها می شود.
زردی رنگ پوست : رنگ پوست این افراد گاهی گرایش به رنگ زرد دارد که دلیل این امر هم افزایش صفرا است.
ﺳﺮﺩﺭﺩ ﻭ ﺩﺭﺩ ﺷﻘﻴﻘﻪ ، خشکی ، شوره سر ، سفیدی و ریزش مو و ابرو: با بالا رفتن مقدار صفرا و تولید حرارت بیشتر به خصوص در ناحیه سر خشکی پوست در این نواحی بیشتر شده و شخص را دچار مشکلاتی مانند سردرد و درد در نواحی شقیقه ، خشکی پوست سر و همچنین پوسته پوسته شدن سر می کند و در مواردی موها در ابتدا شروع به نازک ، سفید و کم پشت شدن کرده و در نهایت باعث ریزش مو از جلوی سر شروع شده و پیشروی می کند.
ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻬﻮّﻉ : با توجه به اینکه این افراد به آب بیشتری نسبت به افراد و صاحبان مزاج های دیگری نیاز دارند و همچنبن دفع آب بیشتری دارند گاهی دچار سرگیجه و در نتیجه حالت تهوع می شوند که یکی از دلائل آن زیادی صفراست.
عصیانیت آنی ، دلشوره ، اضطراب ، تمرکز کم : از دیگر عوارض زیادی صفرا گاهی لاغری و کم اشتهایی در سطوح بالا و در دیگر سطوح دلشوره ، اضطراب ، سیری زودرس ، تمرکز کم و همچنین نداشتن خواب کافی در طول شبانه روز و حتی دیدن خوابهای وحشت آور مانند : دیدن خود در حال پرت شدن از بلندی و پرتگاه ، ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﺷﻴﺪﻥ ﺁﺏ ﻳﺦ ﻭ ﺧﻮﺭﺩﻥ ﻳﺦ ، ناراحتی هایی گوارشی مانند : یبوست از دلائل بیشتر شدن صفرا ست .
علائم شخصیتی : گوش های تیز ، تیز بین ، حرکات سریع ، عجله در کارها ، حسود و خشمگین ، دارای ریتم تنفس و نبض سریع ، بدنی پرحرارت ، غالباً دچار یبوست .
مواد غذایی و غذاهای مضر برای صاحبان مزاج صفراوی
همانگونه که قبلاً گفته شد بهترین و ساده ترین راه اصلاح مزاج استفاده و عدم استفاده از مواد غذایی مفید برای ای مزاج و قطع مصرف مواد مضر برای این مزاج است.
مواد حاوی کافئین : چای، قهوه، نسکافه، کاکائو ، انواع شکلات ، نوشابه های گاز دار ، نوشیدنی های انرژی زا
لبنیات : شیر پرچرب ، خامه ،کره ، ماست ، کشک ، ماست موسیر
ادویه ها : انواع ادویه های تند ، زردچوبه ، فلفل
غذاها :گوشت قرمز ، جگر ، چربی های حیوانی ، تخم مرغ ، غذاهای مانده و فریز شده ، نان مانده و فریز شده و فانتزی ، غذاهای ساندویچی : انواع سوسیس و کالباس پیتزا ، انواع غذاهای آماده ،سیب زمینی سرخ کرده ، غذاهای زودپز شده ، غذاهای سرخ شده ، ماکارونی ، ، لازانیا ، انواع سس مایونز و کچاپ ، آش رشته ، سیر داغ ، بادمجان ، خورشت سبزی ، خورشت فسنجان ، استفاده از ظروف آلومینیوم و ملامین ، انواع کنسرو و کمپوت ، غذاهای پر چرب و دیر هضم ، مصرف نمک زیاد ، سرعت بالا در خوردن غذا و خوردن آب و مایعات قبل ، بین و بلافاصله بعد از غذا ، در هم خوری و ریزه خواری که از بدترین عادات غذایی برای این نوع مزاج هستند.
