آبیاری در کشاورزی ارگانیک

آب يك منبع با ارزش و كمياب برای توليدات كشاورزی است و از آنجاییکه هدف كشاورزی ارگانيك حفاظت و استفاده پايدار از منابع طبيعی است، بهینه ترین روش ها برای استفاده صحیح از آب، مسئله مهمی در این حیطه است. در حالی كه استفاده از آبياری باعث بهبود زندگی و افزايش درآمد كشاورزان می شود اما اثرات منفی بالقوه ای در كشاورزی تحت سيستم آبياری وجود دارد كه در زير به برخی از‌ آنها اشاره شده است:

• 1. آبياری زياد در مناطق خشك و يا نيمه خشك باعث شوری خاك می شود كه بدترين حالت آن تبديل شدن خاک به خاک نامناسب برای كشاورزی است.
• 2. آبياری شديد (بيش از حد) باعث آبشویی مواد غذایی خاک و فرسايش آن می گردد.
• 3. آبياری بصورت بارانی يا غرقابی باعث صدمه به خاك سطحی می شود. بافت نرم خاك تخريب می شود و ذرات خاك به يكديگر می چسبند و در نتيجه باعث ايجاد كلوخه های سفت می گردند. اين امر به نوبه خود باعث كاهش ميزان تهويه خاك و آسيب به ارگانيسم های خاك می شود.
• 4. آبياری نامناسب باعث ايجاد تنش در محصولات شده و آنها را به بيماريها و آفات حساس می كند.
• 5. اغلب محصولات مناطق خشك به غرقابی شدن حساس هستند حتی اگر زمان آن كوتاه باشد.
• 6. آبياری در طول ساعت گرم روز باعث ايجاد شوك در گياهان می شود.
• 7. سیمانی نبودن جدار کانال های آبرسانی، باعث جذب آن توسط خاک بخشهای غیر کشت و هدر رفتن آن می شود.

انتخاب نوع محصول

انتخاب محصول و روش كشت مناسب بهترين عامل تعيين كننده لزوم استفاده از آبياری است. توجه به این نکات می تواند در انتخاب محصول راهگشا باشد:

• 1. نه تنها هر گیاه به میزان آب متفاوتی احتیاج دارد، که گونه های مختلف از يك محصول نیز به مقدار آب يكسان احتياج ندارند، همچنین زمان آبياری آنها نیز مشابه نیست.
• 2. بعضی از گياهان به خشكی بسيار مقاومند اما بعضی از آنها بسيار حساس هستند.
• 3. گياهانی با ريشه عميق می توانند آب را از اعماق لايه های مختلف خاك مورد استفاده قرار دهند بنابراين در خشكی های موقتی حساسيت كمتری دارند.

امروزه به كمك آبياری بيشتر محصولات می توانند در خارج از مناطق اقليم كشاورزی خود رشد كنند. با اين روش زمين هايی كه بدون آبياری قادر به كشت نيستند زير كشت می روند و حتی گياهان حساس در اين مناطق با حداقل فشار آفت و بيماريها سازگار می شوند.

سيستم آبياری قطره ای

سيستم های آبياری با بازده بالا و پايين و همچنين اثرات كم و بيش منفی وجود دارد.
در مواردی كه آبياری لازمست، كشاورزان ارگانيك بايد يك سيستم مناسب را انتخاب كنند كه باعث سوء استفاده از منابع آبی، ‌صدمه به خاك نشود و اثر منفی بر سلامت گياهان نداشته باشد.
يكی از روش‌های پيشنهادی، سيستم آبياری قطره ای است. آب مستقيماً از تانكر مركزی به طور مستقيم به لوله های نازك منفذدار منتقل شده و از آنجا در بين تك تك گياهان توزيع می شود.
اين كار بطور متناوب انجام می گيرد اما سرعت جريان آب بسيار آرام بوده بنابراين زمان كافی برای نفوذ آب در منطقه ريشه محصول وجود دارد. در اين روش آب كمتری هدر می رود همچنين اثر منفی بر خاك ندارد.
از آنجاییکه تاسيس سيستم آبياری قطره ای بسيار گران است، بعضی از كشاورزان با استفاده از مواد محلی سيستم آبياری قطره ای با قيمت كمتری ايجاد كرده اند.

در كل سيستم آبياری انتخابی كشاورزان بايد بازده بالا همراه با بهبود بافت خاك و نگهداری آب در خاك را به همراه داشته باشد.

برداشت آب در كشاورزی ارگانيک

نخستین ایده در کشاورزی رایج غلبه بر کمبود آب بوسیله احداث لوازم آبیاری است ولی کشاورزان ارگانیک می دانند که در درجه اول بازگرداندن آب و نفوذ پذیری آب در خاک مهم است و لذا به نكات زير توجه می كنند:

* اهمیت استفاده پایدار از آب بعنوان یک منبع کمیاب و با ارزش
* احتیاج به نگهداری رطوبت در خاک
* تصحیح روشهای برداشت و ذخیره آب
* درک پتانسیل و اهمیت آبیاری در کشاورزی ارگانیک

چگونگی حفظ آب درون خاک در كشاورزی ارگانيک

در طول دوره خشکی، بعضی از خاکها بیشتر و بعضی کمتر در موقعیتی هستند که آب مورد نیاز محصولات را تامین کنند.

