نقش مصرف کودها در زراعت گندم

تولید مثل و بقاء موجودات زند به سازگاری آنها با محیط طبیعی بستگی دارد . موجودات وحشی تحت فشار مداوم انتخاب طبیعی قرار داشته و تحت این فشار برای سازگاری با شرایط اقلیمی خاکی خاصی شکل گرفته اند . گیاهان زراعی کنونی در اصل گیاهان وحشی       بوده اند که در نتیجه فعالیتهای زراعی انسان شکل گرفته اند . انسان در تبدیل گیاهان وحشی به گیاهان اهلی به طور نا آگاهانه یا آگاهانه و از طریق عملیات اصولی زراعت این صفات را که بقاء گیاهان وحشی را در طبیعت تضمین می کرد از آنها گرفت . این عملیات شامل بذر گیری ، تهیه بستر کاشت و عملیات تیماری شامل کود دهی و آبیاری و مبارزه با آفات ، بیماریها و علفهای هرز گیاهان می باشد.
در این مقاله سعی شده است تا به گوشه ای از عملیات زراعی که توان انسان بر روی گیاهان انجام می گیرد اشاره نماییم.
برای تنظیم مطالب این مقاله از منابع مختلفی استفاده به عمل آمده و کوشش شده است تا مطالب به اندازه کافی تشریح گردیده باشد.
امید است که این مقاله به عنوان محرکی جهت تالیف کتابهای پر بارتر و مفیدتر توسط متخصصین علم زراعت این کشور عمل نماید.
کود :
به صورت کلی می توان کود را به این طریق تعریف کرد که کود ماده است که برای تامین متعادل عنصر یا عناصر مورد نیاز گیاه به طور مستقیم به خاک اضافه می گردد و باعث رشد مطلوب گیاه و حصول حداکثر کیفیت محصول می گردد.
البته تمامی کودی که به خاک اضافه می شود جذب گیاه نمی شود بلکه قسمت قابل توجهی از آن به طریق مختلف از دسترس خاک خارج می شود . بخشی از کود داده شده توسط خاک شسته شده و وارد آب زهکش و سر انجام آبهای زیر زمینی می گردد و آن را آلوده می سازد.
بخشی دیگر از کود خاک مواد آلی و میکروبها تثبیت می شود . قسمتی از کود نیز تجزیه گشته و به صورت گاز وارد جو می گردد ، باقی مانده کود به تدریج جذب گیاه می شود . انتخاب و مصرف کود می بایستی با توجه به موجودی و سرنوشت عناصر در خاک ، اثر متقابل عناصر با یکدیگر و نیاز گیاه به عناصر انجام گیرد . 

نقش مواد آلی در زراعت گندم :
مهمترین نقش مواد آلی در خاکها ی زراعی بهبود وضعیت فیزیکی خاک آزاد سازی عناصر غذایی متناسب با قابلیت های جذب گیاه و نهایتاً  به عنوان منبع اصلی غذا و انرژی برای موجودات زنده مفید خاکزی نام برد که در صورت حضور ماده آلی به اندازه کافی فعالیت حیاتی خاک به حد اکثر رسیده و نتیجه این فعالیت بر روی مواد آلی تولید هوموس در خاک می باشد که خواص مواد آلی را به بهترین فرم در خود دارد .
یکی از مهمترین منابع تامین مواد آلی در زراعت گندم استفاده از بقایای محصولات زراعتی کشت قبلی می باشد که با جلوگیری از آتش زدن این مواد می توان از این مواد آلی نهایت استفاده را به عمل آورد البته لازم به ذکر است بهترین شیوه برگردان کاه و کلش و بقایای گیاهی با خاک خرد کردن آنها با دستگاه ساقه خرد کن یا دیسک می باشد که پس از مصرف کود اوره در حدود 50 کیلو گرم در هکتار و بلا فاصله آبیاری زمین وزیر خاک کردن بقایای گیاهی توسط شخم می باشد .

ازت :
میزان مصرف کود اوره در گندم حدوداً 350 تا 400 کیلو گرم در هکتار توصیه می گردد که با توجه به نیاز گندم به ازت در مراحل حساس پنجه زنی ، ساقه رفتن و ظهور سنبله مصرف 120 کیلو گرم کود اوره در مراحل یاد شده لازم می باشد . قابل ذکر است که در مزارعی که کاه و کلش به خاک برگردانده می شود مصرف 50 کیلو گرم کود اوره در هکتار  هنگام کاشت الزامی است .

میزان مصرف کودهای ازته با توجه به موارد زیر انجام می گیرد :
الف) راه های افزایش کارایی کود های ازته :
     1- استفاده از ارقام با کارایی بالا در استفاده از ازت
2-  رعایت تناوب زراعی به خصوص تناوب گندم - لگوم
3- شیوه مناسب کاربرد کود با توجه به اینکه تامین میزان مناسب آب یکی از کارا ترین شیوه های افزایش حرکت ازت به سمت ریشه است . متذکر می گردد مصرف کودهای ازته براساس احتمال زیاد پیش بینی بارندگی صورت پذیرد.
4- مصرف به موقع کودها از لحاظ زمان و تقسیط با توجه به مراحل رشد گیاه.
5- استفاده از کود اوره با پوشش گوگردی 
ب‌) نکات قابل توجه در مورد کود ها:
1- برای جلو گیری از خطر سرما زدگی در مراحل پنجه زنی مصرف کود سرک با توجه به پیش بینی هواشناسی انجام شود. 
2- در مصرف کود زیر پاش زمین را پس از پاشش کود بلا فاصله دیسک زنند.
3- منابع مختلف کودهای ازته (اوره – نیترات آمونیوم – سولفات آمونیوم) از لحاظ تامین نیاز گندم به ازت تفاوتی ندارد ، لذا میزان مصرف ازت با توجه به درصد خلوص ازت محاسبه و مصرف گردد .
4- انجام آبیاری غرقابی باعث شسته شدن کود و خارج شدن آن از منطقه ریشه می گردد.
5- همان طور که مصرف کم کودهای ازته سبب کاهش عملکرد می شود مصرف زیاد آن نیز باعث ورس و تشدید حساسیت آن به آفات و بیماریها می گردد.
6- محلول پاشی اوره در مرحله ساقه و ظهور برگ پرچم با غلظت 10 در هزار در مناطق معتدله و سرد سیری و5 در هزار در مناطق گرمسیری به عنوان مکمل کود ازته به صورت خاکی الزامی است و افزایش عمل کرد کمی و کیفی گندم را به همراه دارد . در ضمن بلافاصله پس از محلول پاشی باید آبیاری صورت گیرد.

