علف های هرز ( weed) گیاهانی هستند که به صورت ناخواسته وبر خلاف میل کشاورز رویش پیدا می کنند، به عبارتی دیگر به گروهی از گیاهان که میتوانند در حد بالایی از لحاظ کمی و کیفی به محصولات سالانه و دایمی در یک سال خسارت بزنند گفته میشود، علف هرز گیاهی است که بر خلاف محصول مورد کشت در مزرعه رشد می کند هر چند که خود جزو گیاهان زراعی بوده وبه تنهایی ممکن است به یک محصول کشت شود ولی در مزرعه مورد نظر به عنوان عامل تلقی شده وعلف هرز محسوب می گردد.ممکن است بوته هایی از گندم در مزعه جو دیده شود که به عنوان علف هرز حذف شوند هر چند که ارزش اقتصادی گندم از جو بیشتر باشد.
اهمیت اقتصادی وخسارت :
با توجه به رشد روز افزون جمعیت انسانی در جهان مسئله نیاز غذایی و تامین آن به عنوان یک مشکل اصلی ودغدغه جدی همواره برای بشریت امروز جزو مسائل مهم تلقی گردیده وعلی رغم تلاش در جهت افزایش تولید ؛دائما از سوی عوامل خسارت زا اعم از زنده وغیر زنده تحت تاثیر قرارگرفته که یکی از عوامل زنده تاثیر گذار در کاهش محصول علف های هرز هستند .
علف های هرز به دوصورت کمی وکیفی به محصول خسارت وارد می کنند. خسارت کیفی آن باعث کاهش کیفیت و ارزش غذایی ویا مسمومیت محصول (در صورت اختلاط بیش از حد با محصول )می شود وخسارت کمی باعث کاهش مقدار تولید در واحد سطح می گردد. به بخشی از این خسارت های ایجاد شده اختصاراً اشاره می گردد:
۱- رقابت با محصول اصلی در جذب رطوبت ،مواد غذایی،اشغال فضا ونهایتاًکاهش محصول اصلی
۲- خسارت از طریق ترشح مواد سمی در داخل خاک ومسموم کردن گیاهان زراعی
۳- ایجاد مسمومیت در دام وطیور وحتی خود انسان توسط بعضی از علف های هرز سمی به صورت مختلف (اختلاط با محصول ومصرف خوارکی آن ،تماس با قسمتهای سمی و…)
۴- علف های هرز به عنوان پناهگاه ومیزبان حد واسط برخی از عوامل بیماری وآفات گیاهان زراعی محسوب می گردند وبطور غیر مستقیم می توانند خسارت زا باشند .
۵- صرف هزینه ،زمان وانرژی در جهت کنترل علف های هرز وکم رنگ شدن اقتصاد تولید محصول .
نحوه زندگی علف های هرز:
برخی از علف های هرز تولید بذر می کنند، آنها معمولاً یکساله اند و ریشه های نازک دارند، مشهورترین علف های هرز یکساله عبارتند از : گندمک، خُرفه، خاکشیر، یولاف، تُرُبک، و چَچَم.
برخی از علف های هرز یکساله در تابستان و بعضی در بهار، گل و بذر می دهند. علف های هرز دوساله هم وجود دارند، مثلاً هویجک گیاهی است دوساله که در سال دوم به گل می نشیند. مبارزه با علفهای هرز بذری، چندان مشکل نیست؛ فقط باید با روش صحیح آشنایی داشته باشیم. بعضی از علف های هرز به وسیله پاجوش یا ساقهای زیر زمینی تکثیر می شوند که خارج نمودن آنها از باغچه کمی مشکل بوده و حوصله زیادی می خواهد.
تقسیم بندی علف های هرز از روی ویژگیهای ساقه
_ علفی‌ها
_ بوته‌ای‌ها
_ درختچه‌ای‌ها
_ شبه درختچه‌ای یا خشبی‌ها
_ شبه درختی‌ها و درختان
تقسیم بندی ساقه از روی محیط زندگی
_ ساقه گیاهان دولپه‌ای علفی
_ ساقه گیاهان تک لپه‌ای
_ ساقه‌های تغییر شکل یافته
_ ساقه‌های هوایی خزنده
_ ساقه‌های زیرزمینی
_ ساقه‌های پیچان یا پیچکها
_ ساقه‌های برگ نما
_ ساقه‌های گوشتی
_ ساقه‌های خارنما
رده بندی گیاهشناسی
سیستماتیک یا رده بندی گیاهی و جایگاه علف های هرز در طبقه بندی گیاه شناسی:
_ گیاهان بدون آوند
_ آوندداران
_ نهانزادان آوندی
_ دانه داران
_ بازدانگان
_ نهاندانگان
_ دولپه ایها
_ تک لپه ایها
_ دم اسبیان
سرخس‌ها
_ سرخس‌های آبزی
_ سرخس‌های خشکزی
_ پرسیاوشان معمولی
_ پرسیاوشان پاسیاه
_ سرخس صخره‌ای
_ سرخس مارزبان
_ سرخس بسفایج (بسپایک)
_ زنگی‌دارو
_ سرخس پرعقابی
_ سرخس پنجه‌ای
_ سرخس نر
علف های هرز ایران بسیار متنوع و از تیره‌ها یا خانواده‌های مختلف‌اند. گیاه هرز گیاهی است که ناخواسته در زمینهای کشاورزی رشد میکند و با رقابت با گیاه اصلی به کشت لطمه می‌زند. بنابراین گیاه هرز بی مصرف یا ماهیتا مضر نیست بلکه از نظر کشاورزی هرز به‌شمار میرود. بسیاری از گیاهانی که در اینجا نام برده می‌شوند مصرف خوراکی و علوفه‌ای و داروئی و تزئینی هم دارند.
