- تعریف پیوند : پیوند در لغت بدین معنی است که طی آن قسمتی از یک گیاه را روی گیاه دیگر طوری قرار می دهند که آن دو پس از مدتی با یکدیگر جوش خورده و گیاه واحدی را تشکیل می دهند. به گونه ای که گیاه حاصل از اتحاد آنها می تواند به صورت یک گیاه مستقل به رشد و نمو خود ادامه دهد.
برخی از پژوهشگران پیوند زدن را فن خاصی می دانند که طی آن بخشی از یک گیاه با قسمتی از گیاه تعویض می شود تا با ایجاد تکیه گاه مناسب، شرایط تغذیه و رشد گیاه جدید فراهم شود. برخی دیگر پیوند را انتقال بخشی از گیاه روی قسمتی از گیاه دیگر با هدف گیاه افزایی یا برای عادت دادن گیاه جدید به شرایط محیطی ویژه تعریف می کنند.
از نظر باغبانی، قسمتی را که بخش های هوایی یک گیاه پیوند شده را به وجود می آورد، پیوندک یا فرازیست و بخش دیگر که رشد گیاه را شامل می شود، پایه یا فروزیست می نامند. بدون تردید هر چقدر این دو قسمت از نظر صفات ژنتیکی مشابه و از لحاظ گیاهشناسی دارای خویشاوندی نزدیکتری باشند، به همان نسبت جوش خوردن بافت ها در پیوندگاه آسان تر و پایداری پیوند مطمئن تر است.
۲- تاریخچه پیوند
اسناد و مدارک موجود بیانگر این واقعیت است که چینی ها چندین دهه قبل از میلاد مسیح با دانش پیوند زدن گیاهان آشنا بوده اند. در زمان امپراطوری روم نیز این فن مرسوم بوده است.
۳- سیر تحولی پیوند
در طی قرون سیزدهم تا شانزدهم میلادی علاقه به پیوند زدن گیاهان قوت گرفت و موجب شد تا تعداد زیادی از گیاهان از کشورهای خارجی و زیستگاه های اصلی به اروپا منتقل شوند. ناگزیر گیاهان وارداتی را با روش پیوند زنی افزایش داده و نگهداری کردند. با این حال در این مقطع زمانی اهل فن هنوز از انواع پیوند درختان میوه اطلاعات کامل نداشتند.
در اواخر قرن هیجدهم ضمن آشنایی با نحوه جریان شیره گیاهی، اعمال برخی از پیوندها مانند پیوند مجاورتی مکن گردید. در همین راستا طرح پیوند سه گیاه با یکدیگر ارئه شد. با گذشت زمان و پیشرفت علوم باغبانی، مسائل مربوط به جوش خوردن و اتحاد بافت های پایه به طور جدی بررسی شد. در طی قرن نوزدهم انجام روش های مختلف پیوند در گیاهان بررسی گردید.
۴- نقش پیوند و اهداف آن
پیوند زدن درختان میوه به منظور ایجاد یک ترکیب پیوندی مطلوب، زمانی امکان پذیر است که شرایط محیطی و وضعیت فیزیولوژیکی گیاه برای تشکیل یک اتحاد پیش بینی شده مناسب باشد. در ضمن موفقیت در این مهم به عوامل دیگری از جمله ساختار گیاه، زمان و نحوه اجرای فنون پیوند زنی بستگی دارد.
معمولا از اواخر خرداد تا اواخر تابستان زمان مناسب برای انجام پیوندهای جوانه (کوپیوندها) است. اما پیوندهای چوبی را باید در اواخر زمستان تا دیر وقت یعنی همزمان با آغاز رشد گیاه اجرا کرد.
۵- پیوند زدن درختان میوه
اغلب با هدف افزایش توان باردهی درخت و بهبود کمی و کیفی محصول انجام می شود. با وجود این تعویض ساختار رویشی و باردهی درخت، تنظیم گرده افشانی در باغ، استفاده از ویژگی های پایه های پیوندی به منظور دسترسی به گیاهان کوتاه قد تابسیار قوی، استفاده از میان پایه ها برای رفع برخی از عوارض و نارسایی های پیوندی، ترمیم زخم های وارد شده به تنه، ریشه و شاخه های اصلی درخت، تسریع در آغاز باردهی و موارد بسیار دیگر از اهدافی هستند که همیشه در ایجاد ترکیب های پیوندی مورد توجه اند.
اگر این نوشته مورد توجه شما واقع شده است، توصیه می‌کنیم مقاله زیر را نیز مطالعه نمایید:
۶- پیوند از نظر فیزیولوژی و بیولوژی
پیوند زدن که در حقیقت عبارت از زخم کردن و قطع مقدار زیادی از شاخ و برگ گیاه و سپس مجبور کردن دو نبات مختلف به زندگانی با یکدیگر است، تغییرات فیزیولوژیکی و بیولوژیکی مخصوصی در گیاه پیوندی جدیدی به وجود می آورد.
۷- جوش خوردن پایه و پیوندک
برای اینکه قسمت های نختلف دو گیاهبتوانند با یکدیگر زندگی کرده و تولید نهال جیدید نمایند و بهره و سود کافی به دنبال داشته باشند، باید اتصال این دو قسمت با یکدیگر کامل باشد. یعنی باهم جوش خورده و یکی شود.
این موضوع ممکن نیست، مگر آنکه پایه و پیوندک با یکدیگر نمو نموده و سلول های محل اتصال با یکدیگر شروع به فعالیت کرده و نسج جوانی به وجود آورد. برای حصول این مقصود باید دو طبقه مولد پایه و پیوندک با یکدیگر منطبق شده و به یکدیگر بچسبند. یعنی هیچ بخش مانع اعم از مایع یا جامد و یا بخار بین آنها قرار نگیرد.
در نباتات علفی تقریبا تمام سلول های پایه و پیوندک نمو کرده و یک نوع سنجش پارانشیمی تولید می کنند که فضای بین پایه و پیوندک را پر می نماید. در نباتات خشبی این عمل تقریبا فقط به وسیله سلول های طبقه مولد انجام می گیرد.
پس از آنکه فضای بین پایه و چیوندک به وسیله این نسج پر شد، یک طبقه از سلول های آن تبدیل به طبقه مولد شده و شبیه رابط بین طبقه مولد پایه و پیوندک می شود که از این به بعد مانند کامبیوم معمولی درخت در داخل، تولید آوندهای چوبی نموده و در خارج، تشکیل آوندهای آبکش می دهد و بدین ترتیب اتصال و یکسره شدن آوندها از پایه به پیوندک عملی می شود.
در نباتات دو لپه اگر مانع تجانس پایه و پیوندک در بین نباشد، جوش خوردن دو قسمت درخت پیوندی قطعی است. ولی در نباتات یک لپه این امر غیر ممکن است و اگر هم پایه و پیوندک جوش بخورند، دوام و استحکام پیوند حداکثر یکسال خواهد بود.
بنابر تجربیات شوبرت در کتاب مولیش علت عدم موفقیت در پیوند زدن نباتات یک لپه مانند در خت خرما، فقدان ساختمان ثانوی و عدم وجود طبقه مولد متصل به هم می باشد.
پیشنهاد می کنیم پست ۱۰ درخت مخصوص حیاط منزل را نیز مطالعه کنید.
۸- قرابت پیوندک با پایه
جوش خوردن پایه و پیوندک تابع دقت در عمل قرار دادن پیوندک روی پایه می باشد. یعنی دو طبقه مولد باید حتما با یکدیگر تماس حاصل کنند. ولی این شرط برای جوش خوردن دو قسمت با یکدیگر کافی نیست. زیرا علاوه بر لزوم تطبیق دو طبقه مولد، طبیعت دو گیاه مورد نظر نیز باید با یکدیگر سازگاری داشته باشند و یا به عبارت دیگر، تجانس و قرابتی نیز بین آنها برقرار باشد تا عمر درخت پیوندی زیاد شده بهره کافی دهد.