قابلیت خاک در نگهداری آب به ترکیب خاک و همچنین وجود مواد ارگانیک در خاک وابستگی شدیدی دارد.

• · خاکهایی که غنی از رس هستند می توانند تا 3 برابر ظرفیت خود آب را ذخیره کنند که البته نسبت به خاکهای شنی بیشتر است.
• · مواد ارگانیک خاک بعنوان منبعی برای ذخیره آب همانند یک اسفنج عمل می کنند. بنابراین خاکهای غنی از مواد ارگانیک رطوبت خود را در مدت زمان طولانی تری حفظ می کنند. و به منظور افزایش مواد ارگانیک استفاده از کودهای ارگانیک، کمپوست، مالچ و کود سبز لازم است.

• · یک لایه نازک مالچ به طور چشمگیری باعث کاهش تبخیر از سطح خاک می شود این لایه خاک را از اشعه مستقیم آفتاب حفظ کرده همچنین از گرم شدن زیادی خاک جلوگیری می کند.

• · ایجاد شکاف های نازک در سطح خاک خشک به کاهش خشکی آب در لایه های زیرین کمک می کند.

با تمام این روشها، باز هم بایستی ازعان نمود که بهترین راه حفظ آب در خاک، تقبل هزینه آبیاری است. با این وجود با کمک روشهای ذکر شده می توان بهترین استفاده را از کمترین منابع برد و علاوه بر حفظ رطوبت خاک، آب کمتری را مورد استفاده قرار داد.

یک نکته قابل توجه این است که، معمولاً کود سبز یا محصولات پوششی همیشه راه مناسبی برای کاهش تبخیر از سطح خاک نیستند. با وجودیکه پوشش گیاهی باعث ایجاد سایه و همچنین کاهش نور مستقیم خورشید به سطح خاک می شود، اما آب را از سطح برگ‌هایشان همانند سطح خاک و حتی بیشتر از آن تبخیر می کنند.

همچنین هنگامی که رطوبت خاک کاهش می یابد گیاهان برای دست یابی به آب با محصول اصلی رقابت می کنند. بنابراین باید آنها را کند و به صورت مالچ از آنها استفاده کرد.

 
افزايش نفوذپذيری آب

در هنگام بارندگی های شديد فقط ميزان كمی از آب به داخل خاك نفوذ می كند بقيه قسمتهای آن بصورت روان آب از بين می رود. و در نتيجه از دسترس محصول خارج می شود. به منظور دست يابی هر چه بيشتر خاك به آب باران نياز به نفوذپذيری آب باران الزامی می باشد.

بهترين راه به منظور دست يابی به نفوذپذيری بهتر آب حفظ خاك سطحی بصورت بافت مناسب خاك كه شامل خلل  و فرج زيادی كه توسط كرم خاكی ايجاد می شود، می باشد. كاربرد مالچ و گياهان پوششی برای ايجاد بافت مطلوب خاك سطحی مناسب هستند.
آنها به كاهش سرعت جريان آب كمك كرده و در نتيجه زمان بيشتری به نفوذ آب اختصاص می يابد. در سراشيبی ها نفوذ آب باران می تواند بوسيله حفر شيارها به موازات خطوط هم تراز افزايش يابد . روان آب در داخل شيارها به دام می افتد و عمل نفوذ آب به داخل خاك به آرامی انجام می گيرد.
پشته های نيمه گرد برای مثال در اطراف محصولات درختی اثر مشابهی دارند. آنها آبهای جاری را جمع آوری نموده و سپس آن را به سراشيبی هدايت می كنند در نتيجه نفوذ آب به داخل منطقه ريشه محصولات افزايش می يابد. در مزارع مسطح از پوسته گياهان می توان استفاده كرد.

تخريب هنگام روان آب

در نواحی با بارندگی سنگين بايد توجه داشت كه روان آب به شكل گيری خندق (آبراهه) شديدی منجر خواهد شد و در نتيجه تخريب ساختارهای هم تراز را در سراشيبی ها به همراه خواهد داشت.

ذخیره آب

شايد بتوان آب اضافی فصول بارانی را برای فصول خشک ذخيره كرد. راههای متعددی برای ذخيره سازی آب باران جهت آبياری وجود دارد كه اغلب نياز به هزينه و كارگر زيادی دارند. لذا برای تصميم گيری در امر ساختن و يا نساختن لوازم ذخيره آب بايد به اين مساله توجه داشت كه فوايد آن بيشتر از هزينه های ساخت باشد. از جمله این روشها می توان به ذخيره آب در حوضچه ها اشاره نمود. البته در اين روش آب از طريق نشست و يا تبخير به هدر مي رود. ساخت تانكرهای آب می تواند از فرايند تبخير و نشست آب جلوگيری كند اما اين نيز به لوازم مناسب احتياج دارد. ایجاد آب انبار نیز روشی برای ذخیره آب و استفاده از آن در زمان مناسب است.