میوه ها : انبه ، گرمک ، دستنبو ، خربزه ، خرما، طالبی ، پسته تازه ، میوه های گلخانه ای و غیر فصلی
تنقلات : انواع آجیل شور ، پفک ، چیپس ، انواع کیک و آب میوه های غیر طبیعی ، خشکبار تیزابی ، انوع مغزها
شیرینیجات : شیرینی جات قنادی و مصنوعی به ویژه زلوبیا و بامیه
علت مضر بودن این غذاها برای افراد صفراوی مزاج این است کهph این مواد غذایی و غذاها و نیز Ph کبد بالاست. استفاده از این مواد باعث افزایش دمای کبد و ترشح زیاد صفرا و در نتیجه، ایجاد راه بندان در مجاری کبد می شود. این حالت موجب تشکیل سنگ های صفراوی در کیسه صفرا می شود و علائمی نظیر یبوست، زرد شدن چهره، دردهای شدید در ناحیه ی سمت راست بدن در زیر دنده ی راست و حدود دو درجه تب را در پی دارد.
بهترین غذاها برای صاحبان مزاج صفراوی
با مصرف مداوم غذاها و مواد غذایی که در ادامه مطلب به آنها اشاره خواهیم کرد باعث از بین رفتن حالات و نشانه های ذکر شده و در نتیجه معتدل شدن مزاج خواهد شد.
آش سلامتی : آش سلامتی که قبلاً معرفی شده است یکی از بهترین ها برای کم کردن و به حالت طبیعی رساندن مزاج صفراوی مناسب بوده و مصرف آن به مدت گفته شده باعث پاکسازی بدن از اخلاط صفرا می شود.
خورشت کدو : تهیه خورشت کدو بنا به فرهنگ هر شهر که با کدو خورشتی تهیه شده باشد.
خورشت بامیه ، خورشت به و آلو : این دو خورشت که از قدیمی ترین خورشت های ایرانی است و همچنین خورشت به و آلو و خورشت بامیه از بهترین ها برای درمان یبوست ،دفع صفرا و حالت ملین بسیار عالی دارد و باعث بهبود کارکبد و روده خواهد شد.
سوپ جو : انواع سوپ جو به ویژه سوپ جو با پاچه ی گوسفند و همراه با تعدادی آلو بخارا و سبزی جات
سوپ و خوراک قارچ و سبزیحات : سوپ قارچ و سبزیجات که با توجه به فیبر فراوان آن در دفع صفرا نقش مهمی دارد.
روغن کنجد ، روغن زیتون بکر : سعی در تهیه و طبخ هر نوع غذایی که نیاز به روغن دارد با استفاده از روغن کنجد و یا زیتون داشته باشید با توجه به اینکه هر دوی این روغن ها دوست قلب و دستگاه گوارش بوده و با دارا بودن اسید های چرب مفید باعث بهبود عملکرد دستگاه های بدن می شوند.
بهترین لبنیات برای صاحبان مزاج صفراوی
شیر کم چرب ، دوغ رقیق ، کشک کم چرب
بهترین حبوبات و غلات برای صاحبان مزاج صفراوی
ﻋﺪﺱ ، ﻣﺎﺵ، نخود، جو، ﺟﻮ ﺩﻭ ﺳﺮ ، ذرت ، گندم جوانه زده ، غلات کامل
بهترین میوه و سبزیجات برای صاحبان مزاج صفراوی
انار و شاه توت : در طب سنتی قدیم به مصرف انار و شاه توت در فصل روئیدنشان توصیه های فراوانی شده است.
هندوانه : هندوانه برای مبتلایان به نقرص و رماتیسم مزمن و کسانی که به نارسایی کبدی و بیماری های کبدی و کیسه ی صفرا مبتلا هستند مفید است.
آلبالو: تقویت کننده معده و کبد گرم بر طرف کننده تشنگی و حرارت و استفراغ و اسهال صفراوی می باشد.