در پایه ای از نباتات مشاهده می شود که دو نوع گیاه مختلف مانند درخت گلابی و درخت به کاملا با یکدیگر جوش خورده و تولید درختی پربار و نسبتا قوی می نماید. در بعضی از درختان دیگر حتی افراد یک جنس را که ژانر می نامند، نمی توان با یکدیگر پیوند نمود.
این قرابت و تجانس که امری طبیعی است، گاهی به قدری کار پیوند زدن را مشکل می کند مثلا در برخی از انواع پیوند درخت سیب و پاره ای دیگر از درختان نمی توان آنها را با یکدیگر پیوند زد. مثلا درخت سیبی که دارای چوب نرم است و درخت سیبی که چوب آن سخت می باشد با یکدیگر قابل پیوند نیست.
موضوع تجانس بین پایه و پیوندک که از مسائل مهم پیوند زدن و یکی از شرایط لازم جهت موفقیت در عمل پیوند می باشد، کاملا تجربی است. یعنی فقط عمل و آزمایش نشان می دهد که چه نوع گیاهی با نبات دیگر قابل پیوند زدن است.
در قاعده عمومی و بطور کلی می توان گفت که کونه های مختلف یک جنس با یکدیگر قابل پیوند زدن می باشد. در حالی که موفقیت در پیوندبین دو جنس مختلف مشکل بوده و در چنین شرایطی درخت پیوندی ضعیف و یا عمر کمی دارد و پیوند درختان گونه و خانواده های مختلف با یکدیگر غیر ممکن است.
۹- اثر متقابل پایه و پیوندک روی یکدیگر و نتایج آن
عده ای از دانشمندان معتقد هستند که پایه و پیوندک در یکدیگر تاثیر ندارند، زیرا هیچ یک از تغییرات حاصله ارثی نیست و با بذر قابل تکثیر و تولید مجدد نمی باشد. دسته ای دیگر مانند دانیل و بوف عقیده دارند که تاثیر متقابل دو قسمتی که با یکدیگر زندگی می کنند زیاد است و این تغییرات ارثی می باشد و حتی ممکن است منجر به ایجاد گونه جدیدی شود. مانند بذری که از پیوند کلم معمولی روی ریشه شلغم به دست می آید.
۱- در برخی از درختان، رنگ میوه و یا رنگ برگ و گل در اثر انتخاب پیوند مناسب تغییر می کند. مثلا اگر یک گوجه فرنگی را که دارای برگ های قرمز رنگ است، بر روی گوجه فرنگی امریکایی پیوند زده شود، رنگ برگ آن در مقایسه با پیوند همان گونه روی گوجه فرنگی معمولی تیره تر خواهد بود.
۲- نتیجه دیگر اثر متقابل پایه و پیوندک، مقاومت بیشتر درخت پیوندی به بیماری ها و سرمای زیاد می باشد.
۳- یکی دیگر از تاثیرات پیوند، کم شدن عمر برخی از درختان پیوندی است. هرگاه پسته معمولی بر روی درختی از گونه خود و یا از گونه آتلانتیکا پیوند زده شود، درخت پیوندی در حدود دوییست سال عمر می کند. ولی درخت پسته ای که در آن پیوندک پسته معمولی و پایه درخت بنه یا چاتلانقوش باشد، بیش از شصت سال عمر نمی کند.
همچنین انواع روشهای آبیاری را از لینک زیر مشاهده کنید:
۱۰- فواید پیوند :
پیوند زدن در درختان عملی است که سبب می شود درخت میوه ای به درخت دیگری تبدیل شود. اما این کار شرایط و محدودیت هایی دارد که به آن می پردازیم. پیوند زنی جهت مرغوب کردن درخت میوه ای نامرغوب صورت می گیرد. امامرغوب بودن یا نبودن میوه هم تعاریف خودش را دارد.
اینجا هم موضوع نسبیت مطرح است. مرغوب بودن از چه زاویه ای و برای چه کاری؟ برای روشن شدن موضوع انواع مرغوبیت ها را می توان به شرح زیر برشمرد:
۱۰-۱ بار زیاد درخت: یعنی درختی که میوه بیشتری در سال بدهد. اینجا کمیت مطرح است.
۱۰-۲ درشتی یا زیبایی محصول: اینجا مجلسی بودن میوه مطرح است. گاهیی درشتی محصول می تواند نشان از کیفیت بهتر هم باشد.
۱۰-۳ دوام و ماندگاری بیشتر میوه: اینجا هدف سالم ماندن میوه از زمان برداشت، حمل تا مصرف و همچنین دوام بیشتر در طول دوره نگهداری مطرح است.
۱۰-۴ کیفیت بهتر محصول که می تواند به مشخصات جزئی تری مثل طعم (شیرینی و ترشی و آبدار بودن و …) یا پوست مناسب (از نظر ضخامت یا قابلیت کنده شده پوست و …) یا وجود و عدم وجود هسته و درشتی آن و عوامل دیگر دسته بندی شود.
۱۰-۵ زمان رسیدن میوه: بسیار مهم است که میوه درخت چه زمانی می رسد یا چه زمانی امکان برداشت محصول وجود دارد. مثلا گیلاس نوبرانه بسیار گرانتر از زمانی است که محصول گیلاس فراوان است یا برعکس میوه هایی که آخر فصل به دست می آیند گرانترند.
موارد دیگری را هم به همین ترتیب می توان به عنوان مشخصه های مرغوبیت برشمرد. اما مشکل وقتی بر روز می کند که این ویژگی ها نمی توانند به طور همزمان در میوه ای وجود داشته باشند. مثلا نوعی گیلاس به نام گیلاس رسمس و عسلی وجود دارد که بسیار شیرین و خوش طعم است، اما اندازه آن ریز و بافت میوه دوام و استحکام کمتری دارد و امکان حمل و نقل حتی در فواصل کوتاه تا بازار را ندارد و یا گیلاس صورتی ظاهر وطعم خوبی برای تولید مربا دارد، اما اگر سریع به مصرف نرسد، لکه لکه شده و سیاه و خراب می شود.
بنابراین سلیقه ها و مهم تر از آن بازار روز تعیین کننده مرغوبیت میوه خواهد بود. همان قانون عرضه و تقاضا. متاسفانه به دلیل زمان دار بودن تطبیق باغداری با بازار، گاهی ضربه های جدی به باغداری ها وارد می گردد.
۱۰-۶ ازدیاد: در گیاهانی که نمی توان آنها را با قلمه و یا پاجوش ازدیاد نمود، برای حفظ مشخصات خارجی و داخلی یعنی ژنتیک گیاه مادری از روش پیوند استفاده می شود. به عبارتی دیگر پیوند زدن تغییری در خواص ظاهری و داخلی پیوندک ایجاد نمی نماید.
۱۰-۷ جوان سازی: در درختان کهن که به دلایلی قسمت هوایی از بین رفته و یا فرسوده شده باشد، اما ریشه قوی و فعال باشد، می توان با اعمال پیوند اقدام به جوان سازی درخت نمود. این عمل نسبت به نوع درخت تا حداکثر ۵ مرتبه قابل انجام است.
۱۰-۸ تقویت درختان ضعیف: درختانی که دارای ریشه ضعیف بوده و یا طبیعتا قادر به جذب شیره خام به اندازه کافی نمی باشند، می توان با پیوند نمودن شاخه ای ریشه دار به تنه آن، کمبود شیره خام را جبران نموده و قسمت هوایی درخت را تقویت کرد.
این عمل کاملا شبیه به تزریق خون در بدن بیماری است که مقداری از خون خود را از دست داده باشد، با این تفوت که نیاز انسان پس از یک یا چند مرتبه تزریق خون تامین شده و تکرار عمل تزریق لازم نخواهد بود. اما در درختان این تزریق شیره خام باید به صورت همیشگی و مستمر باشد.
