گیاه بوته‌ای همیشه سبز با ارتفاع حدود ۱ متر، برگهای سبز روشن و باریک خطی و گل‌هایی با رنگ زیبای بنفش مایل به آبی که در سر گیاه می‌روید. برخی از گونه‌های آن دارای گلهای سفید و صورتی هستند. کل گیاه یعنی برگ و گلهای آن بسیار معطر هستند.
ملزومات کلی کشت
نور کامل خورشید
برای تکثیر اسطوخودوس زیر نور کامل خورشید به مدت روزانه حداقل ۸ تا ۱۰ ساعت رشد بهتری دارد.
زهکشی خوب
زهکشی خوب به اندازه نور کامل مهم است. این گیاه بستر خیس را دوست ندارد.
ملزومات خاک
بهترین خاک برای پرورش اسطو خدوس خاک برگ (loam) ماسه‌ای یا شنی با PH برابر با ۶ و ۸ است. برای دست یافتن به این مقدار ph می‌توانید به خاک آهک اضافه کنید.
آب و هوا
گونه‌های «Lavandula angustifolia» و «Lavandula x intermedia» به شرطی که از زهکشی خوبی برخوردار باشند، سرمای باد، برف و باران را تحمل می‌کنند. گونه‌های «Lavandula stoechas» در برابر شرایط سخت مقاومت کمتری دارند، اما به شرط داشتن زهکشی خوب، آب و هوای بارانی یا مرطوب و دمای پایین را تحمل می‌کنند.
آبیاری
اسطوخدوس بعد از اینکه خود را بگیرد و ریشه دار شود، در برابر خشکی مقاوم خواهد شد. اسطوخدوس جوان نیاز به بارش کافی یا آبیاری خوب دارد. آبیاری قطره‌ای بهترین شیوه آبیاری در شرایط آب و هوایی مرطوب است. این گیاه در برابر خشکی مقاوم است.
کود
آی موز: در تکثیر اسطوخودوس بهتر است بدانید اسطوخدوس خاک ضعیف را ترجیح می‌دهد؛ کود دهی بیش از حد منجر به کاهش شکوفه‌های گل و کاهش کیفیت روغن خالص آن می‌شود. برای هر گیاه تنها افزودن یک مشت خاک کود آلی در بهار کافی است.
مالچ پاشی
توصیه می‌شود حلقه‌ای از ماسه یا سنگ‌های سفید دور گیاه ایجاد شود تا گرمای خورشید زیر برگهای گیاه را بازتابانده و به خشک نگه داشتن گیاه کمک کند. در صورت مرطوب ماندن برگها، اسطوخدوس مستعد قارچ برگ خواهد بود.
فاصله گذاری
توصیه می‌شود که این گیاهان از گردش خوب هوا برخوردار باشند. گیاهان باید بسته به گونه آنها در فاصله ۶۰ تا ۹۰ سانتی متری از هم کاشته شوند.
آفت‌ها
آی موز: آفت خاصی شناخته نشده است، گوزن‌ها اسطوخدوس را دوست ندارند.
تکثیر
برای تکثیر اسطوخودوس از بذر نتیجه خوبی نخواهد داشت. می‌توانید آن را قلمه بزنید یا توصیه می‌شود از روش لایه بندی استفاده کنید.
هرس کردن
هرس کردن اسطوخدوس را زمانی باید شروع کرد که گیاه جوان هنوز در گلدان قرار دارد و در طول عمر گیاه حداقل یک بار در سال باید انجام شود. ½ تا ۳/۱ گیاه را ببرید تا وسط گیاه تبدیل به چوب نشود. اگر گیاه ۳ یا بیش از ۳ سال دارد و تا به حال هرس نشده است، هرس کردن آن در این مرحله فایده‌ای نخواهد داشت. گیاهان خود را اوایل پاییز و خیلی قبل‌تر از اولین احتمال یخبندان هرس کنید.
برداشت
گیاه را بعد از باز شدن چند شکوفه برداشت کنید؛ این کار باید بعد از خشک شدن شبنم صبحگاهی و قبل از گرمای روز انجام پذیرد.
گیاهانی چند ساله و خشبی هستند . ریشه اصلی آنها طویل و چوبی و انشعابهای متراکم و فراوانی دارد و قادر به جذب رطوبت از اعماق سه تا چهار متری زمین می باشد . ساقه ضخیم و قهوه ای رنگ که قسمت تحتانی آن انشعابهای فراوان دارد و گیاه متراکم وانبوه به نظر می رسد .برگها به رنگ سبز تیره ، نیزه ای شکل و به طور متقابل روی ساقه قرار میگیرد . برگها پوشیده از کرک و حفره های حاوی اسانس است . گلها به رنگ آبی یا متمایل به بنفش است . رشد اولیه این گیاه بسیار کند است . گیاهان معمولا در سال اول به گل میروند .هوای گرم وخشک سبب تسریع در گلدهی می شود .