راههای تکثیر وانتشار علفهای هرز :
علف های هرزبیشتراز طریق تولید بذر تکثیر می یابند ولی تعدادی علاوه بر تولید بذر از طریق ساقه یا ریشه های خزنده و زیر زمینی نیز تکثیر می یابند.بطوریکه اگر ریشه ها یا ساقه زیر زمینی قطعه قطعه شود از هرقطعه یک بوته جدید علف هرز می تواند بوجود آید . توسعه وگسترش علف های هرز از طریق تولید زیادی بذر وجوانه زدن آنها در سالهای بعد می باشد.
بذر علف های هرز توسط عواملی مختلفی مانند:باد ،آب ، آبیاری ،حیوانات ،استفاده از بذور نا مرغوب وآلوده به بذر علف های هرز وهمچنین توسط انتقال خاک داری بذر علف های هرز به مزراع دیگر که توسط ادوات کشاورزی ممکن است انجام پذیرد، منتشر می شوند .
طبقه بندی وشناسایی علف های هرز :
علف های هرز از نظر گیاه شناسی دارای خانواده های متعدد ودارای جنس ها و گونه های زیادی هستند . علف های هرز دارای چندین روش طبقه بندی می باشد . طبقه بندی از نظر گیاه شناسی ، طبقه بندی از لحاظ یکساله یا دوساله و چندساله بودن و طبقه بندی از لحاظ شکل ظاهری (پهن برگ ونازک برگ بودن ) شناسایی علف های هرز به ما در جهت کنترل بهتر آنها کمک می نماید. علف های هرز از تنوع زیادی برخودار بوده ودر مناطق مختلف وشرایط متفاوت از قییل ارنفاع ،شیب،نوع خاک (اسیدی یا قلیایی)،رطوبت وشرایط مختلف اقلیمی علف های هرز متنوعی را می بینیم.
علف های هرز در مقایسه با محصولات زراعی به شرایط سخت محیطی ،رطوبت کم،غیر حاصلخیز بودن خاک ودر حالت کلی به حداقل امکانات جهت رشد عادت کرده اند وبا توجه به روشهای تکثیری متفاوت کنترل آنها مشکل می باشد .در این نشریه با توجه به گستره وسیع طبقه بندی وبه منظور کاربردی کردن نوع طبقه بندی سعی کردیم تا از لحاظ شکل ظاهری علف های هرز مهم وخسارت زا را در حد توان شناسانده و روشهای کنترل آنها را یاد آورشویم .
۱- پهن برگ:
پیچک صحرایی (سارماشیق)
علف ها هرز چند ساله بوده وتوسط بذر وساقه های خزنده (ریزوم)تکثیر می یابد. برای کنترل پیچک می توان در غیر فصل زراعی (عدم وجود زراعت در زمین)ویا زمان آیش گذاری ،در مزارع آبی ودیمزارها با استفاده از علفکش عمومی (همه چیز کش )مانند رانداپ وسم پاشی مزرعه با آن ویا منحصرا در مزارع آبی با شخم عمیق وجمع کردن ریزوم وریشه های علف هرز با دندانه میخی اقدام به کنترل کرد.
شقایق (خشخاش)
گیاهی یک ساله بوده وتوسط بذر تکثیر می یابد ساقه آن در پایین کرکدار ،که با استفاده ازعلفکش توفوردی وسم پاشی در مرحله ۴تا ۶برگی می تواند کنترل گردد
گل گندم (گوگ ککله)
علف هرز یک ساله بوده وتوسط بذر تکثیر می یابد و علف هرز اختصاصی گندم می باشد . ساقه دارای انشعابات وبصورت کرکدار و تارعنکبوتی می باشد وکنترل آن با علف کشهای توفوردی وگرانستار می باشد.
تربچه وحشی (ترپک یا ساری چیچک)
این علف هرز یکساله واز علف های هرز مهم مزارع گندم بوده وتوسط بذر تکثیر می یابد در زمان تشکیل بوته کامل گل های زرد رنگ تولید می کند .این علف هرز براحتی توسط علفکشهای توفوردی یا وگرانستار کنترل می گردد.
فرفیون(سوتی جه)
علف هرز ی یکساله می باشد .بوته آن بدون کرک ،که توسط بذر تکثیر می یابد و از علف های هرز عادی مزارع گندم بوده وبیشتر در مزارع دیم دیده می شود .در صورت شکسته شدن ساقه شیرابه سفید از آن خارج شده که سمی می باشد .کنترل آن توسط علفکش توفوردی می باشد.
ازمک (ایلان گولی،آق گول)
این گیاه چند ساله وبا رویش زمستانه بوده دارای انشعابات زیاد در بالا وبا گلهای سفید میباشد که توسط بذر وریشه های سطحی تکثیر می یابد .با علفکشهای توفوردی وگرانستار وسم پاشی در زمان مناسب کنترل می شود.