دلیل انجام این روش پیوند نیز این است که با پیوند کردن پایه ریشه داری که در نزدیکی درخت دارای ریشه ضعیف قرار دارد، این پایه بتواند یک منبع شیره خام دائمی را در دسترس درخت مورد نظر قرار دهد.
۱۰-۹ ترمیم: اغلب اتفاق می افتد که در فصل زمستان جانوران جونده مانند خرگوش چوست درختان را می جوند و باعث صدمه به تنه درخت و خشک شدن قسمت هوایی آن می شوند. از این رو به منظور نجات درخت لازم است دو سر شاخه جوان را در بالا و زیر خم حاصله از دندان جانور به طوری که بعدا شرح خواهیم داد، پیوند زده شود.
پس از دو یا سه سال شاخه های جوان پیوند شده تقویت شده و علاوه بر رساندن مقدار کافی شیره خام به درخت، وزن قسمت هوایی آن را نیزتحمل نموده و تاج درخت استوار می ماند. در مواقعی اگر شدت آسیب به حدی زیاد باشد که نتوان باقی مانده تنه آسیب دیده درخت را یعنی قسمتی که بین دو محل پیوند قرار گرفته نگه داشت، آن را قطع می کنند و درخت به جای یک تنه دارای چهار پایه خواهد شد.
۱۰-۱۰ تقویت و سازگاری با محیط: هرگاه درختی در شرایط محیطی معینی قادر به تامین مواد غذایی خود نباشد، در این حالت از تکنیک پیوند بهره گرفته و پیوندکی از درخت مربوطه تهیه کرده و آن را روی پایه دیگری که قرابت و تجانس با درخت مورد بحث دارد، پیوند می زنند.
به طور مثال در آموزش پیوند زدن درخت بادام اگر بادام به شرایط با خاک مرطوب حساس بوده و رشد مطلوبی ندارد، از این رو این درخت را روی گوجه میروبالان پیوند می زنند که مقاوم به خاک های با رطوبت بالاست.
۱۰-۱۱ تعدیل کننده رشد: در درختانی که ریشه ضعیف دارند و یا بالعکس دارای ریشه قوی بوده و رشد بالایی دارند، با پیوند نمودن این نوع درختان روی پایه های مناسب، قدرت و یا ضعف قسمت هوایی را تعدیل می بخشند.
مانند پیوند درخت گلابی روی پایه به که دارای ریشه سطحی بوده و طبیعت کوتاه و درختچه ای دارد. این عمل پیوند رشد درخت گلابی را کاهش داده و آن را پاکوتاه می کند و در مقابل موجب تولید میوه های گلابی شیرین و مرغوبتری می شود.
۱۰-۱۲ بهبود گرده افشانی و فروت ست: در باغات قدیمی درختان دو پایه مانند درخت پسته که گل نر و ماده جدا از هم بر روی دو پایه مجزا قرار دارند، تنها یکی از دو پایه یعنی درختان ماده کاشته شده است و یا نسبت پایه های ماده به نر بسیار بالا بوده و این امر گرده افشانی و میوه بستن را با مشکل مواجه می سازد.
از این رو برای رفع این مشکل و اصلاح باغات قدیمی می توان از تکنیک پیوند استفاده نمود. بدین طریق که روی تعدادی از درختان ماده که به فاصله منظمی از یکدیگر قرار دارند، یک پیوندک از درخت نر را روی هر کدام از پایه ها پیوند می زنند تا هر سال مقدار کافی دانه گرده برای بارور کردن گل های ماده موجو باشد و بهره رداری از باغ هر سال منظم و مرتب گردد.
۱۰- ۱۳ زود باردهی: معمولا گیاهانی که از طریق بذر و یا روش های ازدیاد غیر جنسی به جز پیوند به وجود می آیند، پس از رسیدن به بلوغ که حدود ۶ الی ۷ سال به طول می انجامد، شروع به گلدهی و میوه دهی می نمایند.
در صورتی که اگر همین درختان بوسیله پیوند تکثیر شودند، مدت زمان کوتاهی را برای رسیدن به مرحله باردهی طی می کنند. بنابراین یکی از فواید پیوند تسریع در بهره برداری از درختان میوه می باشد.
۱۰-۱۴ جلوگیری از رشد پاجوش: برخی از درختان پاجوش های فراوان تولید می نمایند که موجب تضعیف درخت می گردد و از طرفی حذف این پاجوش ها نیز دشوار و مستلزم مراقبت های دائمی و صرف هزینه زیاد می باشد. برای رفع این مشکل، اغلب این درختان را روی پایه هایی که پاجوش نمی دهند پیوند می زنند.
۱۱- فصل پیوند درختان
بنابر آنچه بیان شد، باید زمانی اقدام به انجام عمل پیوند نمود که گیاه در دوره فعالیت بوده و شیره نباتی در جریان باشد. بنابراین از نظر علمی در هر موقع از سال به استثای زمانی که گیاه در دوره استراحت به سر می برد و شیره نباتی راکد گردیده می توان عمل پیوند را انجام داد.
این نظریه در عمل به اشکالاتی بر می خورد که عملا زمان انجام پیوند را محدود می سازد:
۱- مقدار زیاد شیره نباتی مانع ایجاد تماس بین پیوندک و پایه در ناحیه طبقه مولد و جوش خوردن آنها با یکدیگر می شود و به اصطلاح باغبانان پیوندک در شیره نباتی خفه می شود.
۲- حرارت در دوره فعالیت گیاه باعث تبخیر بسیار بالا در پیوندک شده و قبل از آنکه طبقه مولد جوش بخورند و شیره نباتی کافی به پیوندک برسد، گرما پیوندک را خشک کرده و از بین می برد.
۳- سرمای زمستان و یخبندان و بطور کلی حرارت کمتر از ۱۰ درجه در هوای اطراف پیوندک نیز مانع فعالیت سلول های نامبرده گردیده و جوش خورن پیوند را غیر ممکن می سازد.
بنابراین با توجه به مطالب ذکر شده عملا در دو فصل بطور قطعی می توان گیاهان را پیوند کرد.
یکی در فصل بهار پس از بیدار شدن پایه و قبل از آنکه شدت شیره نباتی زیاد شود و یا آنکه سرمای اول بهار مان فعالیت سلول های قسمت هوایی گیاه شود و دیگری در اواخر تابستان و اوایل پاییز (بسته به نوع درخت) که جریان شیره نباتی به اندازه کافی کند شده و سرمای زمستان هنوز فرا نرسیده است.
بدیهی است هرگاه ممکن شود با وسایل مناسبی از اثر سوء گرمای تابستان و سرمای زمستان جلوگیری به عمل آید، می توان اقدام به انجام عمل پیوند نمود.
انتخاب پایه و پیوندک
پایه و پیوندک باید هرکدام دارای خواص و صفاتی باشد تا پیوند زدن ممکن و یا از نظر اقتصادی مقرون به صرفه گردد.
۱۲- انتخاب پایه
بهترین پایه باید دارای شرایط زیر باشد:
۱-۱۲ مقاومت به سرما: این موضوع در نواحی گرمسیر و یا مناطقی که دارای آب و هوای معتدل می باشند، چندان دارای اهمیت نیست. ولی در مناطق سردسیر برای دوام درخت پیوندی و برداشت بهره کافی باید پایه هایی را انتخاب نمود که توان مقاومت در برابر سرمای سردترین زمستان منطقه را داشته باشد. این نکته را نیز باید در نظر گرفت که اگر حساسیت پایه به سرما بیشتر از پیوندک باشد، در دوره های با سرمای شدید درخت پیوندی از ریشه خشک خواهد شد.
۲-۱۲ ازدیاد پایه
در بحث انتخاب پایه باید توجه داشت که پایه ای انتخاب گردد که تکثیر آن به سهولت و با صرف هزینه کم میسر باشد و مخصوصا تا حد امکان باید پایه را از طریق ازدیاد غیر جنسی تکثیر نمود. زیرا در فقط در این صورت است که پایه ها یکنواخت و از یک جنس بوده و با در نظر گرفتن اثر متقابل پایه و پیوندک در یکدیگر، باغ یکنواخت به دست می آید و بهره برداری از آن آسانتر و کم هزینه تر می شود.
