محیطهای دریایی ( Marine environments )

خصوصیات محیطهای دریایی

• وجود فسیلهای جانوری و گیاهی متعدد و گوناگون.
• عدم وجود ساختمانهای خروجی (Emersion structures) جز در مورد جزر و مدی یا اینترتایدان (Intertidal Zone)
• وجود شوری قدیمی همیشگی (پایدار جز در مناطق کولابی و مردابی)
• وجود رسوبات شیمیایی و بیوشیمیایی (مخصوصا کربناته) که بیشتر از رسوبات آواری و تخریبی هستند.
   
• وجود پیوستگی افقی لایه‌ها در زیر توده وسیع و دائمی آب.
• وجود واحدهای رسوبی عموما کم عمق ، فراوانتر بودن چینه بندی‌های متقاطع (Cross bedding) صفحه‌ای و افقی نسبت به انواع انحنادار و مقعر.
• فقدان تقریبا کامل رنگ قرمز در رابطه با اکسیدهای آهن موجود در محیط به استثنای رسوبات قرمز رنگ گلی (Red clay) و رادیولاریت‌های مربوط به اعماق بیشتر از رسوبگذاری کربنات کلسیم.
   
• رخساره‌های محیط دریایی (Marin Facies) : شناسایی رخساره‌های دریایی مستلزم شناخت محیطهای مختلف تشکیل آنها در دریاهاست.
   

تقسیم بندی محیطهای دریایی از نظر شکل شناسی

• فلات قاره : کرانه دریاها معمولا از یک قسمت کم و بیش مسطح یا دارای شیب ملایم به طرف دریا تشکیل می‌گردد که به آن فلات قاره می‌گویند.
   
• شیب قاره : دنباله فلات قاره که دارای شیب تند بوده و به اعماق دریا منتهی می‌گردد اصطلاحا آن را شیب قاره می‌گویند.

تقسیم بندی محیطهای دریایی از نظر عمق

• منطقه ساحلی بین جزر و مد (Intertidal) : در این منطقه تغییرات سطح آب معمولا بین جزر و مد است.
   
• منطقه کم عمق (Littoral Zone) : این منطقه بین 200 تا 2000 متر و از نظر بعضی زمین شناسان تا 4000 متر عمق واقع بوده و شیب قاره را شامل می‌گردد.
   
• منطقه بسیار عمیق (Abyssal Zone) : این منطقه شامل قسمتی از دریاست که عمق آن بیشتر از 3000 متر تا 4000 می‌باشد.

تقسیم بندی محیطهای دریایی از نظر نوع رسوبات

تقسیم بندی محیط دریایی از نظر نوع رسوبات مبتنی بر نزدیکی یا دوری رسوبات از کرانه دریا بوده و به محیطهای مختلفی چون محیط ساحلی (اینترتایدال) ، محیط ساب تایدال یا نریتیک ، محیط همی پلاژیک و محیط هولوپلاژیک تقسیم می‌شود.

 

• یط اینترتایدال : این منطقه بین جزر و مد دریا محصور است و رسوبات آن مخلوطی از رسوبات زمینی (Terigenous) و دریایی بوده و شامل قطعه سنگها ، قلوه سنگها ، ماسه‌ها ، گلها و رسوبات آلی می‌باشد.
   
• محیط نریتیک (Neritic) یا ساب تایدال : رسوبات این محیط از حد جزر تا عمق 200 متر گسترش دارد و فلات قاره را می‌پوشاند. رسوبات از نوع مواد درشت دانه تا ریز دانه همراه با بقایا و صدف جانوران دریایی معمولا فراوان می‌باشد.
   
• محیط همی پلاژیک یا مزوپلاژیک : رسوبات این محیط بین 200 تا 2000 متر قرار داشته یعنی کف منطقه باتیال و محدوده فلات شیب (Continental slope) را شامل می‌گردد که در برخی حوضه‌ها تا 4000 متر نیز می‌رسد. این محیط دارای رسوبات شیمیایی و در بخش کم عمق‌تر همراه با عناصر تخریبی زمینی دانه ریز با کمی از بقایای جانوران پلانکتون می‌باشد.
  
  به عنوان مثال گلهای آبی رنگ از نوع رسوبات همی پلاژیک هستند که حاوی روزنه داران پلانکتون می‌باشند، میزان آهک در این گلها به 35% می‌رسد. در این منطقه حمل مواد تخریبی زمینی به علت دانه ریز بودن به حالت معلق انجام می‌گیرد.
   