خاکشیر(شوورن)
این علف هرز یکساله که بذر آن جوانه زنی نیاز به سرمای تقربیا دراز مدت دارد ودر نقاط سرد سیری قدرت تکثیر فراوان دارد دارای بوته علفی وکرکدار وبا گلهای زرد می باشد توسط سموم توفوردی ویا گرانستار وسم پاشی در زمان مناسب براحتی کنترل می گردد.
شیر پنیر(بی تی راخ)
این علف هرز یکساله وخزنده بوده وبا استفاده از بوته های گندم بالا می رود .توسط بذر تکثیر یافته وعلاوه بر رقابت با گندم باعث خوابیدگی آن نیز می شود .علفکش توفوردی برروی این گیاه کم تاتیر بوده ولی گرانستار آن رابه خوبی کنترل می نماید.
ترشک (تورشک)
گیاهی چند ساله با ریشه ای قوی وضخیم با ساقه ای ایستاده وقرمز رنگ است که توسط بذر وریشه تکثیر می یابد .سم پاشی در موقع مناسب با علفکشهای توفوردی وگرانستار آن را کنترل می کند.
خارشتر (دوه تیکانی)
گیاهی چند ساله با رویش بهاره ودارای بوته ای نیمه چوبی است .کنترل آن با سمومی مانند توفوردی مشکل بوده وبیشتر توسط عملیات زراعی مانند آیش گذاری مزرعه وشخم عمیق و جمع آوری میسر می باشد.
بابونه (بابانک)
علف هرز یکساله با رویش بهاره بوده ودارای گلهای سفید با ساقه ایستاده است که در بالا منشعب شده ودارای موهای پراکنده می باشد وتوسط بذر تکثیر می یابد.این گیاه براحتی توسط سموم توفوردی وگرانستار وسم پاشی ازبین می رود.
تلخه (آجی ککله)
گیاهی چند ساله با رویش پاییزه و دارای بوته ای کرکدار وبه رنگ سبز مات با گلهای بنفش است که توسط بذر و ریشه تکثیر می یابد. کنترل شیمیایی آن مشکل بوده وبوسیله جمع آوری ریزومها از سطح مزرعه می تواند کنترل شود.
طبقه بندی، شناسایی و کنترل علفهای هرز
۲- نازک برگها:
یولاف وحشی (وله میر)
این گیاه از علفهای هرز مهم مزارع گندم بوده ووجود یک بوته آن در یک متر مربع از مزرعه گندم باعث افت محصول کل مزرعه تا ده در صد می گردد.این گیاه یکساله بوده وتوسط بذر تکثیر می گردد . کنترل آن توسط سم پاشی در مرحله پنجه زنی با سموم نازک برگ کش مانند تاپیک وپوماسوپر ونیز استفاده از بذور گواهی شده وبوجاری شده ممکن است.
چاودار وحشی(چودار)
گیاهی یکساله شبیه گندم با خوشه های کرکی که ارتفاع بوته آن از گندم بیشتر می باشد ودر زمان خوشه دهی براحتی در مزرعه قابل تشخیص است .سموم نازک برگ کش آنرا کنترل نمی نمایند وباید توسط روشهای زراعی مانند سر چینی خوشه ها در مزارع بذری گندم وکشت بذور گندم عاری از بذر چاودار کنترل گردد.
قیاق(قمیش)
گیاهی چند ساله با ارتفاع بلندتر از گندم وخوشه های بزرگ قرمز ومنشعب است که با ریشه های خزنده زیر زمینی تکثیر می یابد .این گیاه داری ترشحات سمی در ناحیه ریشه می باشد که از این طریق نیز به محصول خسارت وارد می نمایند همچنین درزمان برداشت محصول به دلیل علفی وسبزبودن در برداشت با کمباین مشکل ایجاد می کند .کنترل آن در مزرعه گندم توسط سموم نازک برگ کش مشکل و یا غیر ممکن است .برای کنترل آن در زمان آیش علاوه بر شخم عمیق وجمع اوری ریشه ها در مراحل اولیه سبز شدن نیز از سموم علف کش عمومی مانند رانداپ یا پارا کوات می توان استفاده نمود ولی اصلی ترین راه مبارزه با این علف هرز زهکشی مزرعه واز بین بردن شوری خاک می باشد.
جوموشک (آق اوت)
گیاهی یکساله ،زمستانه وعلفی است که توسط بذر تکثیر می یابد .سموم نازک برگ کش تقربیاًبرروی این گیاه اثر نداشته وباید توسط آیش وتناوب ونیز کشت بذور عاری از بذر علف هرز وزهکشی زمین کنترل گردد.
کنترل علف های هرز
در خصوص علف های هرز سه نکته پیشگیری ،کنترل وریشه کنی مطرح می باشد مسئله پیشگیری یعنی جلوگیری از ورود بذر با کلیه اندامهایی که هر علف هرز می تواند توسط آن تکثیر بیابد به مزرعه. اگر این مورد به خوبی اجرا شود از خسارات جلوگیری گردیده ومقرون به صرفه می باشد ولیکن برخی از عوامل که کنترل آنها از دسترس انسان خارج است ، مسئله پیشگیری را دچار نقصان کرده است .