۳-۱۲ مقاومت به بیماری ها
یکی از خصوصیات مهم در انتخاب پایه، مقاومت آن به انواع مختلف بیماری ها و آفات می باشد. به عنوان مثال در باره انواع مو که از نظر علمی به ویتیس وینیفرا معروف است (کلیه انگورهای ایران از این نوع است) مورد حمله یک حشره زیر زمینی به نام فیلوکسرا واقع می گردد.
این آفت روی ریشه مو زندگی می کند و در مدت نسبتا کوتاهی درخت را خشک نموده و از بین می برد. در مقابل موهای محلی ایران، یک نوع دیگر از جنس های انگور امریکایی یافت می شود که در برابر این حشره مقاوم است. در صورت شیوع این آفت در منطقه ای، باید موهای محلی ایرانی را روی پایه انگور امریکایی پیوند نمود تا بوته پیوند انگور از گزند فیلوکسرا در امان بماند.
۴-۱۲ آسانی عمل پیوند زدن
پوست برخی از گیاهان به سختی از چوب جدا می شود و در بعضی دیگر پوست به اندازه ای نازک است که جدا کردن آن از چوب غیر مقدور می باشد. این موضوع در پیوند تاجی و شکمی دارای اهمیت فراوان است. بنابراین در زمان پیوند باید نوعی از گیاهان را به عنوان پایهانتخاب نمود که به آسانی بتوان پوست آن را از چوب جدا نمود.
۵-۱۲ مقدار و نوع ریشه
در انتخاب پایه، نباتاتی که دارای ریشه قوی و سطحی می باشند بر گیاهانی که ریشه عمودی و ضعیف دارند ترجیح داده می شوند.
۶-۱۲ پا جوش دادن پایه:درختانی که پاجوش زیاد تولید می نمایند صلاحیت آن را ندارند که به عنوان پایه مورد استفاده قرار گیرند زیرا پاجوش باعث ضعف درخت پیوندو درنتیجه نامرغوبی میوه آن می شود و از بین بردن یعنی کندن آنها نیز مستلزم صرف وقت و هزینه زائد است.مثلاً برای ازدیاد و انتشار انواع یاس درختی یا خوشه ا ی اصلاح شده بهتر است از برگ نوبه عنوان پایه استفاده شود تا یاس درختی معمولی و نرک زیرا نوع اخیر بنابر طبیعت تولید پاجوش زیاد می نماید در صورتی که برگ نو کمتر پاجوش می دهد.
۷-۱۲ توافق پایه با انواع مختلف خاک:هر چند یک نوع معین از گیاه را نمی توان در خاکهای مختلف کاشت و از نظر علمی یک نوعمعین از نبات در نوع معینی از خاک بهترین نتیجه را می دهد ، معهذا از نظر اقتصادی و تهیه نهال پیوندی برای فروش باید سعی نمود که پایه انتخاب شده در بیشتر از انواع خاک ها زندگانی کرده و بهره کافی بدهد.
۱۳- انتخاب پیوند – پیوندک
۱-۱۳ فرابت و تجانس آن با پایه به قسمی که شرح آن گذشت.
۲-۱۳ پیوندک باید یکساله بیاشد.در پیوند پائیزه می توان از شاخه های همان سال یعنی از شاخه هایی که در بهار ظاهر شده اند استفاده نمود.سن پیوندک نباید از یکسال تجاوز نماید ولی باید کاملاً رسیده باشد .یعنی چ.ب آن به اندازه کافی سفت گردیده . مواد ذخیره کافی در آن جمع باشد.
۳-۱۳ پیوندک باید از شاخه های گل یا میوه دهنده پایه مادر تهیه شود.پیوندی که از شاخه نرک برداشت شود معمولاً میوه نخواهد داد.
۴-۱۳ بهتر است پیوندک را از قسمت وسطی شاخه تهیه نمایند زیرا جوانه های قسمت فوقانی خیلی جوان و ضعیف هستند و جوانه های تحتانی شاخه کم محصول می باشند.
۵-۱۳ در درختانی که دوره استراحت کامل دارند برای پیوند بهاره باید پیوندک را بعد از شروع دوره استراحت و قبل از بیدار شدن پایه مادری از خواب زمستانه تهیه نمود.هر گاه خطر یخبندان و سرمای شدید در بین باشد قطع پیوندک از درخت مادر قبل از یخبندان باید انجام گیرد زیرا سرمای شدید شاخه ها را خشکانیده و از بین می برد.
در نگهداری پیوندک هایی که قبل از موعد پیوند کردن از شاخه مادری جدا می کنند باید دقت زیاد نمود و آنها را در محلی نگه داشت که سرما به یه پیوندک صدمه نزند و گرمای بی موقع نیز باعث بیدار شدن و در نتیجه تبخیر و خشک کردن انها نشود . برای این منظورشاخه ها را در خزه و یا در خاک اره مرطوب در مکانی که حد اکثر ۵ تا ۶ درجه حرارت داشته باشد نگاه می دارند.برای حفظ پیوندک از سرما و یا گرما ممکن است آنها را در نقطه ای از باغ زیر خاک کرد.
۶-۱۳ پیوندک و پایه در یک درجه ار فعالیت حیاتی باشد و اگر این امر ممکن نشود پایه نسبت به پیوندک جلو باشد یعنی دارای فعالیت بیشتر باشد.به عبارت دیگر پایه باید قبل از پیوندک از خواب زمستانی بیدار شده شروع به فعالیت نماید ( در پیوند بهاره ) زیرا در غیر این صورت پیوندک قبل از جوش خوردن با پایه شروع به فعالیت کرده در اثر تبخیر و از دست دادن جزیی ذخیره غذایی که با خود همراه دارد و نرسیدن مواد غذایی از پایه قبل از جوش خوردن خشک می شود.
نحوه تهیه پایه و پیوندک
الف- تهیه پایه
برای اینکه بتوان جوانه پیوندک را در زیر پوست ساقه پایه قرار داد، لازم است که پوست پایه به آسانی از چوب ان جدا شود و این امر مکن نیست مگر اینکه شیره نباتی در جریان باشد. یعنی پایه تا اندازه ای دارای فعالیت حیاتی باشد و به اصطلاح معروف پایه آبدار بوده و پوست بدهد.. این امر فقط در بهار و پاییز میسر است. زیرا در زمستان شیره نباتی راکد بوده و در تابستان نیز گرمای هوا تا اندازه ای پوست پایه را خشک نموده و مانع از جدا شدن آن از چوب می گردد.
روش کار در این نوع پیوند بدین ترتیب است که در پوست پایه یک برش عمودی بطول ۵/۲ سانتی متر زده می‌شود. سپس در بالا و عمود براین برش، یک برش افقی به اندازه یک سوم قطر ساقه ایجاد می‌شود (بطوریکه به شکلT در آید).
ب- تهیه پیوندک
برای گرفتن پیوندک از گیاه مورد نظر نیز برشی ۵/۱ سانتی متری زیر یکی از جوانه ها زده شده، سپس برش شیبداری بالای جوانه ایجاد می‌گردد تا جوانه همراه با پوست (و گاهی با لایه نازکی از چوب ) برداشته شود.
جوانه تهیه شده از بالا وارد شکاف ایجاد شده در پوست پایه شده و به سوی پایین هدایت می‌شود تا جفت شود. سپس آنرا با نخ پنبه‌ای یا نوار پلاستیکی ویژه می بندند. این نوار نباید آنقدر محکم بسته شود که به پوست پایه آسیب برساند.
ضمن آنکه هیچگاه نبایستی روی جوانه بسته شود. در برخی از شرایط ممکن است شیره گیاهی پس از ایجاد شکاف از گیاه خارج شود و روی پیوندک را بپوشاند و مانع جوش خوردن پیوند گردد. برای رفع این مشکل از پیوند شکمی واژگون استفاده می شود.