فسفر :
براساس آزمون خاک مصرف شود. حد بحرانی فسفر برای زراعت گندم 15 میلی گرم در کیلو گرم خاک می باشد . این کود بصورت نواری با استفاده از کود کار مصرف گردد. در صورت عدم کود کار فسفر را در زمین پخش کرده و با شخم آن را به عمق می بریم.

پتاسیم:
مصرف پتاسیم براساس آزمون خاک انجام می گیرد در مناطق شور از مصرف کلرید پتاسیم خود داری و به جای آن از کود سولفات پتاسیم استفاده شود. در مناطق غیر شور مصرف 100 کیلو گرم در هکتار کلرید پتاسیم در ابتدای ساقه رفتن توصیه می گردد.کود کامل ماکرو حاوی 15% ازت – 8% فسفر و 15% پتاسیم می باشد. مصرف 300 کیلو گرم در هکتار این کود معادل 100 کیلو گرم اوره – 100 کیلو گرم کلرید پتاسیم و 50 کیلو گرم کود سوپر فسفات تریپل در هکتار است.

کود های ریز مغزی:
بر اساس آزمون خاک مصرف می شود ک به صورت خاک دهی قبل از کاشت به میزلان 40 کیلو گرم سولفات روی ، 30 کیلو گرم سولفات منگنز ، 10 کیلو گرم سولفات مس و 10 کیلو گرم اسید بوریک هر سه سال یک بار مصرف می گردد.
نکته مهم : با توجه به تعدد کود های ریز مغزی مایع و جامد توصیه می شود که فقط کود هایی مصرف شود که استاندارد مورد تایید سازمان باشند چون مصرف کودهای نا مرغوب و غیر استاندارد ، به منابع خاکی و زراعت گندم خسارت جبران ناپذیری وارد خواهد ساخت.

گوگرد :
استفاده از کودهای گوگردی به خصوص کود های آلی گرانو له برای اصلاح PH محیط ریشه و تسهیل برای در جذب عناصر غذایی ماکرو و میکرو بایستی عمومیت داده شود.
 
کودهای بیولوژیک در زراعت گندم:
  مصرف کودهای بیو لوژیک باعث بهبود کیفیت بافت خاک از طریق آنزیمهای مفید می شود و سبب کاهش  مصرف کود های ازته و فسفاته گردیده و در نهایت سبب حفظ محیط زیست می گردد. لذا توصیه می شود که از کود های بیو لوژیک استاندارد ازته و فسفاته طبق دستور العمل در تمام مزارع گندم استفاده شود.

مصرف کود در شرایط شور در زراعت گندم:
مصرف بعضی کود ها در شرایط شور اثرات شوری را کاهش داده سبب افزایش عملکرد می گردد که در این رابطه موارد زیر توصیه    می گردد:              
1- مصرف پتاسیم تحمل گیاه به تنش شوری را افزایش می دهد لذا مصرف سولفات پتاسیم در این شرایط توصیه می شود.
2- مصرف سولفات روی نیز اثرات شوری را کاهش می دهد . لذا مصرف توام سولفات پتاسیم و سولفات روی نیز توصیه می شود.
3- از مصرف کود اسید بوریک ، کلرید پتاسیم و نیترات آمونیوم در شرایط شور خود داری گردد.
مصرف کودها در زراعت گندم دیم:
با توجه به پتانسیل تولید گندم دیم و آزمون خاک میزان مصرف کودهای شیمیایی و بیولوژیک در زراعت گندم دیم به این صورت خواهد بود .
 میزان مصرف کود های ماکرو و میکرو در دیم کاری معمولاً مثل گندم آبی است که با توجه به آزمون خاک انجام شده مصرف می گردد.
کودهای ازته با در نظر گرفتن پراکنش بارندگی مصرف می شود و کودای فسفاته طبق آزمون خاک و مصرف توام سولفات پتاسیم و روی جهت جلوگیری از تنش های خشکی با توجه به نتایج آزمون خاک ضروری است .
 مصرف کودهای بیولوژیک با توجه به میزان بذر مصرفی در زراعت دیم باعث افزایش کمیت و کیفیت می گردد.

نتایج :
برای افزایش میزان تولید و همچنین افزایش کیفیت محصول می بایست شرایط لازم جهت رشد گیاه با توجه به عناصر مورد نیاز گیاه تامین نمود . این شرایط عبارت بودند از :  مقدار عناصر غذایی مورد نیاز گیاه  ، شرایط آب و هوایی ، اقتصاد و مدیریت ، زمان و روش بکار بردن هر یک از عناصر غذایی مورد نیاز گیاه.
با رعایت اصولی کود دهی و مقدار کود ها می توان به گیاه در افزایش میزان عملکرد و کیفیت محصول کمک نماییم.