آلو بخارا: آلوی سیاه رسیده شیرین برای سردرد گرم و تب های صفراوی و تشنگی و حرارت قلب و خارش بدن مفید است. آلو بخارا به سبب خاصیت ضد یبوست خود اخلاط فاسد را نرم کرده و از معده و روده خارج می کند حتی می توانید آلوبخارا را برای عملکرد بهتر به غذاهای روزانه از نظیر سوپ جو اضافه کرد که در این صورت یک پاک کننده قوی خواهد بود.
انار: مصرف انار در افراد گرم مزاج باعث کاهش غلظت خون و همچنین کم شدن مقدار صفرا و به حد طبیعی رسیدن آن می شود و نیز در گرم مزاجان موجب تقویت نیروی جنسی می شود.
انجیر: انجیر را چه به صورت تازه و چه به صورت خشک شده می توان استفاده کرد که هر دو صورت هم حالت مقوی معده و کبد داشته و برای کاهش صفرا ، از بین بردن بواسیر(هموروئید) پاکسازی روده و معده مفید است.
انگور: انگور با خواص درمانی بسیاری که دارد یکی از بهترین ملین ها و همچنین تنطیم کننده صفرا بوده و همچنین
دارای طبع گرم و تر نیز می باشد.
غوره: تسکین دهنده حرارت خون و صفرا، قطع کننده بلغم معده، مقوی کبد است که می توان آبغوره را به غذاهای روزانه اضافه و استفاده کرد.
زردآلو: باز کننده انسداد و ملین است آشامیدن آب پخته آن مانع جوشش خون و صفرا، تسکین دهنده تشنگی و مسهل صفرا بوده، در رفع آروغ و بوی بد دهان و التهاب معده موثر است. برای سرد مزاجان مضراست .
زیتون: بهترین آن زیتون سبز رسیده است که در آب و نمک پرورده شده و همراه غذا میل شود که در این صورت تقویت کننده معده است. زیاد خوردن آن در گرم مزاجان باعث سوختن اخلاط می شود.
شفتالو: ملین، تسکین دهند خون و صفرا و تشنگی بوده، برای خنک کردن مغز و مرطوب کردن مزاج صفراوی ، رفع بوی بد دهان مفید می باشد. در مزاج های گرم موجب تحریک اشتها و هم چنین میل جنسی می شود. شفتالوی رسیده را آب گرفته و بگذارید تا ته نشین شود و آب صاف بالای آن را با ترنجبین و یا شیر خشت میل کنید و مسهل صفرا بوده و اخلاط سوخته و گرم را دفع می کند.
گلابی: در خواص از سیب بهتر بوده و مفرح، تقویت کننده قلب و معده، تصفیه کننده خون، ملین می باشد. در رفع تشنگی، تنگی نفس و سوزش مثانه موثر است. خوردن آن بعد از غذا مانع صعود بخارهای معده به مغز شده و از بروز بیماری های عصبی جلوگیری می کند. زیاد خوردن آن برای افراد سرد مزاج و کسانی که ضعف معده دارند باعث ایجاد نفخ می شود.
لیمو شیرین: لطیف کننده و قطع کننده اخلاط لزج غلیظ می باشد. جهت سردرد گرم و سرگیجه ناشی از صفرا و التهاب معده ، استفراغ صفراوی مفید است. برای تب های دموی و صفراوی مفید بوده و باعث تقویت معده و کبد گرم می شود.
نارنج: نوشیدن آب نارنج به صورت یک استکان و آب به مقدار یک لیوان و اضاقه کردن دو تا سه قاشق مرباخوری ترنجبین و یا گزانگبین به صورت روزانه یکبار مسهل مدر صفرا و تسکین دهنده عطش و حرارت می باشد.
تمشک : با دارا بودن خاصیت ضد یبوست ، تقویت کبد، معده و روده یکی از بهترین ها برای دفع صفراست.