در این صورت شکاف افقی را در پایین شکاف عمودی یعنی به شکل T معکوس می زنند تا شیره گیاهی در صورت خروج، به پیوندک آسیبی نرساند. در این حالت پیوندک از پایین وارد شکاف می گردد.
۱۳- انواع پیوند درختان میوه
۱-۱۳ کوپیوند شکمی یا سپری (T or Shield- budding)
در این نوع پیوند، پیوندک فقط از یک جوانه تشکیل شده و ان را در نقطه اختیاری از طول ساقه پایه در زیر پوست قرار می دهند.
• اطلاعات بیشتر درباره مثلث بافت خاک را از دست ندهید.
۲-۱۳ پیوند لوله ای
در این روش پیوند، برای گرفتن پیوندک، پوست درخت را به شکل استوانه یا لوله‌ای که طول آن حدود ۲-۱ سانتی متر بوده و روی آن فقط یک جوانه قرار دارد جدا ساخته و پیوندک را جدا می کنند. برای آماده سازی پایه، انتهای پایه را قطع می‌کنند و پوست آنرا تا محلی که پیوندک باید قرار گیرد بر می‌دارند.
سپس پوست استوانه‌ای حامل جوانه پیوندک را از بالا روی پایه گذاشته، انقدر می‌لغزانند تا به محلی که قطر پایه و پیوندک یکی باشد، برسد. در این نوع پیوند، لایه‌های زاینده کاملا با یکدیگر تماس داشته و پیوندک و پایه بدون بستن به یکدیگر می‌چسبند.
این نوع پیوند را بر روی شاخه‌هایی که کمتر از یک سانتی متر قطر دارند، می‌زنند و شرط لازم جهت موفقیت، آن است که پایه و پیوندک تقریبا هم قطر باشند. در غیراینصورت پوست استوانه‌ای پیوندک را در طرف مقابل جوانه پیوندک، شکاف طولی می‌دهند تا بتوان لوله استوانه‌ای پیوندک را باز کرد. در این حالت آنرا پیوند حلقوی می گویند.
در صورت هم قطر نبودن پایه و پیوندک لوله پیوندک را شکاف می دهند، ولی عرض مستطیلی که لوله پیوندک را تشکیل می دهد کافی نخواهد بود که تمام اطراف قسمت بدون پوست پایه را بپوشاند.
بنابراین پس از آنکه پیوندک را به دور پایه پیچیدند، قسمتی از آن را که بی پوست و لخت می ماند باید با پوست خود پایه که هنوز به پایه آویزان است پوشش دهند. بعد از قرار دادن پیوندک روی پایه اطراف آن را با ریسمان می بندند و زخم ها را با چسب پیوند می پوشانند.
شکل۲. پیوند لوله ای
۳-۱۳ پیوند قاشی (Chip budding)
از این پیوند زمانی استفاده می شود که درخت پوست نمی دهد و پایه و پیوندک در حالت خواب هستند. روش کار بدین ترتیب است:
برای آماده کردن پیوندک، شاخه ای که قطر آن تا ۱ تا ۲٫۵ سانتی متر است انتخاب نموده، برشی با زاویه ۴۵ درجه زیر جوانه زده و سپس از ۲٫۵ سانتی متری بالای جوانه یک برش مورب به طرف پایین در داخل ساقه زده می شود تا به برش اول برسد. در پایه نیز برش هایی مشابه پیوندک ایجاد کرده و پس از حذف قسمت های زائد آن، پایه و پیوندک را با هم جفت می کنند و می کوشند تا لایه های زاینده کاملا در تماس با یکدیگر قرار گیرند.
در محل پیوند، باید جوانه را با نوارهای پلاستیکی و یا مواد مشابه محکم نگه داشت پوشاندن پیوندگاه با چسب پیوند ضروری است. اما باید توجه نمود که روی جوانه چسب زده نشود. ممکن است اطراف محل پیوند را با خاک بپوشانند تا از خشک شدن محل پیوند جلوگیری شود.
آیا می دانید زمان پیوند زدن درختان میوه چه زمانیست؟
شکل۳. کوپیوند قاشی.
۴-۱۳ پیوند مجاورتی
تنها پیوندی که ممکن است بدون دخالت انسان انجام گیرد و در طبیعت زیاد دیده می شود. این روش پیوند از زمان قدیم مرسوم بوده است. در جنگلها و باغات دو تنه درخت یا شاخه آنها در اثر تماس دائم و سائیده شدن به یکدیگر پوست بین آنها از بین رفته و دو طبقه مولده با یکدیگر جوش می خورد. بنابراین، اگر سایر روش های پیوند بین دو گیاه عملی نباشد، پیوند مجاورتی را می توان روی آنها آزمایش نمود.
۱-۴-۱۳ فصل پیوند مجاورتی
هر زمان از سال ممکن است، اما جوش خوردن پیوند زمانی که گیاه رشد فعال دارد، سریع تر است.
۲-۴-۱۳ روش کار
۲٫۵ تا ۵ سانتی متر از پوست هر دو ساقه را در محل پیوند برداشته، دو ساقه را طوری به هم می بندیم که لایه های زاینده هر دو روی هم قرار گیرند. سپس محل پیوند را با چسب پیوند می پوشانیم.
۳-۴-۱۳ انواع مختلف پیوندهای مجاورتی
در عمل سه نوع پیوند مجاورتی وجود دارد که عبارت اند از پیوند مجاورتی انتهایی، جانبی، شکمی و کمانی.
الف- پیوند مجاورتی انتهایی
در این روش پیوند انتهای پایه را قطع نموده و سپس مانند انتهای پایه در پیوند نیمانیم تراش می دهند. برای تهیه پیوندک بخشی از پوست شاخه را برداشته تا جایگاهی برای انتهای پایه ایجاد شود. پس از قرار دادن پیوندک روی پایه، این دو را محکم به یکدیگر بسته و اطراف آن را با چسب پیئند می پوشانند.
ب- پیوند مجاورتی جانبی
در این قسم پیوند، انتهای شاخه پیوندک و پایه را قطع نمی کنند، بلکه در نقطه ای از طول ساقه هر کدام از دو قسمت نامبرده، مقداری از پوست درخت را با چاقوی پیوندزنی می تراشند. به گونه ای که چوب پیوندک و پایه در سطح آنها از یک قشر سلول های طبقه مولد پوشیده شده ظاهر گردد. پس از قرار دادن پیوندک و پایه بر روی هم، آنها را محکم بسته و با چسب اطراف پیوندک و پایه را می پوشانند.
شکل ۴. پیوند مجاورتی جانبی.
ج- پیوند مجاورتی شکمی و کمانی
این شیوه پیوند شباهت زیادی به پیوند شکمی دارد و روش انجام آن طبق اصول اجرای پیوند شکمی است. یعنی در نقطه مناسبی روی پایه دو شکاف عمود به یکدیگر که نسبت به شاخه یکی عرضی و دیگری در امتداد طول ساقه قرار گرفته است، ایجاد می شود.
در پیوند مجاورتی شکمی باید توجه نمود که شکاف عرضی در قسمت پایین شاخه یعنی نسبت به جوانه انتهایی زیر شکاف طولی قرار گیرد. در زمان تهیه پیوندک باید دقت کرد که تراش انتهایی آن از ۵ تا ۱۰ میلی متر بالاتر و از طرف مقابل یک جوانه شروع شود. زیرا این جوانه است که پس از جوش خوردن پیوندک و قطع آن از گیاه مادری، شاخه مطلوب خواهد نمود.
شکل ۵ . مراحل انجام پیوند مجاورتی.