• گلهای مرجانی : نتیجه تجمع قطعات اسکلتی مرجانهای مخلوط با قطعات جلبکهای آهکی هستند، همچنین خرده‌های صدف نرم تنان ، خارپوستان و روزنه داران در رسوبات این محیط دیده می‌شوند.
   
• گلهای آهکی : نوعی از رسوبات همی پلاژیک هستند که نسبت درصد کربنات کلسیم آنها زیاد است.
   
• گلهای آتشفشانی : نتیجه آتشفشانهای زیردریایی و از نوع خاکسترهای آتشفشانی هستند احیانا در این منطقه وجود دارند.
   
• منطقه آبیسال (Abyssal Zone) یا محیط یوپلاژیک (Eupelagic) : معمولا رسوبات عمیق تر از 2000 متر در آن قرار دارد. این رسوبات از نوع رسوبات شیمیایی بوده و بطور فراوان دارای آثار و بقایای جانوران پلاژیک هستند.

رسوبات فسیل دار منطقه آبیسال

رسوبات آهکی بسیار دانه ریز (Micrite) حاوی فرامینیفرهای پلاژیک مانند گلوبی ژرینا (Globigerina) یا سنگهای سیلیسی رادیولردار از رسوبات این منطقه است که گاه نسبت درصد گلوبی ژرین و یا رایولر در آنها به 90% می‌رسد. ذرات رسی به حالت کلوئیدی و معلق در آبهای این منطقه وجود دارند و به علت وزن مخصوص کمتری که دارند در شرایطی که آب دریا کاملا آرام و جریانهای دریایی وجود نداشته باشد به آرامی رسوب می‌کنند که انواع آنها عبارتند از :

 

• لجنهای آهکی ( Calcareous ooz ) : این لجنها اصولا از نوع رسوبات آلی بوده، یا اینکه صدف آهکی ارگانیسمهای پلاژیک قسمت مهمی از این رسوبات را تشکیل می‌دهند.
   
• لجنهای سیلیسی (Siliceous ooz) : شامل لجنهای حاوی پوسته رادیولاریا (Radiolaria) و لجنهای دیاتومه‌دار هستند. نسبت درصد هر یک از موجودات (رادیولر یا دیاتومه) در این لجنها از 20% تا 70% تغییر می‌کند.
   
• رخساره‌های پلاژزیک (Pelagic Facies) : این رخساره‌ها در مناطق عمیق دریاها گسترش دارد و فاقد عناصر تخریبی بوده ولی حاوی بقایای موجودات پلاژیک است. رخساره‌های پلاژیک را بر حسب عمق محیط و اینکه مواد تخریبی داشته یا نداشته باشد، تقسیم بندی می‌شوند.
   
• رخساره‌های محیط باقی پلاژیک و آبسیوپلاژیک : دارای رسوبات شیمیایی و بسیار دانه ریز بوده ، نسبت درصد موجودات پلاژیک آنها زیاد است.
   
• رخساره‌های محیط اپی و فروپلاژیک : نسبت درصد کمی عناصر تخریبی دارد. از رخساره های این محیطها می‌توان آهکهای مارنی یا گلهای گلوبی پرین‌دار را که گاهی تا 90% گلوبی ژرین دارد، نام برد. همچنین گلهای رادیولردار و گلهای دیاتومه‌دار جزو این رخساره‌ها بشمار می‌روند.
   
• تناوب سنگهای منطقه آبیسال : در این منطقه ، گاه تناوب سنگهای سرپانتین و پریدوتیت در قاعده و سپس روی آن گابرو و دایکهایی که ترکیب بازالتی دارند و گدازه بالشی (Pillow Lawa) مشاهده می‌شود که روی آنها رسوبات پلاژیک که اغلب چرتهای رادیولار است قرار می‌گیرند. این تناوب قسمتی از پوسته اقیانوسی و مقداری از قسمت بالای قشر فانتل است که باهم در حین تصادم صفحات قاره‌ای تلفیق و مخلوط شده‌اند.

منطقه هادال (Hadal zone)

از عمق 6000 متر بیشتر بوده و شامل گودال کف اقیانوسی (trench) هم می‌شود. اگرچه نور در این منطقه به هیچ وجه نفوذ نمی‌کند، ولی موجودات زنده‌ای در این منطقه وجود دارند. آثار موجودات به صورت کانالهای حفرشده بوسیله موجودات در این منطقه مشاهده شده است که احتمالا ممکن است از نواحی کم عمق به این منطقه آورده شده باشند.