ریشه کنی علف هرز نیز نمی تواند به طور کامل انجام پذیرد چون این امر زمانی ممکن است که همه بذور علفهای هرز در یک زمان سبز شوند تا توسط سمپاشی ویا دیگر روشها ریشه کن شود.همچنین با توجه به اینکه تعداد زیادی از انواع بذور علف های هرز می توانند در حالت خواب رفتگی به سر برده وسالهای زیادی را در این وضع بمانند لذا نمی توان آنها را ازبین برد وبطور کلی ریشه کنی کرد . بنابراین نتیجه میگیریم که به صورت صددر صد نمی توانیم با علفهای هرز مبارزه نماییم پس راه مناسب آن روش کنترل یعنی پایین نگه داشتن جمعیت علف های هرز وکاهش دادن خسارت آنها می باشد .
کنترل توسط روشهای متنوعی انجام می پذیرد که اختصاراً به شرح زیر می باشد:
۱- پیشگیری (PREVENTATION)
_ استفاده از بذور بوجاری شده
_ عدم استفاده از کودهای نپوسیده دامی
_ جلوگیری از به بذر نشستن علفهای هرز حواشی مزارع، باغات، پارکها، جویها، کانالهای آبیاری و غیره
_ کنترل آبهای ورودی به قطعات، بدین صورت که در طول مسیر آبیاری علف هرز وجود نداشته باشد.
_ ایجاد بادشکنهای مناسب جهت پیشگیری از انتشار علفهای هرزی که بذور آنها توسط باد جابجا می گردند.
_ کاربرد علفکشها در مراحل قبل از رشد (Pre-Emergence ) و در ابتدای رشد (Post-Emergence)
_ تمیز نمودن ماشین آلات و ادوات کشاورزی قبل از ورود به مزرعه و یا قطعه مورد نظر
۲- ریشه کنی (Eradication)
ریشه کنی یعنی از بین بردن کامل یک گیاه ، به عنوان مثال در جنگلهای سوزنی برگ آمریکا جهت مبارزه با دارواش توصیه گردیده که کلیه میزبانهای این انگل را از بین ببرند.
چنانچه در منطقه ای علف هرز جدیدی پیدا شد، اقدام ریشه کنی می تواند از گسترش آن جلوگیری نماید. هنگام ریشه کنی می بایست حتی المقدر از عوارض جنبی ناشی از دخالت در محیط جلوگیری گردد.
۳- روش کنترل مکانیکی: یعنی استفاده از شخم با انواع ادوات کشاورزی مناسب ونیز انجام وجین دستی جهت از بین بردن علفهای هرز.
۴- روش کنترل زراعی: این روش شامل کلیه مسایل زراعی از قبیل رعایت تناوب زراعی (تعویض کشت سال به سال با محصولات دیگر)، انتخاب ارقام متناسب وپنجه ده، عملیات خاک ورزی، انتخاب زمان کاشت مناسب، تنظیم آبیاری، رعایت کاشت بذر در عمق وتراکم مناسب ونیز کشت گیاهی که توان رقابت با علفهای هرز آنها بالا است می باشد.
۵- روش کنترل بیولوژیک: یعنی استفاده از موجودات زنده مانند جانوران، حشرات، قارچها، باکتریها و… به عنوان دشمنان طبیعی شناخته شده برای کنترل علفهای هرز که در برخی موارد کاربرد داشته ولی فعلاً بیشتر جنبه تحقیقاتی دارد.
۶-روش کنترل فیزیکی: عمل بوجاری وجداسازی بذر علفهای هرز از بذر گندم، استفاده از آتش برای کنترل علفهای هرز در حاشیه مزراع وجاده ها جزو روش های کنترل فیزیکی می باشند.
۷ – روش کنترل شیمیایی: استفاده از سموم علفکش را شامل می شود که از راههای موثر و زود بازده بوده ولی باید اصول آن را رعایت گردد (از نظر مقدار وزمان مصرف).
۸- روش کنترل تلفیقی: یعنی استفاده از مجموعه روشهای گفته شده در بالا که بهترین نتیجه را داشته وعلاوه بر صرفه اقتصادی، عوارض سموم شیمیای وآلودگی های محیط زیست را نیز کاهش می دهد و از روشهای کنترل مورد توصیه است.
کنترل شیمیایی علفهای هرز
در کنترل شیمیایی، از سموم علفکش برای کنترل علفهای هرز استفاده می شود .علفکشها از نظر نوع وزمان مصرف وروش های استفاده مختلف می باشند .علفکشهای عمومی ،سمومی هستند که همه نوع علف هرز وحتی خود محصول را ازبین می برند مانند راند آپ که بیشتر در مزارع تحت آیش وحاشیه مزارع وکانالهای آبیاری مصرف می گردد.
علفکشهای اختصاصی وانتخابی سمومی هستند که علفهای هرز خاصی را در محصول خاصی مانند گندم کنترل می نمایند .مثلاً علفکشهای توفوردی وگرانستار (گیاهستار)را که منحصراً علفهای هرز پهن برگ را در مزرعه گندم کنترل می نماید ویا علفکش تاپیگ وپوما سوپر که انتخابی مزراع گندم بوده وبرای کنترل علفهای هرز نازک برگ بکار می روند. برخی از سموم علفکش دومنظوره نامیده می شوند مانند شوالیه وآسرت که هم برای کنترل علفهای هرز نازک برگ وهم علفهای هرز پهن برگ در مزارع گندم مورد استفاده قرار می گیرد.
