تبخیری ها عمدتا رسوبات شیمیایی هستند که پس از تغلیظ نمکهای محلول در آب (در اثر تبخیر) رسوب کرده‌اند. کانیهای تبخیری اصلی شامل سنگ گچ یا ژیپس (CaSO4 و 2H2O ) و ایندریت (CaSO4) و نمک طعام یا هالیت (Nacl) می‌باشد. کانیهای تبخیری که بطور طبیعی پدید می‌آیند بسیار زیادند که از این میان نمکهای پتاسیم و منیزیم (سیلویت ، کارنالیت ، پلی هالیت ، کاینیت و کیزریت) از ترکیبات مهم برخی از رسوبات نمکی دریایی می‌باشند.
در برخی موارد ، ضخامت توالیهای تبخیری به 1000 متر یا بیشتر می‌رسد، که بیشتر حوضه‌های رسوبی بزرگ درون قاره ای در سطح جهان را پر می کند. سایر توالی های تبخری بار رسوبات غیر تبخیری، به ویژه سنگهای آهکی و مارنها ، به صورت بین لایه‌ای هستند و در پلاتفرم‌های پایدار فلات|فلات‌ها و حوضه‌های در حال فرونشینی یافت می‌شوند.
توالی سیکلی در رسوبات تبخیری
رسوبات تبخیری معمولا به صورت سیکلی هستند، برخی از آنها از تعدادی لایه نازک تبخیری ، با چندین متر دهها متر ضخامت با تناوبی از سنگ آهک و مارن تشکیل شده‌اند. رسوبات بسیار ضخیم نمک در حوضه‌های داخل کریتونی معمولا از ژیپس و انیدریت تشکیل شده است که به سمت بالا به نمک خیلی محلول ، با لایه خای نازکی از نمکهای تلخابی بسیار محلول تبدیل می‌شوند.
روشهای رسوبگذاری تبخیری ها
- رسوبگذاری زیر آبی : این نوع رسوبگذاری از یک توده آب کم عمق تا عمیق در یک مقیاس کوچک (دریاچه یا مرداب) یا بزرگ (حوضه درون کریتونی و ریفتی) صورت گرفته است.
- رسوبگذاری در خشکی : این نوع رسوبگذاری در داخل سبخاها یا در حوضچه‌های بسیار کم عمق تا خشک صورت می‌گیرد.
رسوبگذاری زیر آبی تبخیری ها
رسوبگذاری زیر آبی تبخیری ها اساساً یک فرآیند ساده "ظرف - تبخیر" است که کانیهای تبخیری در نزدیکی سطح بین آب - هوا و همچنین با ایجاد هسته در سطح رسوب تشکیل می‌شوند. در حوضه‌های دریایی ، تعدادی سد لازم است تا اجازه تبخیر تا درجه شوری بالایی را بدهد. البته پر شدن مجدد دوره‌ای توده شورابه brine نیز لازم است.
در گذشته تبخیری ها در مردابهای فلات ، در پشت سدهای ماسه‌ای و انواع ریف‌ها ، به صورت زیر آبی رسوب کرده‌اند و در حواشی حوضه‌های بسته پلاتفرم‌های تبخیری و بخش عمیق ، کف حوضه‌های بسته را تشکیل داده‌اند. با این وجود در عهد حاضر ، مثالهای خوبی از حوضه های بسته دریایی که تبخیری ها انباشته می شوند وجود ندارد. مردابهای تغذیه شده از دریا جایی که ژیپس در حال رسوبگذاری است در طول ساحل جنوبی استرالیا یافت می‌شود.
تبخیری هایی که در زیر آب رسوب کرده‌اند، اشکال بلوری ، بافت و خوصیات لایه بندی مشخصی دارند. در آبهای کم عمق ، کانیهای تبخیری ممکن است بوسیله امواج و طوفانها مجددا به حرکت در آیند و در آبهای عمیق تر بوسیله ریزش ، جریانهای خرده‌دار و جریانهای توربیدیتی در قسمت دورتر از شیب مجددا رسوب نمایند.
 |
|
تشکیل تبخیری در منطقه سبخا
روش مهم دیگری از تشکیل تبخیری شیرین در اوایل سال 1960 با کشف تشکیل ژیپس و انیدریت در داخل رسوبات بالای پهنه‌های جزر و مدی - بالای جزر و مدی که سبخا نامیده می‌شود، در طول سواحل شیخ نشین خلیج فارس ارائه گردید. تبخیری ها از آبهای درون حفره‌ای در مناطق و ادوزو فراتیک بالایی رسوب می‌کنند. ژیپس و انیدریت نیز در رسوبات بیرون زده اطراف دریاچه‌های نمکی ، واحه ها و نزدیک رودخانه‌های خشک در صحراها در حال تشکیل هستند، اینها سبخاهای درون خشکی یا قاره‌ای می‌باشند.
تشکیل تبخیری ها در حوضچه شور
حوضچه شور یک محیطی است که عموما هالیت (نمک طعام) رسوب می‌کند. در اینجا ریزش متناوب منجر به تشکیل دریاچه‌های نمکی کم عمق می‌شود که سریعا تبخیر شده و هالیت ته نشین می‌شود، سپس خشک شده و در معرض فرآیندهای خشکی قرار می‌گیرند.
حوضچه‌های شور ساحلی نظیر شوره زارها (Salinas) در طول خلیج عقبی و دریاچه مک لئور در غرب استرالیا ، توسط تراوش آبهای دریایی از طریق سد ماسه‌ای تغذیه می‌شوند، در حالیکه حوضچه‌های شور خشکی و پلایاها ، نظیر آنچه در دره مرگ و در جاهای دیگر در جنوب غربی آمریکا یافت می‌شود، توسط آب شیرین سیلابهای رودخانه‌ای و رگبار تغذیه می‌گردند.
رسوبگذاری تبخیری ها در خشکی
رسوبگذاری تبخیری در خشکی ، در کف حوضه‌های عمیق دریایی بعد از پایین افتادن سطح ایستابی ، بر اثر تبخیر و خشک شدن کامل انجام می‌گیرد. این عمل در طی میوسن پسین هنگامی که دریای مدیترانه پس از قطع شدن از اقیانوس اطلسخشک شده است به وقوع پیوسته است. تبخیری ها ممکن است در خاکهای نواحی صحرایی ته نشین شده و پوسته‌ها و افق‌های سخت شده‌ای را ایجاد کنند. ژیپکرت Gypcrete یا ژیپسیت در آفریقای شمالی ، خاورمیانه و هندوستان فراوان است.