۵-۱۳ پیوند پلی
نوعی پیوند ترمیمی است که وقتی تنه یا شاخه درختان توسط جانوران، یخبندان زمستانه یا وسایل مکانیکی آسیب می بیند، از آن استفاده می شود. پیوند پلی برای ترمیمپوست درختان بکار می رود و زمان آن در اوایل بهار است که رشد فعال گیاه آغاز می شود.
روش کار
برای پیوندک از شاخه هایی با قطر ۱ تا ۲ سانتیمتری استفاده می شود که در زمان خواب گیاه تهیه شده و در مکان سرد نگهداری می شود. دو سر پیوندک را بصورت گاوه ایبرش می دهیم. پس از حذف پوست آسیب دیده و مرده، برش هایی در بالا و پایین آن قسمت ایجاد می کنیم، طوریکه پیوندک در آن جفت شود. پیوندک را با میخ محکم کرده،محل پیوند را با چسب پیوند می پوشانیم.
• پیشنهاد می کنیم پست نکات مهم در کاشت نهال را حتما مطالعه کنید.
شکل ۶. پیوند پلی
۶-۱۳ پیوند اسکنه
این نوع پیوند از قدیمی ترین روش های پیوند است و در بین باغداران بسیار مرسوم می باشد. برای انجام این روش پیوند، پایه را از محل طوقه، تنه اصلی و یا بازوها برش می دهیم. سپس شکاف هایی در قطر پایه ایجاد نموده و بسته به قطر، یک یا دو شکاف به عمق ۵-۵/۲ سانتی متر ایجاد می کنیم.
پیوندک را از شاخه یکساله مناسب به طول ۱۲ تا ۲۰ سانتی متر بسته به نوع گونه انتخاب می کنیم. در انتهای پایینی پیوندک برش مورب ایجاد نموده، به نحوی که پوست در حد فاصل دو قسمت تراشیده شده پیوندک باقی بماند. این عمل، لایه زاینده را از عوامل خارجی حفظ خواهد نمود.
سپس شکاف را به وسیله پاقوی پیوند باز نموده و پیوندک را در شکاف و مماس با پوست پایه قرار می دهیم. فشار شکاف، پیوندک را محکم در خود نگه می دارد. اما دور شکاف را با نخ مخصوص پیوند یا سیم مفتولی می بندیم. در نهایت تمامی مراحل پیوند و برش را با چسب باغبانی می پوشانیم (شکل ).
شکل۷. مراحل انجام پیوند اسکنه.
۱) برش مورب قسمت پایینی پیوندک به نحوی که پوست قسمت بیرونی پیوندک حفظ شود.
۲) سربرداری پایه از محل طوقه، تنه اصلی و یا بازوها، ایجاد شکاف به عمق۵- ۲/۵ سانتی متر در قطر پایه
۳) باز کردن شکاف با وسیله ای مانند چاقوی پیوند و قرار دادن پیوندک در شکاف و مماس با پوست پایه
۴) بستن محل پیوند از سمت بالا به طرف پایین
۵) پوشاندن محل پیوند و نوک پیوندک ها با چسب باغبانی
۶) گرفتن پیوند.
بهترین زمان انجام پیوند اسکنه، اواخر اسفندماه و اوایل بهار قبل از شروع فعالیت گیاه است. اما در هر زمان از فصل خواب گیاه می توان این نوع پیوند را انجام داد. بخصوص در مناطق معتدله گرم با زمستان های ملایم، انجام پیوند اسکنه در اول فصل رکود بهتر است.
بهتر است پیوندک از وسط شاخه ای که در معرض نور کافی بوده و فاصله میانگره ها کوتاه و ذخیره غذایی کافی دارد، انتخاب شود. این نوع پیوند به دلیل استقرار محکم پیوندک در شکاف پایه برای نواحی بادخیز مناسب است. این پیوند برای جوان کردن درختان مسن بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد. اما به دلیل ایجاد شکاف عمیق روی پایه، احتمال آلودگی و عدم گیرایی پیوند نیز بالا می باشد.
از پیوند اسکنه برای پیوند گیاهان علفی مانند تیره کدوئیان نیز استفاده می شود.
شکل۸. مراحل انجام پیوند اسکنه در خانواده کدوییان.
۱) انتخاب پایه در مرحله ای که همراه با برگ های لپه ای، یک برگ حقیقی کاملا بسته نیز نمایان باشد و در پیوندک علاوه بر برگ های لپه ای، یک برگ حقیقی کاملا باز باشد.
۲) حذف برگ حقیقی و ایجاد شکاف به عمق نیم سانتی متر در بین برگ های لپه ای.
۳) تهیه پیوندک به نحوی که ساقه را از ۵/۱ تا ۲ سانتی متری زیر برگ های لپه ای و برگ حقیقی قطع و ایجاد برش های مورب به طول از ۰/۵ تا ۱ سانتی متری در انتهای پایینی پیوندک و
۴) قرار دادن پیوندک در پایه و بستن محل پیوند با گیره های مخصوص پیوند.
۷-۱۳ پیوند زینی
این پیوند شبیه پیوند اسکنه است. با این تفاوت که به جای شکاف پایه، پیوندک را شکاف داده و انتهای پایه را از دو طرف به طور مورب تراش می دهند و سپس پیوندک را روی آن قرار می دهند. در پیوند زینی پایه و پیوندک باید هم قطر باشند و عدم تناسب قطر آنها در موفقیت پیوند بسیار موثر است. به علاوه در صورت امکان، پیوندک باید دارای جوانه انتهایی باشد.
• اگر از طرفداران گیاهان آپارتمانی هستید از مقاله بهترین کود برای گیاهان آپارتمانی دیدن فرمایید.
شکل۹.مراحل مختلف پیوند زینی.
۱) ایجاد شکاف در پیوندک.
۲) تراش مورب دو طرف انتهای پایه.
۳) قرار دادن پیوندک روی پایه و
۴) استقرار کامل پایه و پیوندک جهت بستن وپوشاندن محل پیوند، با چسب پیوند.
شکل۱۰ انجام پیوند اسکنه- زینی به وسیله قیچی مخصوص پیوند (وایزست)
۸-۱۳ پیوند تاجی (زیر پوست)
این پیوند، مشابه پیوند اسکنه است. با این تفاوت که به جای ایجاد شکاف، پیوندک را زیر پوست پایه قرار می دهیم. روش پیوند بسیار ساده و سریع بوده و درصد گیرایی پیوند زیاد است. این پیوند برای پایه های باریک تا قطور قابل اجرا می باشد. برای استقرار پیوندک در زیر پوست پایه لازم است پوست از روی پایه جدا شود.
لذا عمل پیوند در آغاز رشد انجام می گیرد. پیوندک در زمان خواب گیاه تهیه شده و در یخچال یا سردخانه به مدت چند روز تا زمان عمل پیوند نگه داری می شود. در گیاهان همیشه سبز، پیوندک در زمان پیوند زدن تهیه می شود.
برای استقرار بهتر پیوندک را با میخ کوچک (سیاه میخ) به تنه محکم می کنند. در پوست پایه یک یا دو شکاف (موازی و نزدیک هم) به طول ۳ تا ۵ سانتی متر به طور عمودی از محل سربرداری شده ایجاد می شود و پوست را از روی پایه کنار زده و جدا می کنند.
شکل۱۱. مراحل اجرای پیوند تاجی (زیر پوست) در شاخه های باریک.
۱) سربرداری و صاف کردن محل پیوند و ایجاد یک شکاف در پوست پایه به طول ۳ تا ۵ سانتی متر.
۲) پیوندک را از قسمت پایینی به صورت قلم خطاطی برش داده و پشت پیوندک را هم برش کوچکی ایجاد می کنند.
۳) قرار دادن پیوندک در زیر پوست پایه و
۴) میخ زدن محل پیوندک و پوشاندن محل پیوند، و نوک پیوندک ها با چسب باغبانی.
شکل۱۲. مراحل اجرای پیوند تاجی (زیر پوست) در شاخه های قطور.