مقدار مصرف علفکشهای رایج فوق به شرح زیر می باشد.
_ علفکش توفوردی ۱ تا ۵/۱ لیتر در هکتار
_ علفکش گرانستار ۲۰ تا ۲۵ گرم در هکتار
_ علفکش تاپیک ۷/۰ تا ۸/۰ لیتر در هکتار (در مزرعه ی جو نباید مصرف گردد)
_ علفکش پوماسوپر ۸/۰تا ۱ لیتر در هکتار
_ علفکش شوالیه ۴۰۰ گرم در هر هکتار
_ علفکش آسرت ۲ لیتر در هکتار
در استفاده از سموم می توانیم برای صرفه جویی در زمان وانرژی، در صورت توصیه کارشناسان برخی از سموم را با هم دیگر اختلاط نماییم البته باید دقت نمود که همه سموم قابل اختلاط با هم نبوده وممکن است با هم سازگاری نداشته باشند، مثلاً علفکشهای هورمونی مانند توفوردی با هیچ کدام از علفکشها قابل اختلاط نیستند .ولی علفکش گرانستار با سموم ناز ک برگ کش مانند تاپیک وپوما سوپر قابل اختلاط می باشد.
سم پاشی واصول ایمنی
برآورد وتعیین میزان آب مورد نیاز در سمپاش جهت عملیات سمپاشی نیز خیلی مهم می باشد .در سم پاش های مختلف میزان مصرف آب در هکتار متفاوت است مثلا سمپاش پشت تراکتوری بومدار حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ لیتر آب وسمپاش پشتی موتوری ۱۰۰ تا ۱۲۰ لیتر آب مصرف می کنند .
اگر مقدار آب استفاده شده در عملیات سمپاشی زیاد باشد سم رقیق می شود و تأثیر آن کمتر می شود و بالعکس اگر آب سمپاشی کم باشد سم غلیظ شده و به تمام مزرعه نمی رسد وحتی در قسمت های سم پاشی شده نیز ممکن است باعث گیاه سوزی شود . بنابراین قبل از استفاده از سمپاش در مزرعه می بایست نسبت به کالیبره کردن سمپاش اقدام نماییم .کالیبره کردن یعنی اینکه سمپاش مورد استفاده ما چه مقدار آب در یک هکتار مصرف می نماید.
نحوه ی عمل :
سطح کوچک وبا ابعاد مشخص زمین خالی را با استفاده از مقدار معینی آب خالص که درون سمپاش می ریزیم آب پاشی می کنیم وبدین وسیله مقدار آب مصرفی را به تناسب در یک هکتار بدست آورده وبعد مقدار توصیه شده از علفکش مورد نظر را به نسبت با مقدار آب لازم مخلوط کرده وشروع به سمپاشی می نماییم مثلاً اگر برای سمپاش پشت تراکتوری ۴۰۰ لیتری، مقدار آب لازم برای یک هکتار ۲۰۰ لیترباشد پس با یک مخزن پر (۴۰۰ لیتری ) می توان سطح ۲ هکتار را سمپاشی کرد وچنانچه اگر بخواهیم از علفکش تو فوردی استفاده کنیم که مقدار مصرف آن ۱ لیتر در هکتار است پس باید در مخزن مقذار ۲ لیتر علف کش بریزیم تا بتوانیم ۲ هکتار را سمپاشی کنیم.
چگونگی تاثیر علفکشها
سموم علفکشها قادرند روی علفهای هرز به طرق مختلف تاثیر گذاشته و آنها را نابود سازند. سموم را براساس اینکه چگونه روی علفهای هرز تاثیر خواهند گذاشت به چند دسته تقسیم می کنیم که در ذیل به اختصار بیان می گردد:
۱- علفکشهای تماسی
علفکشها ممکن است به صورت تماسی عمل کنند. یعنی با کاربرد آنها روی قسمتهای هوایی گیاه
موجب نابودی گیاه هرز گردند. قسمتهایی از گیاه که با سم در تماس نیستند نظیر: ریشه دائمی، ریزوم و پیاز ممکن است از بین نرفته و قدرت رویش خود را حفظ نمایند. استفاده از سموم تماسی بیشتر درخصوص علف های هرز یکساله توصیه می گردد.
۲- علفکش های سیستمیک
پس از کاربرد علفکشهای سیستمیک، چه روی قسمتهای هوایی و چه از طریق برگها، ساقه های سبز و یا ریشه،جذب گیاه شده و به نقاط مختلف گیاه انتقال می یابد.
سموم سیستمیک اثر مخرب خود را روی نقاط حساس مریستم اعمال خواهد نمود. این ترکیبات قادر خواهند بود علفهای هرز دائمی را از بین برده و از تراکم آنها بکاهد.
۲,۴- طبق خاصیت سیستمیک در یونجه جذب میشود ولی به دلیل خصلت D.B به عنوان مثال ترکیب بیوفیزیولوژیک یونجه، زیانی برای آن نخواهد داشت ولی در علفهای هرز به ماده شیمیایی D – 2,4 تبدیل شده که مخرب و نابودکننده آنها خواهد بود.
۳-علف کشهای خاک
این سموم از مشتقات اوره بوده که از طریق خاک استعمال میگردد. بعد از مصرف این علفکشها مولکولهای علفکش روی ذرات خاک ثابت شده و خاصیت علفکشی خود را (بسته به نوع سموم) تا مدتی حفظ خواهند نمود.