* نیازهای اکولوژیک گیاه رزماری و اسطوخودوس :
اسطوخودوس و رزماری از گیاهان مناطق خشک و نیمه خشک است . در طول رویش به هوای گرم و رطوبت کم نیاز دارد. اگرچه این گیاه قادر است درجه حرارتهای پایین را تحمل کند ولیکن در فصل بهار به هنگام رویش گیاه و تولید شاخه و برگ به سرما بسیار حساس است و با شروع سرما دچار سرمازدگی شده و خشک میشوند .این گیاه از مرحله تشکیل گل قادر است خشکی را برای مدت طولانی تحمل کند .
اسطوخودوس در خاکهای سبک و حاوی ترکیبات کلسیم و غنی از مواد و عناصر غذایی بهترین عملکرد را دارا می باشد .
.
*تاریخ و فواصل کاشت گیاه رزماری و اسطوخودوس :
فصل پاییز ( آذر ) یا اوایل بهار ( نیمه دوم اسفند ) زمان مناسبی برای کشت بذر در خزانه هوای آزاد است .در این صورت فاصله ردیفهای کاشت از یکدیگر ۴۰-۳۵ سانتی متر ( در سطح وسیع خزانه ) و یا ۲۰-۱۵ سانتی متر ( در سطح کوچک خزانه ) مناسب است . عمق بذر برای کشت پاییزه ۱-۵/۰ و برای کشت بهاره ۵/۱-۱ سانتی متر و برای هر هکتار ۹-۷ کیلو گرم بذر لازم است .
اواخر شهریور تا اوایل مهر و اوایل بهار سال بعد زمانهای مناسب برای انتقال نشاء به زمین اصلی است . به طور کلی نشاء ها در ردیفهایی به فاصله ۱۰۰ سانتی متر و فاصله دو بوته در هر متر طولی ۱۰۰-۸۰ سانتی متر در زمین اصلی کشت می شوند .
.
* برداشت محصول گیاه رزماری و اسطوخودوس :
گلهای اسطوخودوس فرانسوی از اواخر بهار پدیدار می شوند .هنگام برداشت ساقه گلدهنده را باید از مکان مناسبی( از حد فاصل بین ساقه برگدار و قسمت گلدهنده ) قطع کرد .
اسطوخودوس (Lavandula) در بیشتر نقاط دنیا به حالت خودرو می‌روید مخصوصا در جنوب فرانسه ، مناطق مدیترانه و در تورنتو به مقدر زیاد وجود دارد و بسته به شرایط محیط و خاک به انواع مختلف ظاهر می‌شود. اسطوخودوس گیاهی است چند ساله به ارتفاع حدود نیم متر با برگهای متقابل ، باریک ، دراز سبز رنگ و پوشیده از کرکهای سفید پنبه‌ای.گلهای آن به رنگ بنفش و به صورت سنبله می‌باشد. قسمت مورد استفاده این گیاه ، گلها و سرشاخه‌های گلدار آن است. اسطوخودوس بوی بسیار مطبوعی دارد. طعم آن تلخ است و به علت بوی مطبوع آن در عطر سازی مصرف می‌شود. اسانس اسطوخودوس که از تقطیر گل و سرشاخه‌های گلدار این گیاه بدست می‌آید مایعی است زرد رنگ یا زرد مایل به سبز که دارای بوی مطبوعی است. نام این گیاه از کلمه لاواند به معنای شستشو می آید. اسطوخودوس گیاهی است چند ساله و همیشه سبز، دارای ساقه های متعدد چوبی شده در قاعده خشبی که ارتفاع آن به ۳۰ الی۶۰ سانتیمتر می رسد. گلهای آن آبی رنگ که در رأس ساقه ها ظاهر می‌شود. این گیاه بومی ایران نیست و در سالهای اخیر به ایران وارد شده است . گلهای این گیاه جاذب زنبور عسل بوده و عسل مرغوبی از آن تولید می شود . دارای برگهای متقابل و باریک و نوک نیز می باشد .
نام های اسطوقدوس Lavender
نام های دیگر: خرام، خیر دشتی، شاهسپرم رومی، آنس الارواح، لاوند، ممسک الارواح، ضُرم، زغلیل، رزالذهب، خیری، خرام، خرامی، آلاله، آلاله تلخ، گل‌لاوند. فارسی: اسطوقدوس فرانسهlavande انگلیسیlavender لاتین: lavandestaechas
مشخصات گیاه
گیاهی است از تیره نعناع و از خانواده Labiatea، چند ساله به شکل بوته‌ای پر پشت و کوچک به بلندی سی تا شصت سانتیمتر و دارای ساقه‌های متعد و ساقه های آن چهار گوش که تمام قسمتهای گیاه بوی تندی می دهد.