۱) سربرداری و صاف کردن محل پیوند،
۲)تهیه پیوند، از شاخه مناسب
۳) پیوندک را از قسمت پایینی به صورت قلم خطاطی برش داده و پشت پیوندک را هم برش کوچکی می دهیم
۴) در پوست پایه دو شکاف (موازی نزدیک هم) به طول ۳ تا ۵ سانتی متر به طور عمودی از محل سربرداری شده ایجاد می شود. پوست را از روی پایه کنار زده و پیوندک را در زیر پوست پایه قرار می دهیم
۵) بستن محل پیوند از سمت بالا به طرف پایین و
۶) پوشاندن محل پیوند و نوک پیوندک ها با چسب باغبانی
۹-۱۳ پیوند نیمانیم
این نوع پیوند، برای سرشاخه کاری بسیار مناسب است و انتخاب شاخه های باریک از قطر ۵/۱ تا ۵/۲ سانتی متر بهتر است. در این نوع پیوند، لازم است پایه و پیوندک هم قطر باشند. اگر اختلاف قطر کمی داشته باشند، بایستی لایه های زاینده یک سمت با یکدیگر تماس داشته باشند. روشهای پیوند نیمانیم شامل: پیوند نیمانیم ساده، نیمانیم زبانه دار، نیمانیم پاشنه دار.
ابتدا یک برش صاف و مورب به طول ۵/۲ تا ۲ سانتی متری در محلی که پیوند می زنیم، روی پایه ایجاد می شود. در پیوند نیمانیم زبانه ای بعد از ایجاد برش مورب بر روی پایه یک برش عمود بر سطح بریده شده از بالا به طرف پایین از یک سوم برش و با طول برابر نصف طول آن زده می شود.
• برای اطلاعات تکمیلی پست مربوط به استفاده از هورمون های ریشه زایی در قلمه زدن را نیز مطالعه کنید.
شکل۱۳. مراحل اجرای پیوند نیمانیم ساده.
۱) ایجاد یک برش صاف و مورب به طول ۲/۵-۲ سانتی متر در پایه و پیوندک،
۲) قرار دادن پایه و پیوندک بر روی هم و
۳) بستن محل پیوند، و پوشاندن آن با چسب پیوند.
شکل ۱۴. پیوند نیمانیم ساده.
پیوندک دارای چند جوانه با طول مناسب تهیه می شود. برشی مانند برش روی پایه صاف و مورب به طول ۲/۵ – ۲ در قسمت پایینی پیوندک ایجاد می کنیم. در پیوند نیمانیم زبانه ای، برش دوم بر روی برش اول همانطور که در مورد برش پایه ذکر شد، انجام می شود.
در پیوند نیمانیم پاشنه دار، به جای تراش مورب پایه و پیوندک را به صورت پله برش می دهیم تا پایه و پیوندک به راحتی روی هم قرار گیرند.پس از آماده شدن پایه و پیوندک، سطوح برش داده شده پیوندک و پایه را روی هم قرار می دهیم و با نخ محکم می بندیم.
در نوع زبانه ای، زبانه پایه و پیوندک در هم قرار داده می شود. این امر سبب استحکام و تماس بهتر لایه های زیاینده هر دو قسمت پایه و پیوندک خواهد شد. در پیوند نیمانیم پاشنه دار مانند پیوند نیمانیم ساده، دو سطح برش داده شده پایه و پیوندک روی یکدیگر قرار می گیرد و سپس با نخ بسته و تمامی سطوح چسب زده می شود. این پیوند برای بسیاری از درختان و درختچه های زینتی قابل استفاده است.
همچنین بخوانید: ریشه زایی قلمه در آب یا خاک؟
شکل۱۵. مراحل اجرای پیوند نیمانیم زبانه دار.
۱) اجاد یک برش صاف و مورب به طول ۲/۵-۲ سانتی متر در پایه پیوندک و ایجاد یک برش عمود بر سطح بریده شده از یک سوم بالای برش، از بالا به طرف پایین،
۲) قرار دادن پایه و پیوندک بر روی هم و
۳) بستن محل پیوند و پوشاندن آن با چسب پیوند.
۱۰-۱۳ پیوند رولپه (اپی کوتیل) و زیرلپه (هیپوکوتیل)
یکی از روش های پیوند گردو، پیوند رو میزی اپی کوتیل می باشد. در این روش ابتدا اقدام به جوانه زنی بذر جهت توسعه ریشه و شاخه می کنند. سپس اقدام به سربرداری پایه در قسمت اپی کوتیل نموده و شکافی به عمق ۲ تا ۳ سانتی متر در آن ایجاد می کنند. برای تهیه پیوندک از سرشاخه های یکساله گردو استفاده می شود.
برای این منظور شاخه انتهایی با دو تا سه جوانه انتخاب و دو طرف قسمت پایین آن را به صورت مورب تراش می دهند. پس از قرار دادن قسمت برش داده شده پیوندک در شکاف پایه، اقدام به بستن محل پیوند با نوار پلاستیکی مخصوص پیوند می کنند و محل پیوند را به صورت افقی بر روی لوله آب گرم ۲۶ درجه سانتی گراد قرار می دهند. پس از گرفتن پیوند و رشد جوانه پیوندک، گیاهان پیوندی را به گلدان منتقل می کنند.
شکل۱۶. مراحل پیوند رومیزی اپی کوتیل گردو.
۱) جوانه زنی بذر، توسعه ریشه و شاخه،
۲) سربرداری پایه در قسمت اپی کوتیل و ایجاد شکاف به عمق ۲ تا ۳ سانتی متر در آن،
۳) تهیه پیوندک از سرشاخه های یک ساله گردو با سه جوانه و برش مورب دو طرف قسمت پایین پیوندک،
۴) قرار دادن قسمت برش داده شده پیوندک در شکاف پایه و بستن محل پیوندبا نوار پلاستیکی مخصوص پیوند
۵) قرار دادن محل پیوند، به صورت افقی بر روی لوله آب گرم ۲۶ درجه سانتی گراد،
۶) گرفتن پیوند.
۷) انتقال گیاهچه پیوندی به گلدان
۸) رشد وتوسعه پیوندک.
پیوند زیر لپه در گیاهان علفی مانند خانواده کدوییان جهت ایجاد مقاومت در برابر بیماری های خاکزی استفاده می شود. در این روش ابتدا بذر پایه و پیوندک کشت می کنند و در زمان مناسب اقدام به پیوند زیرلپه می کنند.
نحوه و زمان آبیاری درختان در زمستان را از لینک ذیل بخوانید: آبیاری درختان در فصل زمستان
شکل۱۷. مراحل انجام پیوند جانبی زیر لپه در خانواده کدوییان،
۱) انتخاب پایه در مرحله ای که همراه با برگ های لپه ای، یک برگ حقیقی کاملا بسته نیز نمایان باشد و در پیوندک علاوه بر برگ های لپه ای، یک برگ حقیقی کاملا باز باشد.
۲) ایجاد برش های مورب در ناحیه ۲ تا ۳ سانتی متری زیر برگ های لپه ای به طول ۰/۵ تا ۱ سانتی متری روی پایه (برش رو به پایین)و پیوندک (برش رو به بالا)
۳) قرار دادن محل برش پیوندک در پایه
۴) بستن محل پیوند.
۱۴- وسایل و لوازم مورد نیاز پیوند زنی
این ادوات عبارتند از : اره بزرگ و کوچک – داسک – قیچی باغبانی – چاقوی پیوند زنی – داس مخصوص جهت تهیه پایه در پیوند اسکنه – ریسمان و چسب پیوند می باشد.
ریسمانی که در پیوند زدن به کار می رود باید دارای شرایط زیر باشد :
۱- در مقابل آفتاب و رطوبت زود نپوسد.