زمان و موارد مصرف علف کشها:
علفکشها را میتوان روی اندامهای هوایی گیاه، نظیر برگ، ساقه و یا خاک مورد استفاده قرارداد. بعضی سموم را میتوان در سطح خاک پاشید و یا اینکه پس از آماده کردن زمین، با غلظت مشخص روی خاک پاشیده و باانجام یک شخم سطحی با خاک مخلوط نمود.
کاربرد سموم میتواند به صورت تزریق در خاک انجام پذیرد. که در هرحال بستگی به چگونگی مرحله رویش علف هرز و گیاه اصلی خواهد داشت.
مراحل استعمال سموم به شرح ذیل میباشد:
الف – پیش کاشت ( pre – planting )
اینگونه سموم را میتوان قبل از کاشت گیاه اصلی در خاک مصرف نمود. سموم یاد شده قادر می باشند بذور درحال رویش را نابود سازند. جهت استفاده از این سموم می بایست دوره کارائی و دوام سم و نیز حساسیت بذورمورد کاشت را مد نظر داشته باشیم.
ب- پیش رویش (pre-emergence)
علفکشهای پیش رویش در فاصله کاشت تا جوانه زدن مورد مصرف قرار میگیرند. به عبارت دیگر قبل ازاینکه گیاه تحت کشت و یا علفهای هرز جوانه بزنند، میتوانند آنها را نابود سازند.
ج- پس رویش (Post -Emergence)
اینگونه علفکشها را میتوان پس از سبز شدن گیاه تحت کشت و علفهای هرز مصرف نمود. این دسته ازعلفکشها را میتوان به صورت انتخابی مصرف نمود. به گونهای که بدون آسیب رسانیدن به گیاه اصلی،علفهای هرز را نابود سازند.
اختلاط علفکش با آب آبیاری (هربیگیشن HERBIGATION )
مقدار آب لازم از طریق آبیاری، برای مخلوط کردن علفکش با خاک، بسته به عواملی می باشند که عبارتنداز: نوع خاک، علفکش و نوع گیاه. هرچه مقدار رسی یا مواد آلی، عمق توسعه ریشه علف هرز و قدرت جذب علفکش به کلوئیدهای خاک بیشتر بوده و حلالیت علفکش کمتر باشد، مقدار آب زیادتری برای آب شوئی علفکش به داخل خاک مورد نیاز است.
مقدار آب لازم برای نفوذ کافی علفکش در داخل خاک از ۱ تا ۳ سانتیمتر مکعب وبسته به عوامل اشاره شده فوق فرق می کند. برچسب بسیاری از علفکشهای مورد استفاده در خاک، امکان استفاده آنها را از طریق سیستم آبیاری مشخص می کند. معمولا” این روش که بوسیله آب آبیاری علفکشها را منتقل میکنند، سم آب (Herbigation) می نامند.
مزایای این تکنیک اختلاط، کاهش زمان مورد نیاز برای سمپاشی (فقط باید مقدار انتقال علفکش به داخل آب کنترل و اندازهگیری شود) و عدم بکارگیری سمپاش های موتوری یا ماشین آلات مخلوط کننده در قطعه مورد نظر است. (آب آبیاری هر دو کار را باهم انجام میدهد).
در روشهای مدیریتی که هدفش کاهش یا عدم انجام شخم است، بوسیله آبیاری از علفکشهایی که نیاز به مخلوط سازی دارند نیز می شود استفاده کرد. مقدار آب لازم برای انتقال علفکش تا حدی بسته به علفکش مورد استفاده و بافت خاک فرق می کند. با آبیاری بارانی بین ۱ تا ۳ سانتیمتر مکعب آب توصیه می شود. درسیستمهای آبیاری تحت فشار، مانند آبیاری بارانی، علفکش به داخل آب تزریق می شود، در این روش برای انتقال مقدار صحیح علفکش، نیاز به یک پمپ تزریق مناسب است.
اگر قبل از تزریق، علفکش بایستی رقیق شود، همزدن هنگام تزریق الزامی است. پمپ تزریق بایستی به سیستم آبیاری متصل شود تا در صورتیکه آب چاه قطع شد. علفکش در داخل سیستم حرکت نکند یا در صورت ازکار افتادن پمپ سوم، به داخل چاه منتقل نگردد.فرمولاسیونهای تجاری چندین علفکش تیوکارباماتها، آلاکلر، آترازین و بعضی ترکیبات دیگر از استعمال می شوند. بعضی از (Center Pivot) جمله علفکشهایی هستند که با آبیاری فوارهای علفکش های تیوکاربامات را نیز همراه با متدهای ردیفی یا نشتی استفاده می کنند.در این حالت، علفکش توسط نیروی جاذبه وارد آب آبیاری می شود.
در ذیل به چگونگی اصول و روش کار به اختصار اشاره میگردد ولی باید این نکته را مد نظر داشت که هنر انتخاب علفکش، دوز مصرفی و دیگر نکات تخصصی از اهمیت خاصی برخوردار بوده و حتماً باید تحت نظارت پیگیر کارشناس مربوطه انجام پذیرد چرا که علفکشها همانند شمشیر دولبه ای هستند که اگر به گونه ای اصولی و تخصصی از آنها استفاده نشود، خسارات جبران ناپذیری بر جای خواهند گذاشت.