پرتقال : به صورت کامل در هضم و گوارش نقش مهمی داشته و به دفع صفرا موثر است.
هلو ، سیب زمینی : سیب زمینی و هلو به واسطه داشتن خواص درمانی مانند ضد یبوست بودن و تقویت کبد در دفع صفرا نقش مهمی دارند.
کرفس : کرفس و محتویات آن به هضم و جذب مواد غذایی در بدن کمک می کند. آب کرفس به علت داشتن املاح و ویتامین ها و همچنین فیبر با کیفیت بالا از بروز یبوست جلوگیری میکند و حرکت روده ها را تنظیم می کند، در این صورت مصرف مقداری کرفس به همراه وعده های غذایی می تواند موجب بالا رفتن قدرت هضم و جذب غذا شده و مقدار زیادتری از مواد غذایی موجود در رژیم غذایی را از طریق جدار روده وارد سیستم خون و لنف کرده تا در سوخت و ساز پیچیده آنها در سلولها موثر باشد.
خیار ، کاهو ، هویچ ، لیموترش : تمام موارد نامبرده از بهترین ها برای دفع اخلاط صفرا هستند که برای مصرف بهتر است به صورت آب گرفته ، آب پز و بخارپز، همچنین به صورت سالاد و مخلوط به همراه غذا و یا به صورت جداگانه استفاده کرد.
ﻛﺪﻭ ﺣﻠﻮﺍﻳﻲ ، اسفناج : مصرف مرتب این دو به صورت مجزا یعنی با گنجاندن در برنامه غذایی و مصرف به صورت آب پز و بخار پز که بهترین بنوع استفاده از این دو خواهد بود و همچنین اضافه کردنشان به انواع آش ، سوپ ، خورشت و غذاهای دیگر بسیار موثر خواهد بود.
توصیه های مهم و بهترین گیاهان دارویی برای صاحبان مزاج صفراوی
چرب کردن بینی : چرب کردن بینی حداکثر دوبار در طول شبانه روز با روغن بنفشه باعث از بین رفتن خشکی و همچنین حس تازگی در صاحبان مزاج صفراوی می شود.
نوشیدن سرکه انگبین : نوشیدن شربت سرکه انگبین که ترکیبی از سرکه ، آب و عسل به صورت روزانه یکبار در کم شدن صفرا و از بین رفتن احساس عطش نفش مهمی دارد.
نوشیدن شیر بادام : مغز بادام درختی ۲۵ گرم آب ولرم دو لیوان عسل ۳ قاشق غذاخوری داخل مخلوط کن ریخته پس از خرد شدن مغز بادام مخلوط به رنگ شیر ی در آمده قبل از صبحانه میل نمایید.
نوشیدنی ترکیبی : مقداری برگه ی هلو ، زردآلو ، آلوبخارا ، انجیر خشک ، یک قاشق غذاخوری روغن زیتون ، یک لیوان آب شب موقع خواب خیس کرده و صبح قبل از طلوع آفتاب زمان نماز میل نمایید و همچنین می توانید در همین زمان خیس کرده و شب موقع خواب میل کنید.
نوشیدنی(آب زرشک سیاه): تسکین دهنده صفرا و خون و تشنگی و حرارت معده و کبد، تقویت کننده قلب و کبد و معده گرم می باشد. که باید به صورت خیس کرده صبح ناشتا و شب موقع خواب صاف کرده و میل نمایید .
نوشیدنی( خاکشیر) : خاکشیر یک قاشق در یک غذاخوری در یک لیوان آب به مدت یک ساعت خیس کرده سپس چند قطره آب لیمو و مقداری عسل اضافه کرده و ناشتا میل نمایید.
نوشیدنی(اسفرزه) : یک قاشق اسفرزه را به همراه یک لیوان آب و یا عرق کاسنی خیس کرده و بعد از لعاب آوردن میل نمایید.