ترکیبات شیمیایی
اسانس اسطوخودوس دارای حدود ۴۰ درصد استات لینالیل است همچنین در آن ترکیباتی نظیر اسید بوتیریک ، اسید پروپیونیک و اسید والریک ، لینالول آزاد و ژرامبول وجود دارد.اسانس روغنی، اسانس اسپیک، اترهای لینالیل و ژیلانیل، ژرانیول، پینن، سینئول، تانن، فنکن، بورنئول.
سازگاری :
اسطوخودوس بسیار کم توقع می باشد و در خاکهای فقیر و آهکی و کم آب بخوبی رشد میکند . این گیاه در خاکهایی با pH بیشتر از ۷ در خاکهای آهکی و سنگین ( رسی ) خوب رشد می کند . همچنین به نماتد مقاوم می باشد . باید توجه داشت که اسطوخودوس به شوری آب نیز تا حدی مقاوم است و می توان آن را در نقاطی که دارای تشعشع شدید آفتاب است مانند حاشیه آسفالت ها کشت نمود.
روش تکثیر و کاشت :
آماده سازی زمین قبل از کاشت دارای اهمیت فوق العاده ای است زیرا اسطوخودوس یک گیاه چندساله می باشد و قرار است برای ۸ تا ۱۰ سال (گاهی اوقات تا ۲۰ سال) در یک مکان قرار بگیرد. آماده سازی اولیه زمین شامل شخم زمین تا عمق ۴۰ سانتی متری و همزمان با شخم زدن، افزودن ۳۵ تا۵۰ تن در هکتارکود دامی پوسیده و کودهای شیمیایی می باشد.میزان اضافه کردن کود شیمیایی به آزمایشات خاک بستگی دارد ولی معمولا ۷۰ تا ۸۰ کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر و ۱۰۰ تا ۱۲۰ کیلوگرم در هکتار اکسید پتاس به عنوان کود پایه به خاک افزوده می شود. اندکی قبل از کاشت عمل دیسک زدن و تسطیح زمین با ماله صورت می گیرد.
اسطوخودوس بوسیله بذر، قلمه و خوابانیدن تکثیر می شود .بایستی توجه داشت که بهترین روش تکثیر این گیاه قلمه است . بدین طریق که در فصل پائیز از سرشاخه های اسطوخودوس قلمه تهیه کرده و در طول پائیز و زمستان آنرا در ماسه کاشته و در گلخانه نگهداری می کنند. معمولاً ۳ تا ۴ ماه قلمه ها ریشه دار می شوند و در اوایل بهار قلمه ها را در زمین اصلی به فاصله ۶۰ تا ۸۰ سانتیمتر می کارند. زمین مورد نظر برای کاشت اسطوخودوس را در پائیز شخم عمیق زده و حدود ۱۰ تن در هکتار کود حیوانی همراه کودهای فسفر و پتاسیم به خاک اضافه می کنند .چنانچه قلمه های اسطوخودوس در بهار از گیاه مادری تهیه شود و سپس در ماسه کاشته شود می توان قلمه های ریشه دار را در فصل پائیز اقدام به کشت در زمین اصلی نمود . برای ریشه دار کردن قلمه های اسطوخودوس و یا هر گیاه دیگری می توان از هورمون اکسین استفاده کرد .
با توجه به اینکه اسطوخودوس گیاهی چند ساله است در سال اول رشد این گیاه کند است . برای تولید گیاهی با فرم مناسب لازم است که عملیات هرس در پائیز سال اول و سال دوم انجام شود تا از رشد طولی گیاه جلوگیری شود . بعد از هرس باید قد گیاه ۱۵ تا ۲۰ سانتی متر شود ( سال اول ) در سال دوم به فرم نیمکره باید هرس شود و ارتفاع ۲۰ تا ۲۵ سانتیمتر و پهنا از هر طرف ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتر شود .در سال اول رشد کند است در سالهای بعد سریع خواهد شد ، بطوریکه در سال پنجم از هر بوته اسطوخودوس ۵۰۰ گرم برگ خشک تولید خواهد شد . قسمت مورد استفاده این گیاه سرشاخه های گلدار آنست و بهترین زمان برداشت هنگامی است که گلها روی گیاه ظاهر می شوند. ( اوایل تیر تا اواسط مرداد).برای برداشت محصول از اره استفاده کرده و گیاه را هرس می کنند و سرشاخه ها را در سایه خشک می کنند. این گیاه تا ۲۰ سال در زمین اصلی باقی می ماند بنابراین توجه به شرایط خاک قبل از ایجاد مزرعه اسطوخودوس الزامی است. از آفات مهم اسطوخودوس حشره‌ای به نام سوفورونیا هیومرلا است که لارو این حشره سبب نابودی پایه‌های اسطوخودوس می‌شود که برای مبارزه با آن از صابونهای نیکوتین دار استفاده می‌شود . فواصل کشت در اسطوخودوس حدود یک متر در یک متر است و تعداد آن ۱۰۰۰۰ تا ۱۲۰۰۰ بوته در هکتار است