روش مبارزه با علفهای هرز از طریق اختلاط سم با آب آبیاری هربیگیشن(Herbigation) نامیده میشود که ازادغام دو کلمه علفکش(Herbicide) و آبیاری(Irrigation) حاصل آمده است. این روش هرچند در اصل برای مصرف علفکشها ابداع شده است ولی در حال حاضر در مورد تعدادی ازحشره کشها و قارچکش های موثر بر علیه آفات و بیماریهای خاکزی نیز اعمال می گردد.
در حال حاضر هربیگیشن در سراسر دنیا با موفقیت در محصولات مختلف بکار میرود. این روش در تمام انواع آبیاری اعم از غرقابی، نشتی، بارانی و قطرهای قابل اجراء است و بسته به نوع آبیاری میتواند به دوصورت زیر به انجام برسد:
الف – طریقه اجراء هربیگیشن در سیستمهای ثقلی: که در آنها برای به حرکت در آمدن آب (Furrow) و نشتی (Flood) سیستمهای ثقلی شامل آبیاری غرقابی درروی سطح زمین تنها نیروی ثقل مورد بهرهبرداری قرار میگیرد. در این سیستمها سم در مدخل مزرعه یا قطعه مورد نظر به مقدار لازم با آبیاری مخلوط شده و به خاک داده می شود.
در سیستمهای ثقلی (غرقابی و نشتی) باید سطح خاک تا حد امکان صاف و کم شیب و شدت جریان آب ثابت بوده، ورود سم به داخل آب در تمام طول مدت آبیاری، به طور یکنواخت ادامه داشته باشد.
برای اجرای هربیگیشن، عملیات زیر را به ترتیب انجام میدهیم.
۱ – مساحت مزرعه مورد نظر را بدقت اندازه گرفته و نتیجه را به هکتار تبدیل کنیم.
۲ – زمان مورد لزوم، برای آبیاری مساحت مورد نظر را براساس تجربه قبلی و یا به روشهای متعارف تعیین کنیم.
۳ – مخزن دستگاه مصرف سم را از سم موردنظر پر کرده و آنرا در اول زمین مورد نظر بر روی نهر آبیاری قراردهیم. توصیه می شود برای اختلاط بهتر سم با آب آبیاری در پایین دست دستگاه مصرف سم، مانعی مانند دو قطعه چوب یا آهن به صورت ضربدر و یا تخته سنگ نسبتا” بزرگی در داخل نهر قرار دهیم تا آب دچارتلاطم شده و کاملا” با آن مخلوط گردد.
۴ – با در نظر گرفتن نوع خاک و علفهای هرز رایج در منطقه، دوز مصرف علفکش را تعیین و با استفاده ازفرمول زیر میزان ورود سم از دستگاه به داخل نهر آبیاری (دبی دستگاه) را محاسبه کنید:
دوز سهم (لیتر در هکتار)=دبی × ۰,۰۶ (ضریب ثابت)مساحت × زمان آبیاری
۵ – شیر خروجی دستگاه را کمی باز و سم خارج شده را به مدت یک دقیقه در یک استوانه مدرج یا ظرف مناسب دیگری جمع آوری کنید و حجم آن را اندازه بگیرید. رقم حاصله را با عدد محاسبه شده در بند( ۴)مقایسه و در صورت عدم تطابق دو عدد باهم با کمتر یا زیادتر باز کردن شیر خروجی، میزان خروج سم را دراندازه مورد نیاز تنظیم کنید.
ب – طریقه اجرای هربیگیشن در سیستمهای تحت فشار:
در سیستمهای تحت فشار شامل آبیاریهای بارانی(Sprinkler) لوله مشبک( Gated Pipe) و قطرهای (Drip) که در آنها نیروی لازم برای به حرکت درآمدن آب، توسط پمپ های آبیاری تامین میگردد. در این سیستمها، سم با بکارگیری وسایل خاص، بداخل سیستم آبیاری تزریق و یا مکیده شده در مزرعه پخش می شود.
در سیستمهای تحت فشار سم یا بصورت خالص توسط انژکتور مخصوص بداخل سیستم تزریق و یا بصورت رقیق شده توسط پمپ آبیاری به داخل دستگاه مکیده میشود. در هر دو حالت و صرف نظر ازطول مدت آبیاری، میزان ورود سم به داخل سیستم باید طوری باشد که تمام سم مورد نیاز بتواند سیستمهای ثابت آبیاری بارانی ثابت (Solid Set) لوله مشبک و قطرهای در یک ساعت اول آبیاری و در سیستمهای متحرک آبیاریبارانی دایرهای(Center Pivot) و بارانی مستقیم(Wheel Line) در چرخه اول آبیاری وارد سیستم شده و درسطح مزرعه پخش گردد.
در سیستمهای ثابت، پس از اتمام مصرف سم، آبیاری با آب خالص ادامه مییابد تا حجم موردنظر از آب به زمین داده شود. در سیستمهای تحت فشار دبی پمپ انژکتور با استفاده از فرمول ذکر شده که در بند الف – ۴ همین بخش آمده است محاسبه می گردد.
در کلیه سیستم های تحت فشار، در صورتی که منبع تغذیه سیستم، نهر یا حوضچه آب باشد میتوان به جای استفاده از پمپ انژکتور و تزریق سم به داخل سیستم، مصرف سم را در مجاورت محل قرار گرفتن خرطوم مکنده پمپ آبیاری قرار داد تا سم بلافاصله پس از خروج از دستگاه، به داخل سیستم آبیاری مکیده شود.
