محیطهای حد واسط (Transitional environment)

 

در محیط پرانرژی ساحلی ، رسوبات معمولا دارای دانه بندی در حد ماسه و سنگ متوسط دانه تا گراول می‌شود. ماسه سنگهایی که در این محیط نهشته می‌شود، می‌تواند انواع ساختمانهای رسوبی مانند ریپل مارک ، و یا خطوط موجی شکل نازک از ماسه‌های ریز و سایر خرده سنگها که در اثر جریان آب ایجاد می‌شود، را نشان دهند. آبگیرهایی که بر اثر جزر و مد بر جای می‌ماند (tidal-pools) در سواحل سنگی فراوان بوده و انواع زیادی از موجودات در آن یافت می‌شود. سنگهای این ناحیه اکثرا بوسیله بی‌مهرگان چسبنده و جلبکها پوشیده می‌شوند. موجودات بنتیک متحرک مثل ستاره‌های دریایی و حلزونها در این محیط فراوان است که پس از پرشدن این آبگیرها بوسیله رسوبات ، این فسیلها نیز در آنها محفوظ می‌مانند.
 

پهنه‌های جزر و مدی (Tidal-flats)

این نوع پهنه‌ها در قسمت کم انرژی لیتورال یافت شده و اکثر رسوبات آن ریزدانه است، مثل رس و سیلت و گلهای آهکی. رسوبات تخریبی در مجاورت قسمتهای مرتفع (high land) مجتمع می‌شوند. در حالی که گلهای آهکی که منشا دولومیت و آهک هستند در مناطق گرم و به شرط عدم وجود منشا رسوبات پر شده و باعث بوجود آمدن یک سنگ رسوبی می‌شود که این ساختمان را در خود حفظ می‌کند.

کولاب (Lagoon)

معمولا ریفهای مرجانی در ساحل مقداری از قسمت کم عمق آب دریا را بطور کامل از قسمت اصلی دریا جدا می‌کنند. این حجم آب جدا شده را کولاب می‌گویند. رسوبات این ناحیه عمدتا از نوع تخریبی هستند که از خشکی حمل شده‌اند و اغلب شامل گلهای آهکی هستند میزان عناصر لازم جهت رشد موجودات زنده (nutrient level) بالا بوده و در نتیجه موجب تنوع و تراکم موجودات در این قسمت می‌شود. گردش محدود آب در مناطق گرم و خشک در این محیط باعث رشد کانیهای تبخیری مانند هالیت و ژیپس می‌گردد.

مصب رودخانه یا خلیج دهانه‌ای (Estuaries)

از مشخصات این منطقه تداخل آب دریا و آب شیرین است. مصب‌ها محیط گسترده‌ای از آب نیمه شور ، نیمه شیرین (Brackish water) هستند که در دهانه رودخانه‌ها به علت جزر و مد و تداخل آب دریا و آب شیرین تشکیل می‌شوند. رسوبات این قسمت اکثرا از رسوبات حمل شده از خشکی می‌باشد و ساختمانهای رسوبی مانند ریپل مارک و آبراهه‌ها را دربر دارد.

موجودات زنده در مصب رودخانه

این محیط دارای موجودات گیاهی و جانوری مشخصی بوده و مطالعات اخیر نشان داده است که موجودات این ناحیه شوری آب را ترجیح می‌دهد و بعضی گونه‌ها می‌توانند در مقابل تغییرات زیاد شوری آب مقاومت کنند و هم در آب شیرین و هم آب دریا زندگی می‌کنند.
 

باتلاق و مرداب ساحلی (Coastal marsh and swamp)

باتلاقهای ساحلی در محدوده منطقه جزر و مدی قرار دارند. رسوبات باتلاقها اکثرا شبیه رسوبات مربوط به زمینهای آبگیر می‌باشند. تفاوت مهم بین این دو منطقه در این است که حرکت آب در باتلاقها به قدری محدود است که گیاهان نیز می‌توانند در آن رشد کنند. این گیاهان مانند یک فیلتر نگاهدارنده برای رسوبات ریز مانند سیلت و رس عمل کرده و تحت شرایط مساعد ممکن است به صورت پیت (Peat) درآیند. رسوباتی که در مردابها یافت می‌شود عمدتا سیلت ، گل ، رس و پیت هستند. در اصطلاح به این دو منطقه ، مناطق زغال ساز (coal-Formin) نیز می‌گویند.

موجودات زنده باتلاقها و مردابهای ساحلی

گاهی این دو منطقه ، حاوی بی‌مهرگان کوچک و حتی مهره‌داران آبزی می‌باشد.

رخساره‌های زیستی (Biofacies)

محیطهای رسوبگذاری همچنانکه عامل اصلی بوجود آمدن لیتولوژیهای خاص هستند، باعث پیدایش رخساره‌های زیستی ویژه نیز می‌گردند. آهکهای ریفی که مهمترین رخساره زیستی‌اند، بیشترین فراوانی و متنوع‌ترین ارگانیسمها را دارا می‌باشند.

ارگانیسمهای موجود در رخساره‌های زیستی

محیط ریف غنی از اکسیژن و نور و مواد غذایی است که شامل اجتماعی از اسفنج‌ها ، بریوزوآها ، گاستروپودها ، جلبکهای آهکی و مرجانها است. عناصر ویژه رخساره‌های زیستی دریایی فرامینیفرها می‌باشند که زوناسیون بیواستراتیگرافی بوسیله آنها می‌گیرد. مثلا توالی بیوزونهای فوزولینید ، مرزهای زمانی را مشخص ساخته و تطابق و تقسیمات زمان استراتیگرافی را امکان پذیر می‌سازد.

رخساره‌های حوضه (Basin facies)

رخساره‌های حوضه‌ای دریایی در آب های نسبتا عمیق ، گسترش دارند. این رخساره‌ها بیشتر از سیلتستون (Silt stone) و کلیستون (Clay stone) سیاه و لامینه تشکیل یافته است. رخساره‌های حوضه در شرایط غیرهوازی در پایینتر از حد موج نهشته شده و در قسمت عمیق‌تر ، زیر ماسه سنگهای دانه ریز با دانه بندی تدریجی قرار دارند.

نتیجه نهایی (پالئوژئوگرافی یا دیرین جغرافیایی)

رخساره‌های زیستی (Bio Facies) و سنگی (Litho Facies) نتایج و محصول محیطهای رسوبی قدیمی می‌باشند. محیطهای قدیمی ، نواحی می‌باشند که دارای مجموعه مشخص از ویژگیهای فیزیکی ، شیمیایی و زیستی بوده و آثار آنها روی رسوبات انباشته شده باقی مانده است. بازسازی این محیطهای قدیمی زمین شناسان را در ارائه یک نقشه جغرافیایی قدیمی یاری می‌دهد. با چنین نقشه‌ای بر اساس بیرون زدگی لایه‌ها و مقاطع زیرزمینی ، سنگهای هم زمان و محیطهای قدیمی تفسیر می‌شوند.