۲- ریسمان باید به اندازه کافی قابل کشش باشد تا مانع نمو قطری پایه در محل پیوند نگرددزیرا اگر ریسمان فاقد این خاصیت باشد پیوندک از بالای محل پیوند نمو زیاد نموده و متورم می گردد در صورتی که پایه در آن نقطه نازک و ضعیف می ماند و این امر ممکن است در آتیه باعث سستی درخت پیوندی گردیده و در اثر جزیی حادثه و یا وزش باد نسبتاً شدیدی قسمت پیوندی درخت از پایه جدا شود.
۳- ریسمانی که برای بستن به کار می رود نباید در اثر رطوبت کوتاه شود و یا به اصطلاح معروف « آب برود» زیرا در این صورت ریسمان کوتاه شده به پایه و پیوندک فشار وارد آورده مانع نمو و رشد قطری شاخه می گردد.در عین حال رطوبت و حرارت نباید موجب طویل شدن ریسمان گردد چه در این جالت ریسمان از دو شاخه باز شده و نتیجه مطلوب ازبستن پیوندک و پایه حاصل نمی شود.هر اندازه درخت قوی و ضخیم تر است ریسمان نیز باید کلفت تر و محکم تر باشد.
۴- ریسمان باید به اندازه کافی محکم باشد تا در اثر قطور شدن شاخه ریسمان قبل از موقع مناسب پاره نشود.
انواع ریسمان
ریسمانهای مختلفی که برای بستن پیوندک به کار برده می شود عبارت است از : ریسمان پشمی – پنبه ای – علفی و یا پوست پاره ای از درختان مانند پوست درخت بید و غیره.
برای بستن انواع پیوند های نازک و متوسط ریسمان پشمی وسیله خوبی است .رطوبت در این نوع ریسمانها تاثیر ندارد.مخصوصا اگر در موقع تهیه آنها شم مورد استفاده را مدتی در روغن گذارده باشند.قوه کشش پشم نیز به اندازه کافی می باشد.
در رسمان پنبه ای نیز تغییرات جوی مخصوصا رطوبت تاثیر نداردولی قوه کشش آن کم است و در بستن درختان سریع الرشد مانع نمو قطری محل پیوند می شود .ریسمان پنبه ای بیشتر برای بستن درختان ضخیم و آنهایی که نمو و رشد قطری کمی دارند مورد استفاده قرار می گیرد.
ماده ای که برای این منظور مورد استفاده قرار می گیرد ، چسب پیوند نام دارد و باید دارای خواص زیر باشد:
۱- چسب پیوند باید در مقابل گرمای خورشید اب نشود زیرا در این صورت جوانه هایی که زیر محل پیوند قرار گرفته است ، در اثر ذوب چسب پوشیده شده و از فعالیت و نمو باز می ماند.
۲- چسب پیوند باید به نحوی ترکیب شود که در مقابل سرمای اتفاقی ترک نخورد و منفذی بزای تبخیر پیوند و دخول آب و هوا زیر پیوند و پوست درخت ایجاد نشود.
۳- چسب پیوند باید به اندازه کافی نرم باشد تا بتوان آنرا به آسانی روی شکافها و درخت مالید .
۴- چسب پیوند باید غیر قابل نفوذ به آب و هوا باشد.
۵- چسب پیوند باید از موادی ترکیب شده باشد که مضر برای سلامتی درخت نباشد ، یعنی پوست درخت را نسوزاند و سلولهای جوان را نکشد.
چسب پیوند از مخلوط کردن اجسام مختلف که هر کدام دارای چند یا یکی از خواص نامبرده می باشد به دست می آید و این اجسام عبارت است از : صمغ –سقز – قیر- زفت – موم – پیه- روغن کتان – پارافین – دوده – گل افرا – و در بعضی موارد الکل و تربانتین .در عمل تعداد معینی از اجسام نامبرده را به نسبت معین با یکدیگر مخلوط نموده مورد استفاده قرار می دهند.
ترکیب و تهیه چند نوع چسب
مخلوط اول : زفت ۳۰۰ گرم – رزین ۱۰۰ گرم – موم ۵۰ گرم – پیه ۲۵ گرم – گل افرا ۲۵ گرم.
کلیه مواد نامبرده به غیر از گل افرا را بعد ازخرد کردن باهم ذوب نموده پس از ان گل افرا را اضافه می کنند.بعد از آنکه در اثر بهم زدن ملوط یکنواختی تهیه شد ، ان را در آب سرد ریخته آنقدر مالش می دهند تا یک جسم کروی و سفتی به دست اید.
مخلوط دوم: رزین ۲۵۰ گرم – زفت ۷۵۰ گرم – پیه ۲۵۰ گرم – و گل افرا ۵۰۰ گرم .رزین و زفت از طرفی و پیه از طرف دیگر علیحده ذوب و بعداً مخلوط شده به مجموع مواد مذاب نامبرده گل افرا را اضافه می کنند.
مخلوط سوم : رزین ۵ قسمت – زفت ۳ قسمت – پیه ۱ قسمت – گل افرا ۲ قسمت.
دو جسم اول را علیحده و پیه را جداگانه ذوب نموده باهم مخلوط می کنند و بعد گل افرا را اضافه می نمایند.
مخلوط چهارم : موم ۲ قسمت – صمغ (رزین ) ۴ قسمت – پیه ۱ قسمت.
مخلوط پنجم: موم ۴۰۰ گرم – پیه ۱۵۰ گرم – سقز ۱۰۰ گرم.
مخلوط ششم : موم ۵ قسمت صمغ (رزین ) ۱۶ قسمت -روغن کتان ۱ قسمت – دوده یا افرا ۲ قسمت.
به طوریکه ملاحظه می شود انواع چسب و طرز تهیه آن متفاوت استو هر باغبان باید مطابق آب و هوای منطقه خود با مواد نامبرده چسب مناسبی تهیه کند.
چسب سرد
مخلوط اول : رزین ۱۰۰۰ گرم – موم ۵۰۰ گرم – الکل ۱۸۰ سانتی متر مکعب
مخلوط دوم: زفت ۵۰۰۰ گرم – گچ نرم ۱۲۰۰ گرم – اکل صنعتی ۹۰۰ گرم – تربانتین ۶۰۰ گرم موم ۱۰۰ گرم.
زفت و موم را جداگانه ذوب نموده مخلوط می کنند سپس الکل و تربانتین را با هم در مخلوط بالا ریخته مدتی هم می زنند بعد گچ را به تدریج اضافه می کنند و آنقر هم می زنند تا محلول یک دستی به دست آید.این چسب مانند کلیه چسب های سرد باید پس از سرد شدن مورد استفاده قرار گیرد.
مخلوط سوم : زفت ۱۱۰۰ گرم – پیه ۵۰۰ گرم – موم ۲۵۰ گرم – الکل صنعتی ۲۵۰ گرم.
برای نگهداری چسب سرد باید مقدار کمی از آن را در جعبه فلزی که در آن کاملاً بسته شود و هیچ منفذی برای تبخیر الکل یا تربانتین نداشته باشد قرار دهند.
طرز استعمال چسب پیوند
هنگام استعمال چسب نکات زیر باید مورد توجه قرار گیرد:
۱- کلیه زخمهای درخت و محل پیوند را باید فوراً و بدون وقت پس از انجام عمل پیوند با چسب بپوشانند.
۲- در مصرف چسب نباید صرفه جویی کرد یعنی با ید به مقدار زیاد آن را روی زخمهای درخت قرار داد.تا از نفوذ آب و هوا زیر پوست گیاه به حداکثر و به طور موثری جلوگیری به عمل آید.
۳- در انتهای پیوندک اگر بریدگی وجود داشته باشد باید آن را نیز زیر چسب پیوند پوشانید.
۴- در صورتی که چسب گرم مورد استفاده قرار گیرد درجه حرارت آن باید به اندازه ای باشد که انگشتان بتوانند تحمل آنرا بنمایند زیرا در غیر اینصورت گرمای زیاد چسب باعث سوختن پوست و کشته شدن سلولهای زنده طبقه مولد و بطور کلی تمام سلولهای نبات که با چسب تماس دارند می گردد.