در سیستم هایی که از آب چاه و یا هر نوع لوله کشی برای آبیاری استفاده می شود، سم باید توسط پمپ انژکتورکه قادر به تولید فشاری در حدود یک اتمسفر بیشتر از فشار پمپ آبیاری باشد، به داخل سیستم تزریق گردد.محل تزریق سم به داخل سیستم میتواند قبل از پمپ آبیاری و یا بعد از آن باشد که حالت اول به دلیل اختلاط کاملتر سم با آب، بیشتر مورد توصیه است.
برای جلوگیری از آلوده شدن اتفاقی منبع آب باید در محلی قبل ازمحل تزریق سم به داخل سیستم، یک شیر یک طرفه نصب شود تا در صورت ازکار افتادن ، سم وارد چاه و یا سیستم لوله کشی نشود. هر دو پمپ آبیاری و انژکتور باید توسط مدار و یا دستگاه واحدی کنترل شوند تا چنانچه یکی از آنها به هردلیلی از کار بازماند، دیگری نیز بطور خودکار متوقف گردد.
مزایای هربیگیشن
در مقایسه با روشهای معمولی کاربرد علفکشها هربیگیشن دارای مزایای متعدد به شرح زیر میباشد:
۱ – پخش سم در زمین با روش هربیگیشن از سایر روشهای سمپاشی یکنواختتر است. هربیگیشن به قدری دقیق عمل میکند که در بعضی از کشورها، تعدادی از علفکشها، فقط به این روش اجازه مصرف دارند.
۲ – در هربیگیشن برای مصرف سم، به سمپاشی و برای اختلاط آن با خاک، به وسایل خاص و دیگر ماشین آلات کشاورزی نیازی نیست.
۳- در هربیگیشن، نیاز به کارگر و هزینه های کارگری بسیار کمتر از سایر روشهای سمپاشی است.
۴-در هربیگیشن، خطر حرکت ذرات سم با باد(Drift) و آلودگی زمینهای اطراف بسیار کمتر از سایر روشهای سمپاشی است.
۵ – در شرایط نامساعد جوی مانند، باد، باران، گرماو سرما تاثیری به کارآیی هربیگیشن ندارند و قادر به جلوگیری از اجرای آن نیستند. در صورتی که سمپاشهای متعارف، اثر عوامل محیطی بسیار شدید است و مخصوصاً باد شدید و بارندگی می توانند از انجام سمپاشی جلوگیری کنند.
در سمپاشی مزارع به نکات زیر توجه داشته باشیم:
۱- انتخاب علف کش مناسب و موثر در کنترل علف هرز غالب مزرعه ضمن مشورت با کارشناسان ذیربط
۲- رعایت دوز سم توصیه شده و رعایت موارد فنی اختلاط و نحوه استفاده از علف کش
۳- در دماهای پایین و بالا از علف کش استفاده ننماییم بطوریکه در مواقعی که هوا سرد است به دلیل توقف رشد علف هرز تاثیر پذیری علفکش کمتر خوهد بود. در استان اردبیل ودر مناطق سردسیری آن اواخر فروردین تا اوسط اردیبهشت ودر مناطق گرمسیری استان از اواخر اسفند تا اواسط فروردین بهترین زمان مصرف علفکش ها در غلات محسوب می گردد. (البته به شرط مناسب بودن وضعیت آب وهوا وبا نظر تیم کارشناسی شبکه های مراقبت مدیریت های جهاد کشاورزی).
۴- قبل از اقدام به سمپاشی از وضعیت جوی خصوصاً بارش باران ومسیر وسرعت باد اطلاع بدست آورید.زیرا بارش باران باعث شسته شدن سم از روی علفهای هرز می شود و باعث پاشش غیر یکنواخت وبادبردگی وهدر رفت علف کش یا ایجاد خسارت در مزارع همجوار نا همگون می شود.
۵- از اختلاط سموم علفکش ناسازگار با هم خصوصاً علفکش های هورمونی با سایر علفکشها خودداری نماییم.
۶- در هوای آفتابی شدید از سمپاشی خوداری نماییم زیرا قطرات سم باقی مانده بر روی برگ ها در شرایط آفتابی شدید باعث ایجاد لکه های گیاه سوزی بر روی گیاهان زراعی مز گردد.
۷- اگر از عفکش توفوردی می خواهیم استفاده کنیم ودر مزارع همسایه محصولاتی مانند یونجه، چغندر، حبوبات وپنبه کاشته شده باشد باید دقت نماییم تا این سم به این مزارع برخورد ننمایید. (خصوصاً مسیر باد بایستی در نظر داشت).
۸- بعد از هر سم پاشی داخل مخزن وشلنگ ونازل آن را با آب ومواد شوینده باید بشوییم.
۹- در سمپاشی وریختن سموم به داخل مخزن باید مسایل احتیاطی را رعایت نموده وباید از لباس مخصوص ودستکش وعینک وکلاه وماسک وکفش سمپاشی (چکمه ) استفاده نمود.
۱۰- قبل استفاده از سموم بر چسب وبروشور سموم رامطالعه و با کارشناسان ذیربط مشورت نمایید.