نوشیدنی (تخم شربتی ، تخم مرو ، تخم ریحان سبز و بنفش ، قدومه شیرازی ، تخم بالنگ ، تخم بارهنگ) : تمامی را با هم مخلوط و یک قاشق از مخلوط را یه کمی شربت لیمو اضافه کرده و میل نمایید.
نوشیدنی(فلوس) : مقدار ۱۵ گرم فلوس را مانند لیموعمانی مغز کرده و فقط مغز و نه دانه ها را به همراه یک لیوان آب خیس کرده و یک قاشق مرباخوری گزانگبین اضافه و میل کنید.
نوشیدنی(تخم خیار، تخم کدوی خام، تخم خیار، مغز تخم هنداونه، تخم کاهو ): از هر کدام به مقدار مساوی مخلوط و آسیاب کرده و روزی دو بار و هر بار یک قاشق غذاخوری در یک لیوان عرق کاسنی مخلوط و میل شود.
نوشیدنی(عرق شاه تره و کاسنی) : عرق کاسنی و شاه تره به صورت بسته بندی ۴ لیتری تهیه و پس از مخلوط کردن به جای آب میل کنید.
دمنوش(شاه تره) : می توان گاهی مقداری شاه تره را به صورت دم کرده و پس از ولرم شدن با عسل مخلوط و میل شود.
نکات مهم
متابولیسم بازال حداقل میزان انرژی لازم که یک انسان برای زنده ماندن و تامین انرژی جهت کار قلب، عضلات تنفسی و غدد وسلولها در حالت استراحت کامل نیاز دارد . به این حداقل متابولیسم بازال می گویند. که بطور متوسط ۱۶۰۰ تا ۱۷۰۰ کالری بزرگ در ۲۴ ساعت است.
تامین این حداقل که بدون وجود و دخالت سایر عوامل ایجاد حرارت ( سه ردیف اول) است بعهده غدد مترشحه داخلی همچون تیرویید، سورنال، هیپوفیز، لوزالمعده، تیموس و غیره است .
بعضی افراد بطور طبیعی دچار پرکاری تیرویید و سایر غدد مترشحه داخلی هستند که موجب افزایش این حداقل انرژی( متابولیسم بازال) میشود ، به هنگام لمس دستشان احساس گرمی میشود. از ازنظر طب قدیم این افراد دارای طبع گرمی هستند.
برعکس وقتی که غدد مترشحه داخلی دچار کم کاری هستند متابولیسم بازال پایین آمده و احساس سردی در وجودشان بهنگام لمس حس می شود . از نظر طب قدیم این افراد دارای طبع سرد هستند.
کشف این راز در طب قدیم ناشی از سالها تجربه و مشاهده افراد و بیماران بوده است.
پس از این گرمی و سردی طبع مشخص شد.
پس کسی طبعش گرم است که متابولیسم بازال وی از حد معمول و متوسط بالاتر باشد
و کسی طبعش سرد است که متابولیسم بازال وی از حد متوسط و معمول کمتر باشد.
غذاهای ذکر شده را به صورت هفتگی و با برنامه غذایی از قبل مشخص شده استفاده کنید.
در مورد میو ها باید متذکر شوم که باید هر روز یک نوع میوه و بهتر است قبل از غذا به لحاظ اینکه سرعت هضم میوه از غذای روزانه بیشتر است مصرف کرد، زیرا اگر بعد از غذا خورده شود فاسد شده و تولید نفخ و مشکلات گوارشی می کند.
در صورت تمایل به مصرف غذاهای تهیه شده با آلو باید از آلو بخارا که اصطلاحاً آفتابی نامیده می شود استفاده کنید.
منظور از روغن زیتون بکر همان روغن زیتونی است که برای تصفیه کردنش از مواد شیمیایی استفاده نشده باشد و دارای رنگ سبز تیره و بوی تند زیتون است.
